Τα προϊόντα και πώς παίζονται

Τα παράγωγα προϊόντα που θα εισέλθουν σταδιακά στην αγορά είναι συμβόλαια βασισμένα σε διάφορες χρηματοοικονομικές αξίες, όπως μετοχές, δείκτες μετοχών, επιτόκια και ομόλογα. Η αξία τους, η επενδυτική συμπεριφορά τους και η απόδοσή τους εξαρτώνται από τη χρηματοοικονομική αξία πάνω στην οποία εκδίδονται. Στο ΧΠΑ διαπραγματεύονται είδη ή θα ξεκινήσουν σύντομα τριών ειδών συμβόλαια: τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης (futures), τα δικαιώματα προαίρεσης (options) και τα συμβόλαια δανεισμού τίτλων (stock lending).

Σε πρώτη φάση αντικείμενο διαπραγμάτευσης στο ΧΠΑ είναι το Συμβόλαιο Μελλοντικής Εκπλήρωσης (ΣΜΕ) στον δείκτη FTSE/ASE-20.

Το ΣΜΕ με βάση τον δείκτη FTSE/ASE-20 είναι μια δεσμευτική συμφωνία ανάμεσα σε δύο επενδυτές με αντίθετες θέσεις.

Απλοποιημένα: ο ένας προβλέπει ότι στη λήξη ενός συγκεκριμένου χρονικού διαστήματος (ενός, δύο, τριών, έξι ή 12 μηνών) ο δείκτης θα έχει κινηθεί ανοδικά και ο άλλος ότι θα έχει υποχωρήσει και δεσμεύονται στις θέσεις τους αυτές. Ανάλογα τη θέση που έχουν πάρει διαμορφώνονται οι υποχρεώσεις και τα δικαιώματά τους.

Απαραίτητη προϋπόθεση για τη συμμετοχή στην αγορά παραγώγων και για τη λήψη θέσης είναι το άνοιγμα κωδικού επενδυτή και ειδικού λογαριασμού εκκαθάρισης. Για το άνοιγμα του κωδικού επενδυτή και του λογαριασμού του ο ενδιαφερόμενος θα πρέπει να απευθυνθεί στις χρηματιστηριακές εταιρείες και τράπεζες οι οποίες έχουν επιλεγεί ως σήμερα από το ΧΠΑ για να αναλάβουν διάφορους ρόλους στην αγορά παραγώγων. Επιπλέον θα πρέπει να καταθέσει στον λογαριασμό το ποσό των 20 εκατ. δρχ. ως αρχική συμμετοχή που αντιπροσωπεύει το περιθώριο ασφάλισης. Με τον τρόπο αυτό εξαλείφεται ο κίνδυνος αθέτησης των συμφωνημένων από μία εκ των δύο πλευρών που συμμετέχουν σε ένα παράγωγο.

Αφού λοιπόν τακτοποιηθούν τα τυπικά, ο ενδιαφερόμενος επενδυτής μπορεί να πάρει θέση. Αν πιστεύει ότι η χρηματιστηριακή αγορά θα σημειώσει άνοδο, αγοράζει π.χ. 20 ΣΜΕ στον FTSE/ASE-20 στην τρέχουσα τιμή. Αυτό σημαίνει ότι κάποιος άλλος έχει πάρει την αντίθετη θέση και του τα πουλάει. Πρέπει να σημειωθεί ότι η τιμή του κάθε συμβολαίου εκφράζεται σε μονάδες δείκτη και η κάθε μονάδα κοστίζει 2.000 δρχ. Η δε τιμή του προϊόντος διαμορφώνεται καθημερινά (όπως συμβαίνει με τις τιμές των μετοχών) και εξαρτάται από την εξέλιξη του δείκτη FTSE/ASE-20.

Ας υποθέσουμε λοιπόν ότι η τρέχουσα τιμή του συμβολαίου είναι 2.820 μονάδες. Αυτός που πήρε θέση αγοράς καταβάλλει αρχικά το 20% και το υπόλοιπο καταβάλλεται με ημερήσιο διακανονισμό και με το κλείσιμο της θέσης. Καταβάλλει δηλαδή 22.560.000 δρχ. (2.820 μονάδεςΧ2.000 δρχ. η μονάδαΧ20 συμβόλαιαΧ0,2).

Στην περίπτωση που ο δείκτης FTSE/ASE-20 κινηθεί ανοδικά και η τιμή του συμβολαίου διαμορφωθεί την επομένη π.χ. στις 2.850 μονάδες, ο αγοραστής κερδίζει ένα καθαρό ποσό 30 μονάδων (2.850 – 2.820) το οποίο αντιστοιχεί σε 1.200.000 δρχ. (30 μονάδεςΧ2.000 δρχ. η μονάδαΧ20 συμβόλαια). Αυτό το κέρδος πρέπει να πληρωθεί από τον πωλητή και αφαιρείται από τον λογαριασμό του των 20 εκατ. δρχ.

Στην περίπτωση που ο δείκτης FTSE/ASE-20 πέσει στις 2.800 μονάδες, αυτός που έχει πάρει θέση πώλησης κερδίζει ένα καθαρό ποσό 20 μονάδων (2.820 – 2.800) το οποίο αντιστοιχεί σε 800.000 δρχ. (20 μονάδεςΧ2.000 δρχ. η μονάδαΧ20 συμβόλαια). Αυτό το ποσό αφαιρείται από τον λογαριασμό του αγοραστή.

Η διαδικασία αυτή γίνεται καθημερινά με το κλείσιμο της ημέρας. Χρησιμοποιείται δηλαδή η μέθοδος της καθημερινής αποτίμησης (Mark-to-market) και σύμφωνα με αυτή στο τέλος κάθε ημέρας οι επενδυτές των οποίων οι θέσεις (αγοράς ή πώλησης) σημείωσαν ζημιές πληρώνουν τις ζημιές αυτές στους επενδυτές των οποίων οι θέσεις σημείωσαν κέρδη. Οι κινήσεις αυτές γίνονται αυτόματα μέσω χρέωσης ή πίστωσης αντίστοιχα των λογαριασμών που έχουν αγοραστής και πωλητής στις τράπεζες εκκαθάρισης. Σημειώνεται ότι στην αγορά λειτουργούν ειδικοί διαπραγματευτές (Market maker), που είναι οι τράπεζες-μέλη του ΧΠΑ και έχουν την υποχρέωση να παρέχουν συνέχεια τιμές στις οποίες είναι διατεθειμένες να αγοράζουν και να πουλούν εξασφαλίζοντας έτσι επαρκή ρευστότητα στην αγορά.

Για να βγει κανείς από την αγορά κερδισμένος ή χαμένος θα πρέπει να κλείσει πρώτα τη θέση του. Και το κλείσιμο μιας θέσης μπορεί να γίνει ανά πάσα στιγμή και όχι μόνο την ημερομηνία λήξης/εξάσκησης του συμβολαίου. Ο επενδυτής που θέλει να κλείσει μια ανοιχτή θέση, απλά παίρνει μια αντίθετη θέση στο ίδιο προϊόν. Για παράδειγμα, όταν ένας επενδυτής έχει αγοράσει 20 ΣΜΕ στο FTSE/ASE-20 με μήνα λήξης τον Δεκέμβριο του 1999, μπορεί να κλείσει τη θέση του ανά πάσα στιγμή πουλώντας 20 ΣΜΕ στο FTSE/ASE-20 και ίδιο μήνα λήξης (Δεκέμβριο 1999).

