Οι τρεις πυλώνες για επιστροφή στην ανάπτυξη

Ολοκληρωμένο σχέδιο για την επιστροφή στην ανάπτυξη παρουσίασε ο Λουκάς Παπαδήμος μιλώντας πρόσφατα σε εκδήλωση με θέμα «Ξεπερνώντας τα εμπόδια – Βήματα προς την κατεύθυνση της βιώσιμης ανάπτυξης» που διοργάνωσαν από κοινού οι σύλλογοι αποφοίτων του Stanford University και της London Business School.

Σύμφωνα με τον πρώην πρωθυπουργό, η στρατηγική για την ανάπτυξη θα πρέπει να βασίζεται σε τρεις πυλώνες, οι οποίοι αφορούν πολλές και συντονισμένες δράσεις τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα.

Ο πρώτος και σημαντικότερος πυλώνας αφορά τις μεταρρυθμίσεις, οι οποίες, όπως επισημαίνει, θα πρέπει να είναι «ευρύτερες και βαθύτερες» και να αφορούν τη βελτίωση της λειτουργίας «τόσο των αγορών όσο και των θεσμών».

Ο δεύτερος έχει να κάνει με το χρηματοπιστωτικό σύστημα και την ικανότητά του να χρηματοδοτεί την οικονομία, που, όπως επισημαίνει, έχει περιοριστεί δραστικά κυρίως εξαιτίας της μεγάλης εκροής καταθέσεων, του υψηλού ποσοστού μη εξυπηρετούμενων δανείων και της εξαιρετικά περιορισμένης και ακριβής άντλησης κεφαλαίων από την αγορά.

Ο τρίτος πυλώνας περιλαμβάνει πολιτικές και δράσεις οι οποίες μπορούν να ενισχύσουν άμεσα τη συνολική ζήτηση και την οικονομική δραστηριότητα. Επειδή θα χρειαστεί χρόνος για να εφαρμοστούν και να αποδώσουν οι μεταρρυθμίσεις, οι πολιτικές αυτές χαρακτηρίζονται αναγκαίες γιατί θα επιταχύνουν την οικονομική ανάκαμψη και τη μείωση της ανεργίας, θα βελτιώσουν την ψυχολογία της αγοράς και θα ενισχύσουν τις προσδοκίες των πολιτών για ένα καλύτερο αύριο. Θεωρεί ότι οι δράσεις αυτές είναι απαραίτητες για να ανασάνει η οικονομία στο διάστημα που μεσολαβεί για τον μετασχηματισμό της σε περισσότερο ανταγωνιστική και εξωστρεφή, που είναι η κεντρική επιδίωξη των διαρθρωτικών αλλαγών. Τέτοιες πολιτικές μπορεί να βασιστούν στα διαθέσιμα κοινοτικά προγράμματα και στη χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά Ταμεία ή το «Σχέδιο Γιούνκερ».

Βεβαίως τίθεται το ερώτημα κατά πόσο αυτή η στρατηγική ανάπτυξης μπορεί να εφαρμοστεί αποτελεσματικά υπό τις παρούσες συνθήκες και να αποδώσει τα αναμενόμενα οφέλη εγκαίρως. Σύμφωνα με τον κ. Παπαδήμο αυτό είναι εφικτό υπό ορισμένες προϋποθέσεις που αφορούν την προώθηση των δράσεων και την υλοποίηση των θεσμικών αλλαγών που είναι απαραίτητες για την επιτυχή υλοποίηση της παραπάνω στρατηγικής.

Ποιες είναι αυτές; Πρώτον, οι πολιτικές των τριών πυλώνων της στρατηγικής για την ανάπτυξη πρέπει να εφαρμοστούν όχι μόνο αποτελεσματικά αλλά και ταυτόχρονα. Αν εφαρμοστούν παράλληλα, θα έχουν αλληλοτροφοδοτούμενες θετικές επιδράσεις στη δραστηριότητα και στην απασχόληση. Δεύτερον, η αποτελεσματική υλοποίηση της στρατηγικής απαιτεί πρωταρχικά τη βελτίωση της ποιότητας και της αποδοτικότητας της δημόσιας διοίκησης, η οποία περιλαμβάνει το σύστημα απονομής δικαιοσύνης και τον μηχανισμό είσπραξης των φορολογικών εσόδων. Τρίτον, κατά τις αξιολογήσεις του νέου οικονομικού προγράμματος, σε περίπτωση καθυστερήσεων και ελλείψεων στην εφαρμογή του πρέπει να δίνεται προτεραιότητα στην επιτάχυνση της υλοποίησης των μεταρρυθμίσεων.

