Ντομινίκ Βολτόν: «Η Ευρώπη δεν έχει φθαρεί, της λείπει η πολιτική ουτοπία»

Ο Ντομινίκ Βολτόν, ένας από τους επιφανέστερους θεωρητικούς της πολιτικής επικοινωνίας, διευθυντής Ερευνών στο Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Ερευνας (CNRS) της Γαλλίας και του διεθνούς περιοδικού «Hermès», περιέγραφε τις προάλλες στο «Βήμα» ένα παράδοξο του 21ου αιώνα. «Οι άνθρωποι, λόγω της ελευθερίας και της ισότητας των ατόμων, ποτέ δεν είχαν αποδεχθεί τόσο πολύ όσο σήμερα την επικοινωνία. Ταυτόχρονα η πληροφόρηση –το έχουμε δει –δεν έχει πλέον την απαραίτητη επάρκεια ούτως ώστε να δημιουργήσει την επικοινωνία, γιατί στη μέση υπάρχει η αντίσταση του δέκτη. Είναι εύκολο να εκφράσεις τη γνώμη σου. Δύσκολη είναι η αλληλοκατανόηση και η αμοιβαία αποδοχή. Παράλληλα η τεχνολογική πρόοδος όσον αφορά την επικοινωνία (τηλέφωνο, ραδιόφωνο, τηλεόραση, Διαδίκτυο) ποτέ δεν υπήρξε τόσο γρήγορη, τόσο εκπληκτική, τόσο αποτελεσματική… Το αντίθετο της ανθρώπινης επικοινωνίας. Εξ ου η άνευ ορίων επιτυχία της τεχνολογικής επικοινωνίας και το συνακόλουθό της: η δυσπιστία και η υποτίμηση όσον αφορά την ανθρώπινη επικοινωνία. Παρ’ όλα αυτά, η τελευταία είναι η σημαντικότερη, γιατί στην απόληξη των διαφόρων μορφών της τεχνολογίας και των δικτύων δεν υπάρχει άλλη τεχνολογία αλλά μόνο κοινωνίες με ανθρώπους και κουλτούρες. Η μεγάλη πρόκληση του 21ου αιώνα; Η αποτεχνικοποίηση της επικοινωνίας. Η ανάδειξη της αξίας της ανθρώπινης επικοινωνίας». Ιδού, λοιπόν, πού κατατείνουν τα 35 χρόνια έρευνας και δημοσιεύσεων του ιδίου (βλ. «Indiscipliné. La communication, les hommes et la politique», Odile Jacob, 2012) σε διαφορετικά πεδία, τα οποία όμως διασταυρώνονται με το πολύπλοκο φαινόμενο της επικοινωνίας. Στο πλαίσιο της συνέντευξης που παραχώρησε ο Ντομινίκ Βολτόν στην εφημερίδα συζητήσαμε ακόμη και για τους τζιχαντιστές του Ισλαμικού Κράτους μέσα από αυτό ακριβώς το πρίσμα. «Αυτοί οι ισλαμιστές χρησιμοποιούν τα δίκτυα τόσο έξυπνα όσο όλος ο κόσμος! Σε αυτό το θέμα έχω αφιερώσει το βιβλίο μου «Η τρομοκρατία στο πρωτοσέλιδο» (Terrorisme à la une, Gallimard, 1987). Γι’ αυτό άλλωστε το Διαδίκτυο δεν είναι καθαυτό ένα ενάρετο και δημοκρατικό εργαλείο! Το πρόβλημα έγκειται μάλλον στο γιατί είναι τρομοκράτες ορισμένοι Ευρωπαίοι δεύτερης ή τρίτης γενιάς. Δεν γεννιέσαι τρομοκράτης, γίνεσαι. Τι συνέβη; Πρέπει να αναλογιστούμε την αποτυχία μας όσον αφορά την κοινωνική ένταξη, τη συνύπαρξη και τις αξίες της δημοκρατίας». Ο Ντομινίκ Βολτόν έρχεται στην Αθήνα για να εγκαινιάσει τον νέο κύκλο «Σύγχρονη σκέψη» του Γαλλικού Ινστιτούτου που είναι αφιερωμένος στην επανεξέταση της πολιτικής.