Καθημερινή αποτίμηση

Οι ανοιχτές θέσεις στο ΣΜΕ στον δείκτη FTSE/ASE-20 υπόκεινται σε καθημερινή διαδικασία αποτίμησης (mark to market) όπου στο τέλος κάθε ημέρας οι επενδυτές των οποίων οι θέσεις (αγοράς ή πώλησης) σημείωσαν ζημιές πληρώνουν τις ζημιές αυτές στους επενδυτές των οποίων οι θέσεις σημείωσαν κέρδη. Για παράδειγμα, αν ένας επενδυτής αγόρασε δύο ΣΜΕ στον δείκτη FTSE/ASE-20 στις 2.185 μονάδες και η τιμή του ΣΜΕ ανέβηκε στις 2.190 μονάδες κατά το κλείσιμο της αγοράς, τότε το ίδιο βράδυ ο λογαριασμός του επενδυτή πιστώνεται το ποσό των 20.000 δρχ. (= 2Χ5Χ2.000). Αν την επομένη η τιμή του δείκτη πέσει στις 2.180 μονάδες, τότε το ποσό των 40.000 (=2Χ10Χ2.000) δρχ. χρεώνεται στον λογαριασμό του επενδυτή. Η διαδικασία αυτή διενεργείται καθημερινά ως τη λήξη του συμβολαίου ή ώσπου ο επενδυτής να κλείσει τη θέση του. Με βάση τον νόμο 2533/97 ο δραχμικός διακανονισμός εξαιτίας της ημερήσιας αποτίμησης θέσης είναι υποχρέωση του μέλους της ΕΤΕΣΕΠ. Πρέπει λοιπόν να εξοφλείται από το εκκαθαριστικό μέλος του κάθε επενδυτή προς την ΕΤΕΣΕΠ και αντίστροφα, προτού ανοίξει η αγορά των παραγώγων την επομένη της ημέρας των συναλλαγών. Το σύστημα παρέχει μια σειρά από αλγόριθμους υπολογισμού της ημερήσιας τιμής κλεισίματος των ΣΜΕ, με βάση τους οποίους υπολογίζεται η ημερήσια αποτίμηση της θέσης.

Σχέση τιμής ΣΜΕ και δείκτη FTSE/ASE-20

Η τιμή του ΣΜΕ στον δείκτη FTSE/ASE-20 γενικά ακολουθεί τις αλλαγές στην τιμή του δείκτη, αλλά συνήθως είναι διαφορετική από αυτήν του δείκτη. Η τιμή του ΣΜΕ καθορίζεται από την προσφορά και τη ζήτηση (πωλητές και αγοραστές) του συμβολαίου στην αγορά του ΧΠΑ. Οταν η τιμή του ΣΜΕ αρχίσει να αποκλίνει σημαντικά από τη θεωρητική τιμή του, τότε η αυξημένη προσφορά ή ζήτηση μέσω μηχανισμού εξισορροπητικής κερδοσκοπίας, μεταξύ της αγοράς παραγώγων και της υποκείμενης αγοράς, τείνει να την επαναφέρει κοντά στη θεωρητική της σχέση με την τιμή του δείκτη.

Η κατοχή ενός ΣΜΕ στον δείκτη FTSE/ASE-20 αναλογεί σε κατοχή του χαρτοφυλακίου μετοχών του δείκτη. Το κέρδος ή η ζημιά, που θα πραγματοποιηθεί από τις αλλαγές των τιμών των μετοχών, είναι σχεδόν ανεξάρτητο από το αν κατέχει κανείς το ΣΜΕ ή το αντίστοιχο χαρτοφυλάκιο μετοχών. Η διαφορά των δύο θέσεων βρίσκεται στο ότι ο κάτοχος του χαρτοφυλακίου τίτλων, σε αντίθεση με τον κάτοχο του ΣΜΕ, εισπράττει μερίσματα από τις μετοχές. Επίσης ο κάτοχος του χαρτοφυλακίου κατά την αγορά των τίτλων χρειάζεται να καταβάλει ολόκληρη την αξία των μετοχών. Αντιθέτως ο κάτοχος του ΣΜΕ δεν χρειάζεται παρά να διατηρεί ένα μέρος του ποσού αυτού σε έναν τοκοφόρο λογαριασμό περιθωρίου ασφάλισης, ενώ μπορεί να επενδύσει το υπόλοιπο ποσό σε εναλλακτικά χρηματοοικονομικά προϊόντα.

Σε γενικές γραμμές η διαφορά μεταξύ των τιμών του ΣΜΕ και του δείκτη εξαρτάται από τον χρόνο ως τη λήξη του συμβολαίου και καθώς αυτός πλησιάζει το μηδέν η τιμή του ΣΜΕ συγκλίνει με την τιμή του δείκτη. Η διαφορά μεταξύ των δύο τιμών, του δείκτη και του ΣΜΕ, ονομάζεται βάση και είναι συνήθως διάφορη του μηδενός πριν από τη λήξη του συμβολαίου.


Κλείσιμο θέσεων

Η πλειονότητα των θέσεων σε ΣΜΕ δεν διατηρούνται ανοιχτές ως την ημέρα εκπνοής, αφού το κλείσιμο της θέσης, ειδικά όταν δεν υπάρχει φυσική παράδοση της υποκείμενης αξίας, επιτυγχάνει τον αρχικό σκοπό του επενδυτή. Το κλείσιμο μιας θέσης ΣΜΕ συνίσταται στην είσοδο σε μια αντίθετη θέση. Για παράδειγμα, μια θέση short (πωλητής) στο ΣΜΕ Μαρτίου του δείκτη FTSE/ASE-20 κλείνει με μια θέση long (αγοραστής) στο ίδιο συμβόλαιο, με αποτέλεσμα να μην εμφανίζεται πλέον στις θέσεις του επενδυτή.

Επομένως, θέσεις αγοράς ή πώλησης στο ΣΜΕ του FTSE/ASE-20 μπορούν να διατηρηθούν ως τη λήξη του συμβολαίου ή να κλεισθούν οποιαδήποτε στιγμή με μια αντίθετη συναλλαγή ίσου αριθμού συμβολαίων. Αν π.χ. ο επενδυτής του οποίου η θέση αγοράς δύο ΣΜΕ έχει την προηγούμενη ημέρα αποτιμηθεί (marked to market) στις 2.180 μονάδες πουλήσει τα δύο ΣΜΕ στις 2.183 μονάδες, το ίδιο βράδυ ο λογαριασμός του θα πιστωθεί το ποσό των 12.000 δρχ. (2Χ3Χ2.000). Με το κλείσιμο της θέσης απελευθερώνεται το δεσμευμένο υπέρ της ΕΤΕΣΕΠ περιθώριο ασφάλισης του επενδυτή.


Ο δείκτης FTSE/ASE-20

Ο δείκτης FTSE/ASE-20 δημιουργήθηκε τον Σεπτέμβριο του 1997 από τον διεθνή οργανισμό FTSE International και το Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών (ΧΑΑ). Είναι βασισμένος στις 20 μεγαλύτερες εταιρείες του ΧΑΑ με την υψηλότερη κεφαλαιοποίηση και εμπορευσιμότητα. Ο σχεδιασμός και η λειτουργία του βασίστηκαν σε αυστηρές προδιαγραφές, ώστε να αντικατοπτρίζει με πιστότητα την πορεία 20 εταιρειών από διάφορους κλάδους της ελληνικής χρηματιστηριακής αγοράς αλλά και γενικότερα την πορεία του ελληνικού χρηματιστηρίου.

Εχει πλέον καθιερωθεί ως μέσο για την αξιολόγηση της απόδοσης επενδύσεων αλλά και ως βάση για τη δημιουργία νέων χρηματοοικονομικών προϊόντων, τα οποία στηρίζονται αποκλειστικά σε δείκτες, όπως warrants και αμοιβαία κεφάλαια.

Αν και σχετικά νέος, έχει ήδη συμπληρώσει ενάμιση χρόνο επιτυχούς λειτουργίας και θεαματικής απόδοσης. Η απόδοση του FTSE/ASE-20 σε αυτό το διάστημα έχει φθάσει το 223,05% ξεπερνώντας τις αποδόσεις άλλων δεικτών μετοχών υψηλής κεφαλαιοποίησης, όπως του Dow Jones, του S&Ρ 500 και του FTSE 100. Κατά συνέπεια μέσω των ΣΜΕ στον FTSE/ASE-20 οι επενδυτές μπορούν να συμμετέχουν σε παρόμοιες αποδόσεις, οι οποίες κυρίως οφείλονται στον ταχύ ρυθμό σύγκλισης της ελληνικής οικονομίας και στα ανταγωνιστικά χαρακτηριστικά του δείκτη, με μία μόνο επενδυτική κίνηση και με χαμηλές προμήθειες.


Παίρνοντας θέση

Αν κάποιος επιθυμεί να πάρει μια θέση δικαιωμάτων ή συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης στο ΧΠΑ, απλώς δίνει εντολή αγοράς ή πώλησης σε μια εταιρεία μέλος του ΧΠΑ, με την οποία συνεργάζεται, η οποία με τη σειρά της περνά την εντολή στο ηλεκτρονικό σύστημα συναλλαγών του ΧΠΑ.

