Ο πρόεδρος και άλλες γάτες επί σκηνής

Εννέα μήνες πριν από τη μυστική συνάντηση του ανερχόμενου πολιτικού με τον ιστορικό εκδότη με μοναδικό μάρτυρα μία απρόσιτη και αυστηρή γάτα των Ιμαλαΐων που έγινε σε ένα διαμέρισμα κοντά στην καλύτερα εξοπλισμένη αμερικανική πρεσβεία του κόσμου, έλαβε χώρα η πρώτη αμήχανη προσέγγιση. Ολα ξεκίνησαν όταν ο πολιτικός κάλεσε στο γραφείο του έναν δημοσιογράφο της εφημερίδας του εκδότη. Ηταν μέσα Οκτωβρίου του 2013.

«Ως πολιτικός της Αριστεράς δεν μπορώ να δίνω την εντύπωση ότι βρίσκομαι κοντά στους ισχυρούς του Τύπου, κοντά σε αυτούς που πολλοί νομίζουν ότι συγκροτούν τη λεγόμενη «διαπλοκή»» εξομολογήθηκε ο πολιτικός στον δημοσιογράφο. Ακολούθησε μια παύση για σκέψη. Δεν ήταν μόνοι τους. Δίπλα στον πολιτικό, που φορούσε μπλε τζιν παντελόνι, γαλάζιο πουκάμισο Ralph Lauren και μαύρο κοτλέ σακάκι καθόταν αμίλητος ένας βετεράνος του κόμματος, μια προσωπικότητα άγνωστη στους πολλούς που σέβονταν οι μυημένοι. Ρουφούσε τον καφέ του, κάπνιζε το ένα τσιγάρο μετά το άλλο και παρακολουθούσε με το διαπεραστικό βλέμμα του. Ηταν ένα φθινοπωρινό απόγευμα στις 4, σε ένα ψηλοτάβανο γραφείο στο Κοινοβούλιο με λευκούς τοίχους, τρεις πίνακες παραστατικής ζωγραφικής και έναν μεγάλο πίνακα αφηρημένης τέχνης, ασφαλώς κατακόκκινο για να φορτίζει την ατμόσφαιρα με το χρώμα της επανάστασης. Τα ψηλά παράθυρα καλύπτονταν από λευκή διάφανη κουρτίνα και είχαν θέα στη μεγαλύτερη πλατεία της πρωτεύουσας. «Ωστόσο», συνέχισε με νόημα έπειτα από την εύγλωττη παύση, «με ενδιαφέρει να έχω καλές σχέσεις με τα μεγάλα μέσα ενημέρωσης και ιδίως με το ιστορικό εκδοτικό συγκρότημα». Πώς θα μπορούσε να τετραγωνιστεί ο κύκλος;

Ο πολιτικός αν σε κάτι είχε διαπρέψει ήταν ότι εφάρμοζε με ευκολία τη ρήση του Μιτεράν ότι «η πολιτική είναι η διαχείριση των συμβόλων». Η έντεχνη περιχαράκωση του Τύπου μέσα σε ένα πλαίσιο «αρνητικού κατεστημένου», μια συνήθης πρακτική λαϊκιστών πολιτικών, ήταν μια καλή δικαιολογία για να αχρηστεύει την κριτική και ταυτόχρονα ένα μοναδικό πρόσχημα για να συντηρεί την εικόνα του «ασυμβίβαστου πολιτικού». Μια κορνιζαρισμένη φωτογραφία του Ούγκο Τσάβες δεν βρισκόταν τυχαία στο γραφείο του. Οπως ο Τσάβες ήθελε να αλλάξει τον κόσμο με όχημα τη Βενεζουέλα, έτσι και ο πολιτικός πίστευε πως θα αλλάξει την Ευρώπη με μοχλό τη χώρα του. Αλλά προφανώς για να αλλάξεις μια χώρα πρέπει να ασχοληθείς πρώτα με την αλλαγή του Τύπου. Αλησμόνητα έχουν μείνει τα επίμονα αιτήματα για την απομάκρυνση του πιο εμβληματικού δημοσιογράφου μεγάλου καναλιού και την αντικατάστασή του από βετεράνο δημοσιογράφο και πολιτικό (που αργότερα ανέλαβε κορυφαία θέση στις μυστικές υπηρεσίες). Εντονα συζητήθηκε η μάταιη προσπάθεια του προέδρου να πείσει μια καλή φίλη του, μια ικανή δημοσιογράφο με βραχνή φωνή και μοιραία μάτια, να δεχθεί να «αποσταλεί» σε μεγάλο κανάλι για να μεταδίδει καθημερινά τις κομματικές θέσεις. Οπως για όλα τα ζητήματα, έτσι και για τη διαχείριση του Τύπου ο πολιτικός εφάρμοζε τη λεγόμενη «διπλή στρατηγική», που τίμησε διεθνώς η κομμουνιστική Αριστερά: Δημοσίως συντηρούσε την εικόνα των μέσων ως «εχθρών του λαού» και ιδιωτικώς απαιτούσε από τους ιδιοκτήτες τους να προβάλλουν θετικά τις θέσεις και τις πρωτοβουλίες του κόμματος!