«Αυτό σημαίνει ότι το μήνυμα, η πληροφορία, είναι πάντοτε πιο εύκολη από την επικοινωνία, γιατί η επικοινωνία είναι η σχέση, δηλαδή ο άλλος, ο οποίος σπανίως συμφωνεί με εμένα. Και αντιστρόφως. Το σημαντικότερο συνίσταται σε αυτό που ο δέκτης τελικά θα αποδεχθεί ή όχι από το μήνυμα του πομπού. Γι’ αυτό η επικοινωνία είναι μια δυναμική διαδικασία, ουδέποτε ολοκληρωμένη. Χωρίς πληροφόρηση δεν μπορεί να υπάρξει καμία επικοινωνία, αλλά το πλέον πολυσύνθετο ζήτημα είναι η σχέση. Το μεγαλύτερο πρόβλημα του αιώνα; Ποτέ δεν υπήρξαν όσο σήμερα, σε όλους τους φορείς, τόσο πολλές πληροφορίες, οι οποίες όμως δημιουργούν υποχρεωτικά μεγαλύτερη έλλειψη κατανόησης, καθ’ ότι ο δέκτης ανθίσταται ή αναδιατάσσει. Οι πολλές πληροφορίες δεν δημιουργούν υποχρεωτικά πολλή επικοινωνία. Πρόκειται για μια ριζική ρήξη που εμφανίστηκε στον 21ο αιώνα».

«Ναι, η «μη επικοινωνία» (incommunication) είναι πολύ συχνά ο ορίζοντας της επικοινωνίας, για να μην πω η «αν-επικοινωνία» (a-communication). Πολύ γρήγορα βιώνουμε την εμπειρία αυτού του πράγματος. Γι’ αυτό αναλώνουμε πολύ χρόνο στη διαπραγμάτευση ούτως ώστε να βρούμε ένα πεδίο συνεννόησης. Εξ ου η ακόλουθη διατύπωση: «Επικοινωνώ σημαίνει ανακαλύπτω την ετερότητα και την αναγκαιότητα της διαπραγμάτευσης ούτως ώστε να φθάσω στη συνύπαρξη». Συνύπαρξη; Πρόκειται για ένα ουσιαστικό διακύβευμα στο διαπροσωπικό επίπεδο, όπως στο αντίστοιχο μιας οικογένειας, μιας κοινωνίας, μια χώρας, της παγκοσμιοποίησης. Η επικοινωνία ως διαρκής διαδικασία διαπραγμάτευσης και συνύπαρξης: ιδού η μεγαλύτερη πρόκληση του 21ου αιώνα, όπου τα πάντα είναι ανοιχτά και σε διάδραση, χωρίς ωστόσο να κατανοεί καλύτερα ο ένας τον άλλον. Η διαπραγμάτευση και η συνύπαρξη επιβάλλουν την αναγκαιότητα της ανεκτικότητας και του σεβασμού του άλλου. Αυτός ο ταπεινός ορισμός της επικοινωνίας ευνοεί τον άνθρωπο και την πολιτική εις βάρος της κυρίαρχης ιδέας που μιλάει αποκλειστικά για την τεχνική, τη διαδραστικότητα και τα βιομηχανικά διακυβεύματα… Αν η πληροφόρηση προχωρεί γρήγορα, και μάλιστα όλο και περισσότερο, η επικοινωνία, δηλαδή η αλληλοκατανόηση, προχωρεί πάντοτε πιο αργά».

«Η πολιτική επικοινωνία έχει αλλάξει βαθύτατα. Να υπενθυμίσουμε ότι αυτή στοιχειοθετεί τον συμβολικό χώρο όπου συγκρούονται οι τρεις λογικές της πολιτικής: η δράση, η πληροφορία, η κοινή γνώμη. Σήμερα υπάρχει μια βαθιά ανισορροπία εις βάρος των πολιτικών. Αυξημένη δύναμη των δημοσιογράφων λόγω του αριθμού των φορέων επικοινωνίας και μια ισχυρότερη πίεση της κοινής γνώμης μέσω των δημοσκοπήσεων και των κοινωνικών δικτύων. Ως εκ τούτου ο χρόνος που είναι απαραίτητος για τη δράση έχει εξαφανιστεί. Οι πολιτικοί βρίσκονται σε διαρκή εκστρατεία, τα πάντα πρέπει να είναι διάφανα και «διαδραστικά»… Η καχυποψία γίνεται ο κανόνας και το θέμα της «άμεσης συμμετοχικής δημοκρατίας» στην οποία εγκαθίσταται ο καθένας που μπορεί να είναι πολιτικός παράγων. Οι πολιτικοί, αντί να απορρίπτουν τη διπλή τυραννία του κατεπείγοντος και της διαφάνειας, είναι, αντιθέτως, οι πρώτοι που σπεύδουν να έλθουν στο προσκήνιο. Το περιθώριο ελιγμών είναι όλο και περισσότερο δύσκολο. Η δημοκρατία δεν συνίσταται στο να πιστεύεις ότι οι πάντες μπορούν να κάνουν τα πάντα αλλά στο να εκχωρείς την εμπιστοσύνη σου, να δίνεις χρόνο στον άλλον και έπειτα να κρίνεις… Οι πολιτικοί δεν είναι στην ολότητά τους «διεφθαρμένοι», οι δημοσιογράφοι δεν είναι στην ολότητά τους «τέλειοι», οι πολίτες δεν είναι στην ολότητά τους «ενάρετοι». Προσοχή στον λαϊκισμό και στη δημαγωγία».