Στις εντολές προσδιορίζεται ο υποκείμενος τίτλος (FTSE/ASE-20) του οποίου ο επενδυτής θέλει να αγοράσει ή να πουλήσει δικαιώματα αγοράς ή πώλησης, ή συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης (θέση αγοράς ή θέση πώλησης). Επιλέγει επίσης τη διάρκεια ζωής του συμβολαίου και στην περίπτωση των δικαιωμάτων, την επιθυμητή τιμή εξάσκησης του δικαιώματος αγοράς ή πώλησης. Επιπλέον δηλώνει ότι επιθυμεί να ανοίξει ή να κλείσει μια θέση. Επίσης οι επενδυτές δηλώνουν το ακριβές όριο τιμής στο οποίο είναι διατεθειμένοι να αγοράσουν ή να πουλήσουν, για κάθε επιμέρους εντολή.

Αμέσως, με την εισαγωγή της εντολής, το σύστημα συναλλαγών αρχίζει να ψάχνει για εντολή διασταύρωσης (matching) αγοράς ή πώλησης που έχει επιβληθεί από έναν άλλο συναλλασσόμενο. Αν μια τέτοια εντολή βρεθεί, η πρώτη εντολή θα εκτελεσθεί αμέσως. Αν δεν βρεθεί, η εισαγωγή της σώζεται στο κεντρικό βιβλίο εντολών. Οταν κάποιος δίνει μια εντολή, μπορεί να προσδιορίσει και τον χρονικό ορίζοντα ισχύος της.

Θέση αγοράς (long position)

Συμφωνεί κάποιος να «αγοράσει τον δείκτη FTSE/ASE-20» την ημερομηνία του διακανονισμού του συμβολαίου μελλοντικής εκπλήρωσης στην τιμή κλεισίματος. Αναμένει ότι η ελληνική αγορά (Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών) θα κινηθεί ανοδικά και πιστεύει ότι ως τη συμφωνημένη ημερομηνία ο δείκτης FTSE/ASE-20 θα είναι σαφώς πάνω από την παρούσα προθεσμιακή τιμή των 1.300 μονάδων. Κατέχοντας τον δείκτη FTSE/ASE-20 είναι παρόμοιο με το να κατέχει μια μετοχή. Συνεπώς για κάθε μονάδα του δείκτη όπου ο FTSE/ASE-20 αυξάνεται αυτό σημαίνει ένα κέρδος για τον επενδυτή, ενώ για κάθε μονάδα του δείκτη όπου ο FTSE/ASE-20 υποχωρεί, μια ζημιά. Δεδομένης μιας μονάδας συναλλαγής των 2.000 δρχ. για κάθε μονάδα του δείκτη σημαίνει ότι, αν ο FTSE/ASE-20 αυξηθεί στις 1.350 μονάδες, ο επενδυτής θα έχει κέρδος 100.000 δρχ. για κάθε συμβόλαιο. Αν από την άλλη πλευρά ο δείκτης FTSE/ASE-20 υποχωρήσει κάτω από την προθεσμιακή τιμή που αγόρασε ο επενδυτής, π.χ. στις 1.280 μονάδες, θα υποστεί μια απώλεια 20 μονάδων, δηλαδή 40.000 δρχ. για κάθε συμβόλαιο.

Αν η αναμενόμενη αύξηση στις τιμές των μετοχών συμβεί πριν από τη συμφωνημένη ημερομηνία διακανονισμού, ο επενδυτής μπορεί να μεταπωλήσει το συμβόλαιο μελλοντικής εκπλήρωσης σε υψηλότερη προθεσμιακή τιμή (δηλαδή να ρευστοποιήσει τη θέση του). Αν από την άλλη πλευρά υπάρχουν ενδείξεις ότι μπορεί να συμβεί ζημιά και δεν αναμένεται καμία αντιστροφή της τάσης πριν από την ημερομηνία διακανονισμού, τότε ο επενδυτής μπορεί να περιορίσει τη ζημιά κλείνοντας τη θέση του εγκαίρως.

Είναι προτιμότερο να πάρει κάποιος θέση αγοράς, αν θεωρεί ότι η τιμή του υποκείμενου τίτλου θα αυξηθεί, αλλά δεν θέλει ακόμη να επενδύσει από το κεφάλαιό του. Ενα συμβόλαιο μελλοντικής εκπλήρωσης του δίνει τη δυνατότητα να αποφύγει να κάνει μια μεγάλη επένδυση, ενώ μπορεί και να κερδίσει από την αύξηση της τιμής. Αν ένας επενδυτής σχεδιάζει να κάνει μια πιο μακροπρόθεσμη επένδυση, μπορεί να καταχωρίσει τις όποιες αποδόσεις ως «μειώσεις της τιμής» όταν αγοράζει τον τίτλο («θέση αγοράς αντιστάθμισης κινδύνου») ή, στην περίπτωση των ομολογιακών συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης, να του παραδοθούν τα ομόλογα, αν κρατήσει τη θέση του ανοιχτή ως το κλείσιμο της τελευταίας συνεδρίασης. Αν δεν θέλει ή δεν μπορεί να αναλάβει τον κίνδυνο της απώλειας, που είναι ενδογενής σε ένα συμβόλαιο μελλοντικής εκπλήρωσης, μπορεί να διαλέξει ένα δικαίωμα αγοράς στο υποκείμενο προϊόν.

Θέση πώλησης (short position)

Ο επενδυτής συμφωνεί να «πουλήσει τον δείκτη FTSE/ASE-20» την ημερομηνία της συμφωνίας του συμβολαίου μελλοντικής εκπλήρωσης στην τιμή κλεισίματος. Αναμένει μειωμένες τιμές στο Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών και πιστεύει ότι ως τη συμφωνημένη ημερομηνία ο δείκτης FTSE/ASE-20 θα είναι σαφώς κάτω από την παρούσα προθεσμιακή τιμή των 1.300 μονάδων. Για κάθε μονάδα του δείκτη όπου ο FTSE/ASE-20 πέφτει αυτό σημαίνει ένα κέρδος για τον επενδυτή και για κάθε μονάδα όπου ο δείκτης FTSE/ASE-20 αυξάνεται, μια ζημιά. Δεδομένης μιας μονάδας συναλλαγής των 2.000 δρχ. για κάθε μονάδα του δείκτη σημαίνει ότι ο επενδυτής θα έχει κέρδος 100.000 δρχ. για κάθε συμβόλαιο, αν ο FTSE/ASE-20 πέσει στις 1.250 μονάδες. Αν από την άλλη πλευρά ο δείκτης FTSE/ASE-20 αυξηθεί πάνω από την προθεσμιακή τιμή που πούλησε ο επενδυτής, π.χ. στις 1.310 μονάδες, θα υποστεί μια απώλεια 10 μονάδων, δηλαδή 20.000 δρχ. για κάθε συμβόλαιο.

Αν η αναμενόμενη πτώση των τιμών των μετοχών συμβεί πριν από τη συμφωνημένη ημερομηνία λήξης του συμβολαίου, ο επενδυτής μπορεί να πραγματοποιήσει τα κέρδη του αγοράζοντας ξανά το συμβόλαιο μελλοντικής εκπλήρωσης σε χαμηλότερη προθεσμιακή τιμή (δηλαδή να κλείσει τη θέση του). Αν από την άλλη πλευρά υπάρχουν ενδείξεις για πιθανή ζημιά και δεν αναμένεται καμία αντιστροφή της τάξης πριν από τη συμφωνημένη ημερομηνία, ο επενδυτής μπορεί να περιορίσει τη ζημιά κλείνοντας τη θέση του εγκαίρως.

