Μέσα στον προσεχή Μάιο αμερικανικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη αναμένεται να αρχίσουν να επιχειρούν από βάση της ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας στη Λάρισα. Επειτα από μια διπλωματική και στρατιωτική διελκυστίνδα σχεδόν πέντε ετών που ξεκίνησε στα τέλη του 2013, τα αμερικανικά drones θα έλθουν στην Ελλάδα, έστω και όχι στο Καστέλλι της Κρήτης που ήταν η αρχική (και σφοδρή) επιθυμία των Ηνωμένων Πολιτειών.

Η νομική βάση έχει βρεθεί (π.χ. το απόρρητο Μνημόνιο Συνεργασίας που υπέγραψαν οι δύο χώρες το 1992 ή κάποια άλλη από τις περισσότερες από 100 συμφωνίες αμυντικού περιεχομένου και η τελική συμφωνία δεν αναμένεται να χρειαστεί κύρωση από τη Βουλή), ενώ το υπουργείο Εξωτερικών έχει παράσχει την πολιτική έγκρισή του. Ηδη τις τελευταίες εβδομάδες στη συγκεκριμένη βάση στη Λάρισα πραγματοποιούνται εργασίες υποδομής από αμερικανικό εξειδικευμένο προσωπικό. Η στάθμευση των αμερικανικών MQ-9 Reaper στη χώρα μας, η οποία θα δίνει έμφαση στη συλλογή πληροφοριών, στην παρακολούθηση και στην αναγνώριση σε μια πολύ ευαίσθητη στρατηγικά περιοχή, συνιστά άλλο ένα λιθαράκι στη συνεχώς εμβαθυνόμενη ελληνοαμερικανική στρατιωτική συνεργασία.

Η επίσκεψη Μίτσελ στην Αθήνα

Αυτή η εμβάθυνση δεν μπορεί να ιδωθεί ανεξάρτητα από τη ραγδαία επιδείνωση των σχέσεων Ουάσιγκτον – Αγκυρας. Το σκεπτικό αυτό φέρεται να ανέπτυξε κατά τη διάρκεια των επαφών που είχε με αξιωματούχους στα υπουργεία Εξωτερικών και Εθνικής Αμυνας αλλά και στο Μέγαρο Μαξίμου ο αμερικανός υφυπουργός Εξωτερικών, αρμόδιος για ευρωπαϊκές και ευρασιατικές υποθέσεις Γουές Μίτσελ κατά την πρόσφατη επίσκεψή του στην Αθήνα. Στο συγκεκριμένο πλαίσιο, ο κ. Μίτσελ έθεσε, σύμφωνα με πηγές με γνώση του περιεχομένου των συνομιλιών, το ενδεχόμενο να χρειαστεί στο μέλλον η μεταφορά σημαντικού μέρους της αεροπορικής βάσης του Ιντσιρλίκ από την Τουρκία στην Ελλάδα. Το καθαυτό τεχνικό μέρος μιας τέτοιας κίνησης δεν είναι καθόλου εύκολο, ενώ υπάρχει ακόμα ένα ζήτημα που θα μπορούσε να τεθεί αν και εφόσον έλθει η «δύσκολη ώρα». Πρόκειται για την τύχη των 50 υδρογονοβομβών Β-61 που βρίσκονται αποθηκευμένες στο Ιντσιρλίκ, ακόμα και αν δεν υπάρχουν εκεί τα πτητικά μέσα που θα τις έφεραν. Οι βόμβες αυτές έχουν «νατοϊκό καπέλο» και ουδείς θα ήθελε να φανταστεί το σενάριο να ζητηθεί να αποθηκευθούν στην Ελλάδα.
Η αναβάθμιση του ελληνικού ρόλου στους σχεδιασμούς του αμερικανικού Πενταγώνου (το οποίο έχει κυρίαρχο ρόλο στη διαμόρφωση της εξωτερικής πολιτικής επί Ντόναλντ Τραμπ σε σχέση με το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, τουλάχιστον πριν από την έλευση σε αυτό του Μάικ Πομπέο) ηχεί γοητευτική, αλλά δεν είναι απαραίτητα και εύκολα διαχειρίσιμη. «Αν θέλεις να παίξεις στο μεγάλο τραπέζι, πρέπει να συνεισφέρεις» σχολίαζε χαρακτηριστικά υψηλόβαθμη πηγή, παρομοιάζοντας την τρέχουσα κατάσταση με μια παρτίδα «γεωπολιτικού» πόκερ. Την ίδια στιγμή όμως υπάρχουν κίνδυνοι που πρέπει να συνυπολογιστούν και ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν. Ηδη τούρκοι αξιωματούχοι αλλά και μερίδα τουρκικού Τύπου έχουν αναφερθεί στα σχέδια τρίτων χωρών, «φωτογραφίζοντας» τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες προσπαθούν να πλήξουν τα τουρκικά συμφέροντα την ώρα που η προσοχή της Αγκυρας είναι στραμμένη σε επιχειρήσεις στη Συρία.