«Περισσότερο από ποτέ είναι απαραίτητο να αναδείξουμε την αξία της πολιτικής γιατί αυτή είναι η κινητήρια δύναμη της δημοκρατίας. Υπό τον όρο ότι οι πολιτικοί θα απορρίψουν τη διπλή πίεση της κοινής γνώμης και του Τύπου, θα σταματήσουν να κάνουν τη «διαφήμισή» τους, θα πάρουν τελικά στα σοβαρά τους πολίτες και θα δραστηριοποιούνται χωρίς να βρίσκονται κάθε δεύτερη ημέρα στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Το γεγονός γίνεται το καρκίνωμα της πολιτικής. Επίσης δεν μπορεί κανείς να πράττει υπό την πίεση της κοινής γνώμης. Η δημοκρατική πολιτική δεν συνίσταται μόνο στο να ανταποκρίνεσαι στη ζήτηση, αλλά επίσης στο να έχεις το θάρρος μιας πολιτικής της προσφοράς, ακόμη και αν αυτή δεν είναι δημοφιλής».

«Η Γαλλία είναι μια χώρα πολυπολιτισμική τουλάχιστον εδώ και 50 χρόνια –όπως η Μεγάλη Βρετανία και η Γερμανία -, αλλά δεν τολμά να διεκδικήσει αυτή την ιδιότητα, μολονότι σήμερα αυτό αποτελεί μάλλον πλεονέκτημα παρά μειονέκτημα! Η Γαλλία είναι πολυπολιτισμική λόγω της γαλλοφωνίας, των υπερπόντιων εδαφών της, των πρώην αποικιών της. Ούτε η Δεξιά ούτε η Αριστερά είχαν ποτέ το θάρρος να αναγνωρίσουν αυτόν τον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα, τον οποίο συγχέουν με τον κοινοτισμό! Το ίδιο συμβαίνει με την κοσμικότητα. Η Γαλλία έχει δημιουργήσει μια μαχητική κοσμικότητα. Σήμερα είναι ανάγκη να επινοήσουμε μια ανεκτική κοσμικότητα. Η ιδέα της κοσμικότητας, δηλαδή ο διαχωρισμός του θρησκευτικού από το πολιτικό, είναι απαραίτητη, αλλά σήμερα είναι ανάγκη να είμαστε περισσότερο ανεκτικοί. Σε έναν πολυπολιτισμικό κόσμο πρέπει να μάθουμε να συνυπάρχουμε, χωρίς να εκπέσουμε στον κοινοτισμό. Αλλωστε όλα αυτά συγκροτούν το ιδεώδες της Ευρώπης. Αρκεί να δει κανείς τη Σύμβαση της UNESCO του έτους 2005 για τον σεβασμό της πολιτισμικής ποικιλομορφίας, η οποία αφενός έχει επικυρωθεί από 130 κράτη και πλέον ως σήμερα, αφετέρου έχει υποστηριχθεί ισχυρά από την Ευρώπη εδώ και δέκα χρόνια!».

«Οχι, η Ευρώπη δεν έχει φθαρεί: αποτελεί το μεγαλύτερο πολιτικό, δημοκρατικό, ειρηνικό σχέδιο της ιστορίας της ανθρωπότητας! 28 κράτη, 25 γλώσσες, 500 εκατομμύρια κάτοικοι που τους χωρίζουν τα πάντα. Και όλα αυτά σε 50 χρόνια! Συνεπώς δεν μπορεί να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι υπάρχουν σκαμπανεβάσματα. Προς το παρόν αυτό που λείπει είναι η πολιτική ουτοπία. Υπάρχει υπερβολική γραφειοκρατία και υπερβολική φιλελεύθερη οικονομία. Δεν υπάρχει αρκετή γενναιοδωρία. Ναι, η πολιτική απέναντι στους μετανάστες είναι απαράδεκτη και αντίθετη προς όλες τις ευρωπαϊκές αξίες, δεδομένου μάλιστα ότι η Ευρώπη έχει συμβάλει στην πολιτική αποσταθεροποίηση αυτών των χωρών… Προδοσία των αξιών, η οποία κινδυνεύει να γίνει μπούμερανγκ εξαιτίας της παγκοσμιοποίησης της πληροφόρησης! Για να επιτευχθεί η επάνοδος σε μια δικαιότερη και δημοκρατικότερη πολιτική, θα υπάρξει μια πολιτική σύγκρουση στους κόλπους της Ευρώπης. Οπως συμβαίνει ανέκαθεν, η ιστορία είναι ιστορία της μετανάστευσης και οι πρόσφυγες είναι καλοτυχία για την Ευρώπη!».