Τα λάθη τρόικας και κυβερνήσεων

«Πρέπει», τονίζει ο κ. Παπαδήμος, «να αποφύγουμε το λάθος του παρελθόντος, όταν τόσο οι θεσμοί όσο και οι ελληνικές κυβερνήσεις έδιναν έμφαση στην επίτευξη των βραχυπρόθεσμων δημοσιονομικών στόχων σε βάρος της υλοποίησης των μεταρρυθμίσεων που ενισχύουν την ανάπτυξη, στηρίζουν την απασχόληση και συνεπώς συμβάλλουν στην επίτευξη των δημοσιονομικών στόχων σε μακροπρόθεσμη βάση».

Σύμφωνα με τον πρώην πρωθυπουργό, ο κατάλογος των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων που ενισχύουν την ανάπτυξη είναι μακρύς και είναι σκόπιμη η ιεράρχησή τους. Εκτός από την ιδιαίτερη σημασία που έχει η βελτίωση της ποιότητας των υπηρεσιών και της αποτελεσματικής λειτουργίας του δημόσιου τομέα (ιδιαίτερα του δικαστικού συστήματος και του μηχανισμού δημοσίων εσόδων), θεωρεί σημαντική τη δημιουργία ενός θεσμικού, εκπαιδευτικού, πολιτισμικού και επιχειρηματικού περιβάλλοντος που θα ενθαρρύνει την καινοτομία και την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας.

Καινοτομία και επιχειρηματικότητα

Για τη μετάβαση της ελληνικής οικονομίας σε βιώσιμους ρυθμούς ανάπτυξης, στο πλαίσιο της ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς και της παγκοσμιοποίησης, ο κ. Παπαδήμος επισημαίνει τη σημασία της καινοτομίας και της επιχειρηματικότητας. «Η σύγχρονη θεωρία της ανάπτυξης και τα ευρήματα της εμπειρικής ανάλυσης αποδεικνύουν πειστικά ότι η «γνώση» και οι «ιδέες» που οδηγούν σε καινοτόμα προϊόντα και διαδικασίες αποτελούν βασικούς μοχλούς της μακροπρόθεσμης βιώσιμης ανάπτυξης, ειδικά στην ενοποιημένη και πολύ ανταγωνιστική παγκόσμια οικονομία» αναφέρει.

Τι πρέπει λοιπόν να γίνει για να ενισχυθούν το πλαίσιο, οι πολιτικές και οι πρακτικές για την τόνωση της καινοτομίας και της επιχειρηματικότητας; Σύμφωνα με τον κ. Παπαδήμο, «η φύση και η πολυπλοκότητα της διαδικασίας της καινοτομίας απαιτεί την ανάληψη δράσης σε διάφορους τομείς αν πρόκειται να έχουμε απτά και σημαντικά αποτελέσματα στην οικονομική δραστηριότητα και στην απασχόληση. Για παράδειγμα», αναφέρει, «η αύξηση των δαπανών για Ερευνα και Ανάπτυξη και οι επιδοτήσεις επιχειρήσεων είναι αναγκαία στοιχεία για την τόνωση της καινοτομίας, αλλά δεν επαρκούν για τη δημιουργία καινοτόμων προϊόντων που θα γίνουν αποδεκτά από την αγορά και θα ενισχύσουν την οικονομική δραστηριότητα αν δεν συνοδεύονται από άλλες πολιτικές και δράσεις οι οποίες μπορούν να συμβάλουν σε μια τέτοια έκβαση. Ως εκ τούτου», προσθέτει, «είναι απαραίτητο να υιοθετηθεί μια ολιστική προσέγγιση και να αναπτυχθεί ένα οικοσύστημα που να ευνοεί την καινοτομία, στο οποίο τόσο ο δημόσιος όσο και ο ιδιωτικός τομέας θα παίζουν ρόλους ζωτικής σημασίας και συμπληρωματικούς».

Ειδικότερα για την Ελλάδα θεωρεί ότι οι διάφορες ενέργειες που είναι απαραίτητες για την ανάπτυξη ενός τέτοιου οικοσυστήματος πρέπει να συμπεριλαμβάνουν:

1. Εξάλειψη των εμποδίων που προκύπτουν από κανονιστικές ρυθμίσεις, γραφειοκρατία, προστασία διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας και επενδυτών, κακή κατανομή επιδοτήσεων και τον φορολογικό κώδικα.

2. Αύξηση των δημοσίων και ιδιωτικών δαπανών για Ερευνα και Ανάπτυξη.

3. Βελτίωση της ποιότητας των επιστημονικών ερευνητικών ιδρυμάτων.

4. Ενίσχυση της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης.

5. Επέκταση και ενίσχυση της συνεργασίας των πανεπιστημίων και των επιχειρήσεων.

6. Παροχή περισσότερων και νέων μορφών χρηματοδότησης σε νεοσύστατες και καινοτόμες επιχειρήσεις.

Μερικές από αυτές τις δράσεις, όπως αναφέρει, μπορούν να υλοποιηθούν από τον ιδιωτικό τομέα σε συνεργασία με πανεπιστημιακά ιδρύματα και ερευνητικά κέντρα, αξιοποιώντας διαθέσιμους χρηματοδοτικούς πόρους της ΕΕ.