Η σημασία του ελληνικού χώρου

Επειτα από ένα χρονικό διάστημα που η αμερικανική εξωτερική και αμυντική πολιτική αναδιαρθρώθηκε εκ βάθρων με σκοπό την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001, παρατηρείται κατά την τελευταία διετία επιστροφή σε πιο «παραδοσιακές δράσεις». Σε αυτό το πλαίσιο η γεωγραφική περιοχή της Ελλάδας έχει αποκτήσει αναβαθμισμένη σημασία, με δεδομένη τη διεύρυνση της ρωσικής στρατιωτικής δραστηριότητας σε όλον τον χώρο από την Ανατολική Ευρώπη και τη Μαύρη Θάλασσα ως την Ανατολική Μεσόγειο. Η αναβάθμιση αυτή αποτυπώνεται σε μια σειρά ασκήσεων που είτε έχουν πραγματοποιηθεί αποκλειστικά στον ελληνικό χώρο είτε η Ελλάδα συμμετέχει σε αυτές με δυνάμεις είτε με υποδομές υποστήριξης.
Το πλέον πρόσφατο παράδειγμα ήταν η αεροπορική άσκηση «Ηνίοχος 2018» που πραγματοποιήθηκε σε όλο το FIR Αθηνών και αεροσκάφη από έξι χώρες (Ηνωμένες Πολιτείες, Βρετανία, Ιταλία, Ισραήλ, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και Κύπρο) στάθμευσαν στη βάση της Ανδραβίδας. Εχουν προηγηθεί όμως και άλλες ασκήσεις, όπως η «Μέγας Αλέξανδρος 2018» στον Βόλο με τη συμμετοχή αμερικανών πεζοναυτών, η νατοϊκή «Noble Jump 2017» στη Ρουμανία με τη συμμετοχή 4.000 στρατιωτών από 10 χώρες του ΝΑΤΟ, στην οποία η χώρα μας προσέφερε διευκολύνσεις μέσω υποδομών στην Αλεξανδρούπολη, ή η επίσης νατοϊκή «Saber Guardian 2017», όπου η χώρα μας συμμετείχε με δυνάμεις.
Τόσο το Αιγαίο όσο (ίσως δε περισσότερο) η Βόρεια Ελλάδα προσελκύουν το αμερικανικό ενδιαφέρον. Σε ό,τι αφορά την αεροναυτική Βάση της Σούδας, περιττεύει να επαναληφθεί πόσο σημαντική είναι. Μια εξέλιξη που θα αναβαθμίσει ακόμη περισσότερο τη σημασία της θα είναι η προώθηση της κατασκευής ναυπηγικής δεξαμενής για μείζονες επισκευές πολεμικών πλοίων που έπειτα από πολλά χρόνια «γραφειοκρατικής καθήλωσης» εντός ΝΑΤΟ φαίνεται να προχωρεί.
Ο πρεσβευτής των Ηνωμένων Πολιτειών στην Αθήνα Τζέφρι Πάιατ έχει πολλές φορές αναφερθεί στη σημασία των λιμένων της Αλεξανδρούπολης και της Θεσσαλονίκης. Ιδιαίτερα η περιοχή της Αλεξανδρούπολης θεωρείται κομβικής σημασίας, καθώς διαθέτει σημαντικές οδικές και λιμενικές υποδομές που διευκολύνουν την ταχεία μεταφορά στρατιωτικού υλικού είτε για ασκήσεις είτε στο πλαίσιο της αμερικανικής συμμετοχής στην εκ περιτροπής παρουσία νατοϊκών δυνάμεων σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, η οποία αποφασίστηκε μετά τα γεγονότα της Ουκρανίας. Ανάλογης σημασίας είναι και το λιμάνι της Θεσσαλονίκης, που έχει επίσης χρησιμοποιηθεί για τέτοιους σκοπούς. Στο κομμάτι των γεωγραφικών σημείων θα πρέπει να συνυπολογιστεί η Σύρος, καθώς το Ναυπηγείο Νεωρίου περνά πλέον σε ελληνοαμερικανική κοινοπραξία.
Οι γνωρίζοντες επιμένουν πάντως ότι η αμερικανική προσέγγιση σε σχέση με την Ελλάδα είναι ευρύτερη. Η Ουάσιγκτον θέλει να βοηθήσει στην ενίσχυση των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων ώστε αυτές να μπορούν να επιχειρούν καλύτερα στην κρίσιμη περιοχή του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου. Η ένταξη των Αεροσκαφών Ναυτικής Συνεργασίας P-3 Orion στην εξίσωση θα είναι ένα σημαντικό βήμα, ιδιαίτερα για την επιτήρηση περιοχών νότια και νοτιοανατολικά της Κρήτης. Η προμήθεια των ελικοπτέρων Chinook αλλά και των Kiowa εντάσσεται στην ενίσχυση του ελληνικού οπλοστασίου, ενώ έχουν ήδη παραγγελθεί κινητήρες και ανταλλακτικά για το εκπαιδευτικό αεροσκάφος Τ-2.