Είναι προτιμότερο να πάρει κάποιος θέση πώλησης, αν θεωρεί ότι η τιμή του υποκειμένου θα μειωθεί. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος στην αγορά τίτλων για να μετατραπεί μια τέτοια προσδοκία σε κερδοφόρα στρατηγική. Στην περίπτωση ενός συμβολαίου μελλοντικής εκπλήρωσης στον δείκτη FTSE/ASE-20, η πώληση ενός ολόκληρου χαρτοφυλακίου μετοχών θα είχε αποτέλεσμα υπερβολικό κόστος συναλλαγών. Σε περίπτωση που ο επενδυτής κατέχει αυτές τις μετοχές θα τις πουλήσει, αν νομίζει ότι οι τιμές θα συνεχίσουν πτωτική πορεία για μεγάλο χρονικό διάστημα. Αν αντιθέτως περιμένει ότι η πτώση των τιμών θα είναι σύντομη, είναι προτιμότερο να διατηρήσει το χαρτοφυλάκιό του και να πάρει θέση πώλησης σε συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης (βλ. αντιστάθμιση κινδύνου με θέση πώλησης σε συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης). Οταν κάποιος κατέχει ομολογιακά συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης, η θέση πώλησης είναι γενικά ο καλύτερος τρόπος για να κερδίσει σε μια πιθανή αύξηση των επιτοκίων (μείωση των τιμών των ομολόγων). Αν είναι αδύνατο ή ανεπιθύμητο να αναλάβει ο επενδυτής τους κινδύνους μιας απώλειας στην αγορά συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης, είναι προτιμότερο να επενδύσει σε ένα δικαίωμα πώλησης στο υποκείμενο προϊόν.


Βασικές στρατηγικές συναλλαγών στον δείκτη FTSE/ASE-20

Αντισταθμιστική θέση αγοράς (long hedge)

Υποθέτουμε ότι ο δείκτης FTSE/ASE-20 βρίσκεται σήμερα στις 2.185 μονάδες ενώ το ΣΜΕ βρίσκεται στις 2.200 μονάδες. Ενας θεσμικός επενδυτής αναμένει εισροή κεφαλαίων σε 25 ημέρες από σήμερα. Ταυτόχρονα περιμένει ότι η αγορά στο διάστημα αυτό των 25 ημερών θα είναι ισχυρά ανοδική. Επομένως, αν αγοράσει τις μετοχές τις οποίες έχει επιλέξει την ημέρα που θα έχει κεφάλαια στη διάθεσή του, θα έχει χάσει όλη αυτή την άνοδο. Για να μην απολέσει τη δυνατότητα συμμετοχής στην αναμενόμενη άνοδο της αγοράς, αγοράζει σήμερα τον απαιτούμενο αριθμό ΣΜΕ που καλύπτουν τη χρηματιστηριακή αξία της μελλοντικής τοποθέτησης των κεφαλαίων τα οποία θα εισρεύσουν σε 25 ημέρες (έστω ότι χρειάζονται 50 ΣΜΕ).

Στην περίπτωση κατά την οποία η αγορά κινείται ανοδικά στο διάστημα των 25 ημερών, έστω ότι ο δείκτης αγγίζει τις 2.350 μονάδες, ενώ το ΣΜΕ φθάνει τις 2.365 μονάδες, ο επενδυτής έχοντας στη διάθεσή του τα κεφάλαια κλείνει κερδοφόρα τη θέση του στα ΣΜΕ και χρησιμοποιεί τόσο τα κέρδη όσο και το κεφάλαιο για την αγορά των μετοχών που αποτελούν το χαρτοφυλάκιο του FTSE/ASE-20 στην υποκείμενη αγορά.

Είναι φανερό ότι αν δεν υπήρχε η δυνατότητα επένδυσης στα ΣΜΕ του δείκτη FTSE/ASE-20 ο επενδυτής θα ήταν αναγκασμένος να αγοράσει μικρότερο αριθμό μετοχών μετά την πάροδο των 25 ημερών από αυτόν που θα μπορούσε να αγοράσει αρχικά, υπερβαίνοντας τον στόχο του αρχικού επενδυτικού κόστους.

Στο παράδειγμα υποθέτουμε ότι η βάση, η διαφορά δηλαδή μεταξύ της υποκείμενης αγοράς και του ΣΜΕ, μένει σταθερή στη διάρκεια των 25 ημερών. Είναι λοιπόν φανερό ότι για το παράδειγμά μας ο επενδυτής δεν διατρέχει τον λεγόμενο κίνδυνο βάσης, κάτι που στην πράξη είναι πιθανό να συμβεί.

Αντισταθμιστική θέση πώλησης (short hedge)

Βασιζόμενοι στα στοιχεία του παραπάνω παραδείγματος, ας υποθέσουμε ότι δύο μήνες αργότερα ο δείκτης έχει φθάσει τις 2.600 μονάδες και ο θεσμικός επενδυτής τώρα φοβάται ότι η αγορά θα έχει μια διορθωτική πτώση σύντομα. Για να αντισταθμίσει τη θέση του σε μετοχές του δείκτη FTSE/ASE-20, πουλάει 20 ΣΜΕ στον δείκτη, τα οποία διαπραγματεύονται στις 2.620 μονάδες.

Στην περίπτωση κατά την οποία η αγορά κινηθεί πτωτικά τις επόμενες 20 ημέρες και ο δείκτης φθάσει στις 2.500 μονάδες, ο επενδυτής έχει τη δυνατότητα να κλείσει τη θέση του στα ΣΜΕ για να αντισταθμίσει τις απώλειες του χαρτοφυλακίου του κατά το διάστημα αυτό. Για παράδειγμα, ας υποθέσουμε ότι αγοράζει τα 20 ΣΜΕ στις 2.515 μονάδες. Από τη θέση του στα ΣΜΕ αποκομίζει κέρδος: 20Χ (2.620-2.515) Χ2.000 = 4.200.000 δρχ.

Απλή κερδοσκοπική θέση (speculation)

Ο αγοραστής αναμένει ότι οι τιμές των μετοχών, και συνεπώς και του δείκτη FTSE/ASE-20, θα αυξηθούν κατά τις επόμενες εβδομάδες. Αντιδρά αγοράζοντας 20 συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης στον δείκτη FTSE/ASE-20 που εκπνέουν τον Μάρτιο, στη σημερινή τιμή των 2.110 μονάδων. Το πλήρες αντίτιμο του διακανονισμού της συναλλαγής ανέρχεται σε 84.400.000 δρχ. (=20Χ2.110Χ2.000), όμως δεν καταβάλλεται με την εκπλήρωση του συμβολαίου. Μέρος του καταβάλλεται αρχικά ενώ το υπόλοιπο καταβάλλεται με τον ημερήσιο διακανονισμό.

Αν υποθέσουμε ότι η τιμή κλεισίματος για το ΣΜΕ Μαρτίου είναι 2.080 μονάδες, δηλαδή η αγορά έχει κινηθεί αντίθετα από τη θέση του αγοραστή, τότε αυτός θα κληθεί να καταβάλλει 1.200.000 δρχ. (=30Χ2.000Χ20) για τον ημερήσιο διακανονισμό.

Αν υποθέσουμε ότι ο δείκτης FTSE/ASE-20 έκλεισε την ίδια ημέρα στις 2.050 μονάδες, επιπλέον του ποσού του ημερήσιου χρηματικού διακανονισμού, ο αγοραστής αυτού του συμβολαίου καλείται να καταβάλλει ως περιθώριο ασφάλισης 16.400.000 δρχ. (20%Χ20Χ2.050Χ2.000) στον λογαριασμό περιθωρίου ασφάλισης στον οποίο είναι ήδη δεσμευμένο το αρχικό ποσό των 20.000.000 δρχ. από το άνοιγμα του λογαριασμού, πριν από την έναρξη των συναλλαγών της επόμενης ημέρας.

Αν την επόμενη ημέρα ο επενδυτής κλείσει τη θέση του, πουλώντας τα 20 συμβόλαια στις 2.140 μονάδες, θα έχει αποκομίσει από όλη την συναλλαγή στα παράγωγα το ποσό των 30 μονάδων δείκτη ή 1.200.000 δρχ. (20Χ30Χ2.000) από την τιμή αγοράς των συμβολαίων. Κλείνοντας τη θέση του, η ΕΤΕΣΕΠ θα πρέπει να του απελευθερώσει το περιθώριο ασφάλισης των 16.880.000 δρχ. που είχε καταβάλει για τη θέση του στην αγορά των ΣΜΕ. Βεβαίως, το αρχικό ποσό των 20.000.000 δρχ. συνεχίζει να παραμένει δεσμευμένο.


Χαρακτηριστικά του ΣΜΕ στον δείκτη FTSE/ASE-20

Είδος συμβολαίου: Τυποποιημένα Συμβόλαια Μελλοντικής Εκπλήρωσης (ΣΜΕ) όπου η εκκαθάριση γίνεται με ρευστά διαθέσιμα.