Στο πλαίσιο αυτό ο κ. Παπαδήμος σημειώνει ότι θα πρέπει να ενισχυθούν οι βασικοί παράγοντες που προάγουν την καινοτομία με την προώθηση ορισμένων ερευνητικών, εκπαιδευτικών και επιχειρηματικών δραστηριοτήτων οι οποίες θα επικεντρώνονται σε καίριους τομείς, όπου υπάρχουν παγκόσμιες ευκαιρίες ανάπτυξης και στους οποίους η Ελλάδα πρέπει να επεκτείνει τις παραγωγικές της ικανότητες και έχει συγκριτικό πλεονέκτημα.

Οι δραστηριότητες αυτές περιλαμβάνουν:

1. Συνεργασία στον τομέα της έρευνας μεταξύ ελληνικών και ξένων πανεπιστημίων και ερευνητικών κέντρων σε συγκεκριμένα επιστημονικά έργα που αποσκοπούν στο να διευκολύνουν την ανάπτυξη «μεταφοράς τεχνολογίας» μεταξύ ερευνητικών ιδρυμάτων.

2. Δραστηριότητες που επικεντρώνονται στην καινοτομία με τη συνεργασία ξένων πανεπιστημίων, ελληνικών πανεπιστημιακών εργαστηρίων ή/και ελληνικών επιχειρήσεων σε projects που στοχεύουν σε «μεταφορά τεχνολογίας» από τον ακαδημαϊκό χώρο στην αγορά.

3. Επαγγελματική εκπαίδευση σε θέματα που σχετίζονται με τη διαδικασία της καινοτομίας και την επιχειρηματικότητα.

4. Αλλες δραστηριότητες που μπορεί να ενθαρρύνουν τη δημιουργία start-ups και να συμβάλουν στην ανάπτυξή τους πέρα από τα αρχικά στάδια.

Αυτές οι δραστηριότητες και τα προγράμματα συνεργασίας είναι σκόπιμο να επικεντρωθούν σε επιλεγμένα πεδία, όπως:

n Η βιοϊατρική επιστήμη και τεχνολογία.

n Ο τομέας της ενέργειας.

n Τα συστήματα πληροφορικής και επικοινωνίας.

n Αλλοι τομείς όπου η Ελλάδα έχει συγκριτικό πλεονέκτημα ή δυναμική ανάπτυξης, όπως για παράδειγμα η ναυτιλία (logistics) και τα γεωργικά προϊόντα.

Συναίνεση για τη στρατηγική

Ο κ. Παπαδήμος αναγνωρίζει ότι η δημιουργία ενός τέτοιου πλαισίου αποτελεί ένα μάλλον φιλόδοξο εγχείρημα, αλλά πιστεύει ότι μπορεί να αναπτυχθεί σταδιακά, αρχικά με τη συνεργασία ενός ή δύο ξένων πανεπιστημίων που μοιράζονται το όραμα για τη σημασία της καινοτομίας στην αύξηση της οικονομικής ευημερίας και τα οποία έχουν δημιουργήσει προγράμματα για να την προάγουν.

Γενικότερα, όσον αφορά τα εμπόδια που δυσχέραναν την αποτελεσματική και έγκαιρη εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων και την επάνοδο της οικονομίας σε τροχιά ανάπτυξης, επισημαίνει ότι, όπως προκύπτει από το παρελθόν, «συγκεκριμένοι παράγοντες, πολιτικής και πολιτισμικής φύσεως, έχουν εμποδίσει την επίλυση της κρίσης και την υιοθέτηση των μεταρρυθμίσεων οι οποίες προωθούν και ενισχύουν την ανάπτυξη. Πελατειακές σχέσεις, πιέσεις από κατεστημένα συμφέροντα διαφόρων τύπων, ακραίοι πολιτικοί και κομματικοί ανταγωνισμοί και η αποτυχία να επιτευχθεί εθνική συναίνεση για τις προφανώς αναγκαίες μεταρρυθμίσεις έχουν επίσης ευθύνη για τις μη ικανοποιητικές αναπτυξιακές επιδόσεις της χώρας μας. Ωστόσο, κοιτώντας προς το μέλλον», προσθέτει, «η στρατηγική για την ανάπτυξη και το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα θα πετύχουν τον στόχο της ισχυρής και βιώσιμης ανάπτυξης, αν, εκτός από τις δράσεις που προαναφέρθηκαν, διαμορφώσουμε μια ευρεία πολιτική συναίνεση για τους βασικούς σκοπούς και το κατάλληλο πλαίσιο πολιτικής που θα καταστήσει την ελληνική οικονομία ανταγωνιστική σε παγκόσμιο επίπεδο και, επίσης, προαγάγουμε τις κοινωνικές αξίες και τους θεσμούς που θα υποστηρίξουν την αποτελεσματική εφαρμογή των θεμελιωδών μεταρρυθμίσεων και πολιτικών που ενισχύουν την οικονομική ανάπτυξη».