Το αμερικανικό Πεντάγωνο αναβαθμίζει την Ελλάδα

Παράλληλα, κρίνεται ως αναγκαία η αναβάθμιση 85 αεροσκαφών F-16, αν και από ενημερωμένες πηγές εκφράζεται ενόχληση για την κωλυσιεργία του Πάνου Καμμένου. Σύμφωνα με πληροφορίες του «Βήματος», ο υπουργός Εθνικής Αμυνας έστειλε επιστολή στον αμερικανό ομόλογό του Τζέιμς Μάτις ζητώντας ουσιαστικά χρηματική βοήθεια για να γίνει η αναβάθμιση, όταν είναι σε όλους σαφές πώς ακριβώς λειτουργεί η αμερικανική γραφειοκρατία σε αυτά τα ζητήματα. Πάντως, ο κ. Πάιατ φέρεται να είχε μακρά συζήτηση επί του θέματος των F-16 στην Ανδραβίδα και μένει να φανεί τι θα γίνει. Για την αμερικανική πλευρά, η Ελληνική Αεροπορική Βιομηχανία (ΕΑΒ) θα μπορούσε μέσω των προαναφερθέντων προμηθειών και προγραμμάτων να γίνει ένας πόλος που θα αναλαμβάνει επισκευές αεροσκαφών και ελικοπτέρων από άλλες χώρες της περιοχής (π.χ. Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική).

Ο ρόλος της Ρωσίας

Οι αμερικανοτουρκικές σχέσεις διάγουν μία από τις χειρότερες φάσεις της ιστορίας τους. Η συμπεριφορά του Ερντογάν έχει εξοργίσει τα κέντρα αποφάσεων στην Ουάσιγκτον και οι επόμενες κινήσεις της Τουρκίας στη Συρία (ιδιαίτερα δε μία νέα επιχείρηση στο Μανμπίτζ της Βόρειας Συρίας όπου βρίσκονται αμερικανικές δυνάμεις) θα μπορούσαν να αποτελέσουν θρυαλλίδα κατακλυσμιαίων εξελίξεων. Η κορωνίδα των αμερικανικών ανησυχιών όμως είναι η διευρυνόμενη συνεργασία Τουρκίας – Ρωσίας και η αντίληψη που διαμορφώνεται ότι ο Βλαντίμιρ Πούτιν βλέπει με ικανοποίηση τους δύο νατοϊκούς συμμάχους «στα μαχαίρια». Η Μόσχα «επέτρεψε» στις τουρκικές δυνάμεις να καταλάβουν το Αφρίν συγκρατώντας τις δυνάμεις του καθεστώτος Ασαντ και ουδείς μπορεί να προβλέψει τα επόμενα βήματα.

Στην Ουάσιγκτον, οι φωνές που ζητούν την τιμωρία της Τουρκίας έχουν αρχίσει να ακούγονται όλο και περισσότερο απέναντι σε όσους επιμένουν στην παραδοσιακή μετριοπαθή γραμμή. Μόλις πριν από λίγες ημέρες μία ομάδα αμερικανών γερουσιαστών του Δημοκρατικού Κόμματος ζήτησε από το Στέιτ Ντιπάρτμεντ διευκρινίσεις για το κατά πόσον θα έπρεπε να εφαρμοστούν κυρώσεις εναντίον της Τουρκίας εξαιτίας της προγραμματιζόμενης προμήθειας του ρωσικού αντιπυραυλικού συστήματος S-400. Τον περασμένο Δεκέμβριο, σε μία από τις λιγοστές δημόσιες εμφανίσεις του, ο σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας του Λευκού Οίκου, στρατηγός Χέρμπερτ Ρ. Μακ Μάστερ είχε ξεχωρίσει την Τουρκία (μαζί με το Κατάρ) ως τα δύο βασικά κράτη που υποστηρίζουν μία ριζοσπαστική ισλαμική ιδεολογία. Η Αγκυρα είχε τότε αντιδράσει σφοδρότατα χαρακτηρίζοντας τα όσα είπε ο κ. Μακ Μάστερ μη αποδεκτά και αβάσιμα. Υπάρχουν επίσης σκέψεις ότι ίσως η Τουρκία πρέπει να αποβληθεί από την κοινοπραξία κατασκευής του πολεμικού αεροσκάφους 5ης γενιάς F-35 και να μη λάβει μάλιστα όσα έχει παραγγείλει (άνω των 100). Η ανησυχία είναι ότι ευαίσθητη στρατιωτική τεχνολογία μπορεί να βρεθεί στα χέρια των Ρώσων ή των Ιρανών.