Υποκείμενο Στοιχείο: Το υποκείμενο στοιχείο είναι ο δείκτης FTSE/ASE-20.

Μέγεθος συμβολαίου: Ο πολλαπλασιαστής είναι 2.000 δραχμές.

Τιμή συμβολαίου: Οι τιμές αγοράς και πώλησης αναφέρονται σε μονάδες του δείκτη.

Ελάχιστο Μέγεθος Μεταβολής Τιμής: 0,25 μονάδες του δείκτη, ισοδύναμες με 500 δραχμές.

Μήνες Λήξης: Κάθε χρονική στιγμή θα υπάρχουν έξι (6) ΣΜΕ προς διαπραγμάτευση και εκκαθάριση σύμφωνα με τους αντίστοιχους μήνες λήξης. Ως μήνες λήξης αρχικά θα χρησιμοποιηθούν:

* Οι 3 πιο κοντινοί μήνες από τον μηνιαίο κύκλο

* Οι 3 πιο κοντινοί μήνες από τον τριμηνιαίο κύκλο, Μαρτίου, Ιουνίου, Σεπτεμβρίου και Δεκεμβρίου που δεν περιλαμβάνονται στους παραπάνω. Επομένως, αρχικά θα υπάρχουν συμβόλαια με διάρκεια ως και 1 χρόνο από την ημερομηνία διαπραγμάτευσης.

Ημέρα Λήξης και Τελική Ημέρα Συναλλαγής: 13.30 μ.μ. κάθε τρίτη Παρασκευή του μήνα λήξης. Αν αυτή δεν είναι ημέρα συναλλαγής, η ημέρα λήξης πρέπει να είναι η προηγούμενη ημέρα συναλλαγής. Η τελική ημέρα συναλλαγής είναι η ημέρα λήξης του μήνα λήξης.

Εκκαθάριση: Υπάρχει καθημερινή εκκαθάριση βασισμένη στην ημερήσια τιμή εκκαθάρισης που υπολογίζεται με βάση τον κατάλληλο αλγόριθμο.

Τελική Ημέρα Εκκαθάρισης: Η πρώτη ημέρα συναλλαγής μετά την ημέρα λήξης (Τ+1).

Ωρες Συναλλαγής: 10.00 με 15.00 (ενδεικτικά). Η ειδική διαπραγμάτευση (market-making) δεν θα είναι υποχρεωτική εκτός των ωρών συναλλαγής του υποκείμενου δείκτη.

Μέθοδος Παράδοσης: Εκκαθάριση με ρευστά διαθέσιμα βασισμένη στην τελική τιμή εκκαθάρισης.

Τελική Τιμή Εκκαθάρισης: Η τιμή του υποκείμενου δείκτη, όπως υπολογίζεται από τον κατάλληλο αλγόριθμο την τελική ημέρα εκκαθάρισης.

Αγορά Ειδικών Διαπραγματευτών (Market Making): Υπάρχει και είναι διαρκής κατά τις ώρες συναλλαγής του υποκείμενου δείκτη. Οι ειδικοί διαπραγματευτές είναι υποχρεωμένοι να δίνουν τιμές αγοράς και πώλησης στους δύο πιο κοντινούς μήνες λήξης. Για τους άλλους μήνες λήξης οι ειδικοί διαπραγματευτές είναι υποχρεωμένοι να δίνουν τιμές αγοράς και πώλησης μόνο όταν αυτό τους ζητηθεί.

Εξάσκηση κατά την Ημέρα Λήξης: Συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης στον δείκτη εκκαθαρίζονται αυτόματα κατά την ημέρα λήξης μέσω της εκκαθάρισης με ρευστά διαθέσιμα την ημέρα της τελικής εκκαθάρισης, με βάση την υπολογισμένη τελική καθαρή αξία. Ο αγοραστής του ΣΜΕ εισπράττει και ο πωλητής του ΣΜΕ πληρώνει τη θετική καθαρή αξία, ενώ ο αγοραστής του ΣΜΕ πληρώνει και ο πωλητής του ΣΜΕ εισπράττει την αρνητική καθαρή αξία.

Τελική καθαρή αξία = (Flsett/e – Pfuture) Χ Μ, όπου

Flsett/e: υποδηλώνει την τελική τιμή εκκαθάρισης του υποκείμενου δείκτη (χρησιμοποιώντας δύο δεκαδικές μονάδες),

Pfuture: υποδηλώνει την τιμή εκκαθάρισης της προηγούμενης ημέρας συναλλαγής, και

Μ: είναι ο πολλαπλασιαστής.

Διαπραγμάτευση και Εκκαθάριση: Τα ΣΜΕ, διακινούνται κανονικά μέσω του ηλεκτρονικού συστήματος διαπραγμάτευσης ΟΑΣΗΣ.

Οι προσφορές και οι συναλλαγές είναι ανώνυμες για όλους τους συμμετέχοντες στην αγορά. Ολες οι συναλλαγές συνταιριάζονται στο βιβλίο εντολών σύμφωνα με τα κριτήρια τιμής και χρόνου. Οι συναλλαγές που είναι αποδεκτές για εκκαθάριση εκκαθαρίζονται μέσω του συστήματος ΟΑΣΗΣ. Οι υποχρεώσεις εκκαθάρισης των λογαριασμών εκκαθάρισης που απορρέουν από τις συναλλαγές, αποστέλλονται στα μέλη και στους ειδικούς διαπραγματευτές, μετά το κλείσιμο των συναλλαγών (ημέρα Τ+0).

Ενέχυρο και Περιθώριο Ασφάλειας: Οι απαιτήσεις ενεχύρου των λογαριασμών εκκαθάρισης υπολογίζονται χρησιμοποιώντας το σύστημα περιθωρίου ασφάλειας του ΟΑΣΗΣ, RIVA (SPAN-like).

Οι αλλαγές στα περιθώρια ασφάλισης είναι αναδρομικές για όλες τις ανοικτές θέσεις. Κάτω από ακραίες συνθήκες αγοράς ή οποιαδήποτε στιγμή κριθεί απαραίτητο, η ΕΤΕΣΕΠ έχει το δικαίωμα να αυξήσει ή να μειώσει το απαιτούμενο περιθώριο ασφάλειας για προκαταβολή, σύμφωνα με άλλες αρχές, όπως αυτή θεωρεί απαραίτητο.


Πώς ανοίγονται οι κωδικοί

Το άνοιγμα κωδικών στο Χρηματιστήριο Παραγώγων και μερίδας επενδυτή είναι οι πρώτες κινήσεις τις οποίες πρέπει να κάνει όποιος επιθυμεί να αρχίσει να «παίρνει θέσεις» σε παράγωγα χρηματιστηριακά προϊόντα. Η διαδικασία αυτή ακολουθεί συγκεκριμένα στάδια κατά τη διάρκεια των οποίων τόσο ο ενδιαφερόμενος να κάνει τοποθετήσεις σε παράγωγα προϊόντα όσο και οι εμπλεκόμενες εταιρείες ­ τράπεζες και χρηματιστηριακές ­ πρέπει να κάνουν ορισμένες συγκεκριμένες κινήσεις προκειμένου ο υποψήφιος επενδυτής των παραγώγων να αρχίσει να δίνει εντολές. Σύμφωνα λοιπόν με τις οδηγίες που καθόρισε το Χρηματιστήριο Παραγώγων, το άνοιγμα των κωδικών ακολουθεί τα εξής στάδια:

Πρώτη ημέρα (Τ+0):

1. Ανοιγμα μερίδας στο Κεντρικό Αποθετήριο Αξιών (ΚΑΑ) και ορισμός χειριστή.

2. Ο τελικός πελάτης έρχεται σε επαφή με το μέλος ΧΠΑ και το μέλος ΕΤΕΣΕΠ (Εταιρεία Εκκαθάρισης Συναλλαγών επί Παραγώγων) και υπογράφει τις σχετικές συμβάσεις.

3. Το μέλος του ΧΠΑ δίνει από το back office του τον κωδικό των συναλλαγών. Αντίστοιχα το μέλος της ΕΤΕΣΕΠ ανοίγει από το back office του τον κωδικό εκκαθάρισης. Αν το μέλος είναι το ίδιο ο κωδικός είναι ένας.