Η ΕΕ καταδικάζει Αγκυρα, στηρίζει Αθήνα

Εν όψει του ενδεχομένου περαιτέρω επιδείνωσης των αμερικανοτουρκικών σχέσεων, δεν είναι λίγοι όσοι εκτιμούν ότι το χειρότερο σενάριο για την Αθήνα θα ήταν να βρεθεί στη μέση μιας τέτοιας διένεξης. Η χώρα μας έχει ήδη πολλά ανοιχτά μέτωπα με την Αγκυρα και η υπόθεση των δύο στρατιωτικών, όπου τα «καλά σενάρια» περιορίζονται όσο περνούν οι ημέρες, έδειξε πόσο ευαίσθητες είναι οι ισορροπίες.

Σημαντική – τουλάχιστον στο επίπεδο των πολιτικών εντυπώσεων – ήταν η καταδίκη από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο των παράνομων ενεργειών («illegal activities» αναφέρεται στο κείμενο) της Τουρκίας στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο την Πέμπτη το βράδυ. Οι ηγέτες της ΕΕ καλούν την Αγκυρα να σεβαστεί τις διεθνείς συνθήκες, να σταματήσει να θέτει εμπόδια στις έρευνες της Λευκωσίας στην Κυπριακή ΑΟΖ, ενώ υπογραμμίζεται η ευρωπαϊκή «αλληλεγγύη σε Κύπρο και Ελλάδα». Η απόφαση των ευρωπαίων ηγετών κρίνεται ως ιδιαίτερα σημαντική, εν όψει μάλιστα της συνάντησης ΕΕ – Τουρκίας στη Βάρνα στις 26 Μαρτίου. Την Παρασκευή η Αγκυρα αντέδρασε έντονα στην απόφαση της ΕΕ. «Το ανακοινωθέν περιέχει απαράδεκτες εκφράσεις για τη χώρα μας, εξυπηρετώντας τα συμφέροντα της Ελλάδας και της Κύπρου» δήλωσε εκπρόσωπος του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών.
Η Αθήνα πάντως εξακολουθεί να αναμένει κάποιο απτό αποτέλεσμα από την ενεργοποίηση των παρασκηνιακών διαύλων τόσο προς το περιβάλλον Ερντογάν όσο και προς εκείνο του πρωθυπουργού Μπιναλί Γιλντιρίμ, κάτι που δεν έχει ευδοκιμήσει ως τώρα. Αντιθέτως, συνεχίστηκαν τα τουρκικά παιχνίδια, με διαρροές ότι στα κινητά τηλέφωνα βρέθηκαν στρατιωτικά σχεδιαγράμματα, κάτι που διαψεύστηκε κατηγορηματικά από την ελληνική πλευρά, καθώς στην έρευνα παρευρίσκονταν και έλληνες εμπειρογνώμονες.

Επίσης, η διαρροή δεν επιβεβαιώθηκε από τις τουρκικές αρχές όταν επικοινώνησαν οι δικηγόροι των δύο Ελλήνων. Η Αθήνα μετά την τουρκική κωλυσιεργία κινείται προς μια λελογισμένη σκλήρυνση της στάσης της στη Σύνοδο Κορυφής στη Βάρνα. Στο υπουργείο Εξωτερικών συστήνουν ψυχραιμία, αλλά «η στρατηγική της εξημέρωσης του θηρίου» έχει εξαντληθεί, καθώς η ΕΕ δεν φαίνεται να έχει την ισχύ να πιέσει άμεσα την Αγκυρα. Επιπλέον, ο διάλογος για την επίλυση των ελληνοτουρκικών διαφορών θα ήταν πολιτική αυτοκτονία στην τρέχουσα συγκυρία.


ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