4. Το μέλος της ΕΤΕΣΕΠ ανοίγει στον τελικό πελάτη λογαριασμό τήρησης των περιθωρίων ασφάλισης και κοινοποιεί στην Τράπεζα Θεματοφυλακής τον μοναδικό κωδικό εκκαθάρισης του τελικού πελάτη (ο οποίος αποτελείται από: το πρόθεμα GR, τον ήδη γνωστό κωδικό του μέλους της ΕΤΕΣΕΠ και τον εσωτερικό κωδικό εκκαθάρισης του τελικού πελάτη).

Δεύτερη ημέρα (Τ+1):

Α. Ως τις 09.30 η ΕΤΕΣΕΠ πρέπει να έχει λάβει από το μέλος της τα εξής:

1. Αίτηση Λογαριασμού Συναλλασσομένου (ΑΛΣ) υπογραμμένη από το μέλος της.

2. Το έντυπο ανοίγματος του τελικού πελάτη στην Τράπεζα Θεματοφυλακής (Opening Form) στο οποίο θα φαίνονται τα προσωπικά στοιχεία του τελικού πελάτη και ο μοναδικός κωδικός εκκαθάρισής του.

3. Το έντυπο του ΣΑΤ που αντιστοιχεί στη μερίδα του τελικού πελάτη στο ΚΑΑ.

4. Σε περίπτωση όπου το μέλος του ΧΠΑ του τελικού πελάτη είναι διαφορετικό από το μέλος της ΕΤΕΣΕΠ, η ΕΤΕΣΕΠ θα λαμβάνει ως τις 09.30 της ημέρας Τ+1 από το μέλος ΧΠΑ Αίτηση Λογαριασμού Συναλλασσομένου (ΑΛΣ) υπογραμμένη από το μέλος.

Β. Η ΕΤΕΣΕΠ ελέγχει στη συνέχεια τα στοιχεία που λαμβάνει από τα μέλη και από την Τράπεζα Θεματοφυλακής, τα καταχωρίζει στο σύστημα και ανοίγει μοναδικούς κωδικούς συναλλαγών/εκκαθάρισης τελικού πελάτη, τους οποίους δεν ενεργοποιεί ακόμη. Η ΕΤΕΣΕΠ θα στέλνει στο ΚΑΑ κάθε ημέρα ένα αρχείο με τα στοιχεία του κάθε τελικού πελάτη. Αν οι κωδικοί και τα στοιχεία που έχουν έρθει από τα μέλη δεν είναι σωστά ή έχουν εκδοθεί ξανά τότε ειδοποιείται το/τα μέλη για το πρόβλημα. Στην περίπτωση αυτή η ΕΤΕΣΕΠ αγνοεί τυχόν reports της Τράπεζας Θεματοφυλακής τα οποία θα αναφέρουν την ύπαρξη των δεσμευμένων 20 εκατ. δρχ.

Τρίτη ημέρα (Τ+1). Μετά το κλείσιμο της συνεδρίασης (15.00):

Α. Η ΕΤΕΣΕΠ ελέγχει τα reports της Τράπεζας Θεματοφυλακής για την ύπαρξη των 20 εκατ. δρχ. για όλους τους κωδικούς εκκαθάρισης, άρα και για τους καινούργιους. Οσον αφορά τους καινούργιους τελικούς πελάτες, η πρώτη δέσμευση των αρχικών 20 εκατ. δρχ. γίνεται με πρωτοβουλία του μέλους και του τελικού πελάτη και όχι με εντολή της ΕΤΕΣΕΠ.

Β. Αν δεν έχουν κατατεθεί τα 20 εκατ. δρχ. τότε δεν ενεργοποιείται ο κωδικός εκκαθάρισης του τελικού πελάτη. Το μέλος της ΕΤΕΣΕΠ μπορεί να ελέγχει ανά πάσα στιγμή τους νέους κωδικούς αν είναι ενεργοί από το DCW και έτσι δεν υπάρχει ανάγκη περαιτέρω ενημέρωσής του. Επίσης μπορεί αν το επιθυμεί να επικοινωνήσει με την Τράπεζα Θεματοφυλακής και την ΕΤΕΣΕΠ προς επίλυση οποιουδήποτε προβλήματος.

Τρίτη Ημέρα (Τ+2). Πριν από την έναρξη της συνεδρίασης:

Α. Εφόσον οι απαιτήσεις για τα 20 εκατ. έχουν εκπληρωθεί, η ΕΤΕΣΕΠ, πριν από την έναρξη της συνεδρίασης, ενεργοποιεί τους κωδικούς του τελικού πελάτη. Το μέλος της ΕΤΕΣΕΠ μπορεί να ελέγχει ανά πάσα στιγμή τους νέους κωδικούς αν είναι ενεργοί (μέσα από το DCW) και έτσι δεν υπάρχει ανάγκη περαιτέρω ενημέρωσης από την ΕΤΕΣΕΠ. Επίσης η ΕΤΕΣΕΠ δεν ενημερώνει καθόλου την Τράπεζα Θεματοφυλακής για τους νέους κωδικούς. Η Τράπεζα Θεματοφυλακής από μόνη της και σε συνεργασία με το μέλος της ΕΤΕΣΕΠ δημιουργεί και συντηρεί τον Πίνακα Αντιστοίχισης.

Β. Το μέλος της ΕΤΕΣΕΠ ενημερώνει το μέλος ΧΠΑ για να μπορεί ο τελικός πελάτης να αρχίσει να δίνει εντολές.

Γ. Το μέλος ΧΠΑ ενημερώνει τον τελικό πελάτη για να αρχίσει να δίνει εντολές.


Είδη ΣΜΕ στον δείκτη FTSE/ASE-20

Κάθε χρονική στιγμή υπάρχουν προς διαπραγμάτευση έξι συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης (ΣΜΕ) στον δείκτη FTSE/ASE-20, που αντιστοιχούν σε έξι διαφορετικούς μήνες λήξης: τους τρεις κοντινότερους μήνες από τον μηνιαίο κύκλο και τους τρεις κοντινότερους μήνες από τον τριμηνιαίο κύκλο Μαρτίου, Ιουνίου, Σεπτεμβρίου και Δεκεμβρίου, που δεν περιλαμβάνονται στους παραπάνω. Η ημέρα λήξης και τελευταία ημέρα συναλλαγής των ΣΜΕ στον FTSE/ASE-20 είναι η τρίτη Παρασκευή του μήνα λήξης.


Τα μελλοντικά προϊόντα

1. συμβολαια σε δεικτη μετοχων

Παράλληλα με τα ΣΜΕ στον FTSE/ASE-20 θα υπάρχουν προς διαπραγμάτευση έξι σειρές δικαιωμάτων προαίρεσης ευρωπαϊκού τύπου στον δείκτη FTSE/ASE-20 που αντιστοιχούν στους έξι μήνες λήξης, αντίστοιχους με αυτούς των ΣΜΕ στον δείκτη. Για κάθε μήνα λήξης εισάγονται, αρχικά, συμβόλαια με εννέα διαφορετικές τιμές εξάσκησης σε σταθερά διαστήματα των 50 μονάδων. Ανάλογα με την κίνηση του δείκτη εισάγονται και νέες τιμές εξάσκησης. Η ημέρα λήξης και τελευταία ημέρα συναλλαγής των δικαιωμάτων προαίρεσης όπως και στην περίπτωση των ΣΜΕ στον δείκτη είναι η τρίτη Παρασκευή του μήνα λήξης.

Χρήση ΣΜΕ και δικαιωμάτων στον δείκτη FTSE/ASE-20

Οσοι έχουν στην κατοχή τους ένα χαρτοφυλάκιο μετοχών μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο λόγω, π.χ., επικείμενης πτώσης της αγοράς χρησιμοποιώντας παράγωγα προϊόντα του ΧΠΑ. Στη διάθεσή τους έχουν μια σειρά από εναλλακτικούς τρόπους. Μπορούν:

1. Να πωλήσουν έναν ορισμένο αριθμό συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης στον δείκτη FTSE/ASE-20.

2. Να αγοράσουν ένα δικαίωμα πώλησης (put option).

3. Να πωλήσουν ένα δικαίωμα αγοράς στον δείκτη (call option).

4. Να αγοράσουν ένα δικαίωμα πώλησης (put option) και να πωλήσουν ένα δικαίωμα αγοράς στον δείκτη (call option), για να μειώσουν το ποσό που επενδύουν για ασφάλιση από πτώση του δείκτη.

Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις, αν η τιμή της υποκείμενης αξίας μειωθεί, η τιμή του παράγωγου προϊόντος θα μειωθεί επίσης. Επομένως η ζημία από τη μείωση της τιμής στην υποκείμενη αγορά αντισταθμίζεται από τα κέρδη εξαιτίας της αντίστροφης θέσης στην αγορά παραγώγων. Αυτό το είδος της συναλλαγής είναι γνωστό ως αντιστάθμιση κινδύνου και αποτελεί έναν από τους πλέον διαδεδομένους τρόπους χρήσης των παραγώγων.

2. Δικαιώματα προαίρεσης σε μετοχές

Το ΧΠΑ θα επιλέξει μια σειρά από σημαντικές ελληνικές μετοχές blue chips με βάση τη ρευστότητα, την εμπορευσιμότητα και τη μεταβλητότητα των τιμών (αλλά και με αναγκαία προϋπόθεση την ύπαρξη επαρκούς ενδιαφέροντος από ειδικούς διαπραγματευτές), για τις οποίες θα εισάγει δικαιώματα προαίρεσης αμερικανικού τύπου.

Το μέγεθος των συμβολαίων είναι 100 μετοχές και οι τιμές αγοράς και πώλησης αναφέρονται σε δραχμές ανά υποκείμενη μετοχή. Η εκκαθάριση δικαιωμάτων σε μετοχές που εξασκούνται πριν ή κατά την ημέρα λήξης γίνεται πέντε ημέρες αργότερα με φυσική παράδοση των μετοχών. Οι μήνες λήξης είναι οι τρεις πιο κοντινοί μήνες από τον τριμηνιαίο κύκλο Μαρτίου, Ιουνίου, Σεπτεμβρίου και Δεκεμβρίου και για κάθε μήνα λήξης εισάγονται αρχικά συμβόλαια με εννέα διαφορετικές τιμές εξάσκησης. Η ημέρα λήξης και τελευταία ημέρα συναλλαγής των δικαιωμάτων προαίρεσης σε μετοχές είναι η τρίτη Παρασκευή του μήνα λήξης.

Χρήση δικαιωμάτων σε μετοχές

Οσοι έχουν στην κατοχή τους συγκεκριμένες μετοχές μπορούν να μειώσουν με παρόμοιο τρόπο τον ειδικό κίνδυνο που διατρέχουν χρησιμοποιώντας δικαιώματα πάνω στις συγκεκριμένες μετοχές. Μπορούν:

1. Να αγοράσουν ένα δικαίωμα πώλησης στη μετοχή που έχουν (put option).

2. Να πωλήσουν ένα δικαίωμα αγοράς στη μετοχή (call option).

3. Να αγοράσουν ένα δικαίωμα πώλησης (put option) και να πωλήσουν ένα δικαίωμα αγοράς στη μετοχή (call option), για να μειώσουν το ποσό που επενδύουν για ασφάλιση από πτώση της τιμής της μετοχής.

3. Συμβόλαια σε επιτόκια

Το ΧΠΑ έχει επιλέξει προς διαπραγμάτευση δύο συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης πάνω σε επιτόκια, ένα στο τριμηνιαίο Athibor και ένα στα δεκαετή ομόλογα.

Η υποκείμενη αξία των συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης στο τριμηνιαίο Athibor είναι ένα ονομαστικό δάνειο 100.000.000 δρχ., με διάρκεια τρεις μήνες από την ημέρα λήξης του συμβολαίου. Η τιμή διαπραγμάτευσης των συμβολαίων αναφέρεται ως 100 μείον το επιτόκιο δανεισμού. Η τελική εκκαθάριση γίνεται με ρευστά διαθέσιμα την τρίτη Τετάρτη του μήνα λήξης, με βάση το τριμηνιαίο διατραπεζικό επιτόκιο Athibor ή το Re-calculated Athibor. Για τους μήνες λήξης ακολουθείται ο τριμηνιαίος κύκλος Μαρτίου, Ιουνίου, Σεπτεμβρίου και Δεκεμβρίου, ενώ η διαπραγμάτευση σταματά στις 12.00, δύο ημέρες πριν από την ημέρα τελικής εκκαθάρισης.

Η υποκείμενη αξία των συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης στο δεκαετές ομόλογο ελληνικού Δημοσίου είναι ένα συνθετικό ομόλογο αξίας 25.000.000 δρχ., διάρκειας δέκα χρόνων από την ημέρα τελικής εκκαθάρισης με τοκομερίδιο 8%, εκδότης του οποίου θεωρείται το ελληνικό Δημόσιο. Η τιμή διαπραγμάτευσης των συμβολαίων αναφέρεται ως ποσοστό επί της ονομαστικής αξίας του ομολόγου. Η τελική εκκαθάριση γίνεται τη δέκατη ημερολογιακή ημέρα του μήνα λήξης με φυσική παράδοση ομολόγων από μια λίστα ομολόγων που έχουν χαρακτηριστεί από το ΧΠΑ παραδοτέα. Κάθε χρονική στιγμή υπάρχουν προς διαπραγμάτευση δύο συμβόλαια, με μήνες λήξης που ακολουθούν τον τριμηνιαίο κύκλο Μαρτίου, Ιουνίου, Σεπτεμβρίου και Δεκεμβρίου και η διαπραγμάτευσή τους σταματά στις 12.00, τρεις ημέρες πριν από την ημέρα τελικής εκκαθάρισης.

Χρήση συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης στο δεκαετές ομόλογο

Διαχειριστές χαρτοφυλακίων σταθερού εισοδήματος μπορούν να κάνουν χρήση προϊόντων, όπως το συμβόλαιο μελλοντικής εκπλήρωσης στο δεκαετές ομόλογο, με διάφορους τρόπους. Αν θέλουν να αυξήσουν ή να μειώσουν την ευαισθησία του χαρτοφυλακίου τους σε μεταβολές επιτοκίων, μπορούν να αγοράσουν ΣΜΕ στο δεκαετές ομόλογο, αυξάνοντας ή μειώνοντας αντίστοιχα τη διάρκεια του χαρτοφυλακίου τους. Αυτό όχι μόνο τους διευκολύνει στην επενδυτική τους επιλογή, αντιστάθμιση κινδύνου, αλλά και προφυλάσσει την υποκείμενη αγορά από μαζικές ρευστοποιήσεις ομολόγων σε περιπτώσεις όπου τα επιτόκια αυξάνονται απότομα και οι επενδυτές ζητούν πίσω τα μερίδιά τους.

Χρήση συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης στο τριμηνιαίο Athibor

Με αυτά τα προϊόντα δίνεται η δυνατότητα να προστατευθούν οι επενδυτές που είναι εκτεθειμένοι σε επιτοκιακές μεταβολές από αυξομειώσεις των βραχυπρόθεσμων επιτοκίων. Για παράδειγμα, χαρτοφυλάκια ρευστών διαθεσίμων μπορούν να προστατευθούν από την άνοδο των βραχυπρόθεσμων επιτοκίων μέσω της πώλησης ΣΜΕ στο τριμηνιαίο Athibor. Treasurers εταιρειών μπορούν επίσης να χρησιμοποιήσουν τα ΣΜΕ στο Athibor για να κάνουν καλύτερη διαχείριση των βραχυπρόθεσμων υποχρεώσεων δανεισμού μεταβαλλόμενου επιτοκίου. Treasurers τραπεζών μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα ΣΜΕ στο Athibor για να καλύψουν κινδύνους από θέσεις που μπορεί να έχουν πάρει μέσω επιτοκιακών swaps, προθεσμιακών συμβολαίων (forwards) ή εκτός κύκλου παραγώγων με άλλες τράπεζες.

Χρήση συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης σε συναλλαγματικές ισοτιμίες

Με τη συγκεκριμένη κατηγορία προϊόντων δίνεται η ευκαιρία να προστατευθούν οι επενδυτές που είναι εκτεθειμένοι σε κίνδυνο από πιθανές αυξομειώσεις των ισοτιμιών της δραχμής. Για παράδειγμα, treasurers και διαπραγματευτές συναλλάγματος (FX dealers), εισαγωγείς και εξαγωγείς προϊόντων, οι οποίοι είναι αναγκασμένοι να κλείνουν συμφωνίες που «κλειδώνουν» πάνω σε συναλλαγματικές ισοτιμίες, έχουν τη δυνατότητα να περιορίσουν ή και να εξαλείψουν τον κίνδυνο που διατρέχουν μέσω της χρήσης των ΣΜΕ στις ισοτιμίες αυτές.

4. Συμβόλαια δανεισμού τίτλων

Τα συμβόλαια δανεισμού τίτλων αποτελούν συμφωνίες μεταξύ δύο αντισυμβαλλομένων μερών, με τις οποίες η κυριότητα των μετοχών που βρίσκονται στην κατοχή του δανειστή μεταβιβάζεται στον δανειζόμενο έναντι ενός ποσού που εξαρτάται από τον χρόνο ως την επιστροφή της κυριότητας των μετοχών στον δανειστή και προσδιορίζεται από την τιμή δανεισμού, η οποία δίνεται σε μορφή ετήσιου επιτοκίου. Ο δανειζόμενος μπορεί να τις πουλήσει σε τρίτο, αναλαμβάνοντας με τον τρόπο αυτό την υποχρέωση να τις αγοράσει στο μέλλον για να τις επιστρέψει στον δανειστή.

Με τον τρόπο αυτό παίρνει θέση ανοιχτής πώλησης πραγματοποιώντας κέρδος ή ζημιά, ανάλογα με τις τιμές που πούλησε και κατόπιν αγόρασε τις μετοχές. Από την ΕΤΕΣΕΠ εκκαθαρίζονται δύο συμβόλαια δανεισμού τίτλων, το τυποποιημένο προϊόν δανεισμού τίτλων και το προϊόν δανεισμού χαρτοφυλακίου τίτλων που διαπραγματεύεται εκτός κύκλου συναλλαγών. Το τυποποιημένο προϊόν δανεισμού τίτλων που διαπραγματεύεται στο ηλεκτρονικό σύστημα του ΧΠΑ έχει διαφανή τιμή δανεισμού και προορίζεται για όλους τους επενδυτές. Αντιθέτως το δεύτερο διαπραγματεύεται εκτός κύκλου συναλλαγών και ορισμένα από τα χαρακτηριστικά του, όπως η τιμή του, καθορίζονται από τους αντισυμβαλλομένους. Είναι διαθέσιμο προς χρήση μόνο των ειδικών διαπραγματευτών τύπου Β και εκκαθαρίζεται από την ΕΤΕΣΕΠ.


Πώς διαβάζονται οι πίνακες

Σε καθημερινή βάση το ΧΠΑ εκδίδει δελτίο τιμών στο οποίο περιλαμβάνονται οι τιμές που θα έχουν διαμορφωθεί κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι τιμές αυτές δεν θα είναι εκφρασμένες σε δραχμές αλλά θα αφορούν μονάδες του δείκτη FTSE ASE και υπό την προϋπόθεση ότι μία μονάδα του δείκτη αντιστοιχεί σε 2.000 δραχμές. Οι πίνακες αυτοί θα δημοσιεύονται καθημερινά στον Τύπο, από όπου θα μπορεί να αντλεί πληροφορίες ο επενδυτής.

Ας προσπαθήσουμε να δούμε πώς διαβάζονται οι πίνακες που θα δίνονται καθημερινά στη δημοσιότητα μετά το τέλος της συνεδρίασης του Χρηματιστηρίου Παραγώγων και οι οποίοι θα περιλαμβάνουν τις τιμές και τα άλλα στοιχεία που θα έχουν διαμορφωθεί στη συνεδρίαση.

Η πρώτη στήλη με την επικεφαλίδα «μήνας παράδοσης» περιλαμβάνει την περιγραφή του προϊόντος. Στη στήλη αυτή αναφέρεται η διάρκεια ως τη λήξη του κάθε συμβολαίου. Ετσι, έχουμε συμβόλαια τρέχοντος μηνός, ενός μηνός, δύο μηνών, τριών μηνών, εξαμήνου και ενός χρόνου. Στην παρούσα περίοδο έχουμε συμβόλαια στον δείκτη FTSE ASE που λήγουν τον Σεπτέμβριο 1999, Οκτώβριο ’99, Νοέμβριο ’99, Δεκέμβριο ’99, Μάρτιο 2000 και Ιούνιο 2000.

Οι επόμενες τέσσερις στήλες καταγράφουν την τιμή με την οποία ξεκίνησε η συνεδρίαση (τιμή έναρξης), την ανώτερη και την κατώτερη τιμή που έτρεξε κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης και την τελευταία τιμή που διαμορφώθηκε. Είναι αξιοσημείωτο ότι η τιμή κλεισίματος διαφέρει από την τελευταία τιμή, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει σήμερα στη διαπραγμάτευση των μετοχών στο Χρηματιστήριο Αξιών. Για τον υπολογισμό της τιμής κλεισίματος λαμβάνονται υπόψη οι τιμές που έχουν διαμορφωθεί την τελευταία ώρα της συνεδρίασης, ούτως ώστε να αποφεύγονται «παράξενες» κινήσεις στο τέλος της συνεδρίασης, οι οποίες πολλές φορές δίνουν εσφαλμένη εικόνα.

Οι επόμενες τέσσερις στήλες, οι οποίες περιλαμβάνονται στον πίνακα, είναι ανάλογες με αυτές που υπάρχουν και στο ημερήσιο δελτίο τιμών του Χρηματιστηρίου Αξιών, καθώς δίνουν την εικόνα που διαμορφώθηκε για κάθε συμβόλαιο στο τέλος της συνεδρίασης από πλευράς προσφοράς και ζήτησης. Αναφέρουν τα κομμάτια που ζητούνταν στο τέλος της συνεδρίασης και την αντίστοιχη τιμή την οποία οι αγοραστές ήταν πρόθυμοι να δώσουν καθώς και τα κομμάτια της τελευταίας προσφοράς μαζί με την τιμή την οποία ζητούσαν οι πωλητές. Η τιμή εκκαθάρισης, η οποία εμφανίζεται στην αμέσως επόμενη στήλη, ταυτίζεται στις πλείστες των περιπτώσεων με την τιμή κλεισίματος. Ενδέχεται να διαφέρει ελάχιστα μόνο σε ορισμένες περιπτώσεις που για τεχνικούς λόγους έχουν να κάνουν με τη διαδικασία εκκαθάρισης. Οπως και αν έχει όμως, αυτή είναι η σημαντικότερη τιμή που χαρακτηρίζει το προϊόν.

Επειτα από αυτή τη στήλη αναγράφεται στις επόμενες στήλες κατά σειρά:

* Η μεταβολή της τιμής εκκαθάρισης σε σύγκριση με την προηγούμενη ημέρα.

* Η ανώτερη τιμή η οποία έχει διαμορφωθεί για το προϊόν ως τώρα σε όλες τις συνεδριάσεις που έχουν πραγματοποιηθεί.

* Η κατώτερη τιμή η οποία έχει διαμορφωθεί για το προϊόν ως τώρα σε όλες τις συνεδριάσεις που έχουν πραγματοποιηθεί.

* Ο αριθμός των πράξεων που πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης.

* Ο όγκος των συναλλαγών που πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης, εκφρασμένος σε αριθμό συμβολαίων.

* Η μεταβολή του όγκου των συναλλαγών σε σύγκριση με αυτόν που είχε πραγματοποιηθεί την προηγούμενη ημέρα

* Η αξία των συναλλαγών επί συμβολαίων που έγιναν, εκφρασμένη σε δραχμές.

* Η μεταβολή της αξίας των συναλλαγών σε σύγκριση με αυτή της προηγούμενης ημέρας.

Οι δύο τελευταίες στήλες που απεικονίζονται στον πίνακα τιμών αφορούν τη ρευστότητα που υπάρχει στην αγορά και το πόσο αυτή μειώνεται ή αυξάνεται. Η πρώτη από αυτές αναφέρει τον αριθμό των ανοικτών συμβολαίων που υπάρχουν στην αγορά ανά κατηγορία προϊόντος, δηλαδή τα συμβόλαια τα οποία δεν έχουν λήξει ή δεν έχουν κλείσει με αντίθετη κίνηση και τη μεταβολή του αριθμού αυτών, όπως προέκυψε μετά τη συνεδρίαση που πραγματοποιήθηκε.