Για να το πετύχει, ακολουθούσε ένα απόρρητο πρόγραμμα επαφών. Στα δημοσιογραφικά γραφεία κυκλοφορούσε η πληροφορία πως δεν ήταν λίγοι οι ισχυροί που περνούσαν στα κλεφτά την κόκκινη πλαϊνή σιδερένια πόρτα που οδηγούσε στην εσωτερική αυλή φιλικού νεοκλασικού και από εκεί στο περίκλειστο, ζεστό και ευχάριστα παλιομοδίτικο σαλόνι του πρώτου ορόφου για να συζητήσουν μόνοι με τον πρόεδρο για… το μέλλον της Ευρώπης. Η γειτονιά, πίσω από τα κλειστά παράθυρα, έβλεπε και γνώριζε. «The SKY is the limit» έλεγε με νόημα παρατηρητικός γείτονας με ποδοσφαιρικές γνώσεις σε φίλο του δημοσιογράφο. Είχε εντοπίσει μια διπλή προσωπικότητα (δηλαδή του αθλητισμού και της ενημέρωσης) να θεάται τρεις φορές στη γειτονιά. Το κύριο αντικείμενο της συζήτησης ήταν η… «αναμόρφωση» του καναλιού του για να προσαρμοστεί στη νέα εποχή, κάτι που τελικά δεν έγινε. Κάποιοι επιμένουν επίσης ότι δεν παρέλειψε να επισκεφθεί τη γειτονιά και γόνος με εκρηκτική προσωπικότητα, πατριωτικές ανησυχίες, φαρμακευτικές γνώσεις και την ανάλογη αδυναμία για τον αθλητισμό και την ενημέρωση.

Ενα ήταν βέβαιο: Η νυσταλέα κάθετος μιας ιστορικής λεωφόρου στη συνοικία της αμφισβήτησης είχε αναβαθμιστεί σε μαγνήτη διασήμων. Είχε γίνει μια… «Οδός Ονείρων» της πολιτικής και της ισχύος. Δεν ήταν η μοναδική οδός με αριστερές ανησυχίες. Εξίμισι χιλιόμετρα βορειότερα, στην οδό των Νυμφών των Δασών, οι επιβλητικές δρύινες εσωτερικές πόρτες του τριώροφου σπιτιού με τη θολωτή όψη, το κόκκινο κρασί Chateau Mouton Rothchild του 2004, ο ροφός και ο κρητικός σκάρος από το Λιβυκό Πέλαγος ψημένος σε χονδρό αλάτι, τα δερματόδετα βιβλία του 19ου αιώνα, τα ανέκδοτα με πρωταγωνιστές ένα προεδρικό ζεύγος των ΗΠΑ και η συλλογή κορυφαίων πούρων Αβάνας συμβόλιζαν την απατηλή γοητεία της εξουσίας. Μάλιστα η υποδοχή στην οδό των Νυμφών ήταν μεγαλοπρεπέστερη εκείνης που επεφύλαξε την ίδια περίοδο η βαθύπλουτη ώριμη κληρονόμος, πρώην σύζυγος σκεπτόμενου γόη του θεάτρου, στην έπαυλη-φρούριό της στα βόρεια προάστια (που είναι χτισμένη στο πρότυπο της κατοικίας του αείμνηστου Μπλέικ Κάρινγκτον από το σίριαλ της δεκαετίας του ’80 «Δυναστεία»…).

Αλλά ας επιστρέψουμε στο πολύπαθο Κοινοβούλιο και στη συνάντηση του πολιτικού με τον δημοσιογράφο παρουσία του σεβάσμιου κομματικού στελέχους. Κάθονταν και οι τρεις στο μικρό σαλόνι του γραφείου, γύρω από το άριστα συντηρημένο τραπέζι από ανοιχτόχρωμη καρυδιά των αρχών της δεκαετίας του ’70. Ο λόγος του προέδρου ήταν φιλικός, ευγενικός και διακριτικός, σταθερά γνωρίσματα της προσωπικότητας, του ήθους και της αγωγής του. Η τάση του να άρχει, η σκληρότητα, το πείσμα και η αφοβία με την οποία μπορούσε να συγκρουστεί δεν αναιρούσε την πραότητα του ύφους του, την έμφυτη συστολή του και τον σεβασμό του για τους συνομιλητές του. Ακόμη και ως φοιτητής, δεν ήταν ποτέ «ταγάρι». Ηταν αστός. Ηταν ο μόνος σε μια παρέα που θα έλεγε «ευχαριστώ» στον σερβιτόρο που θα έφερνε στο τραπέζι ακόμη και ένα ποτήρι νερό. Ηταν σεμνός. Δεν ήταν ψυχρός και αναίσθητος. Δάκρυζε ειλικρινά όταν άκουγε ότι κάποιοι άνθρωποι πεινούν ή δεν έχουν φάρμακα. Τον εξόργιζε η αδικία, αλλά δεν ήταν σκυθρωπός, ούτε μίζερος. Του άρεσε συνέχεια να αστειεύεται. Μιλούσε πάντοτε αργά, με μια χαμογελαστή χροιά στη φωνή του. Δεν έπαιρνε τον εαυτό του στα σοβαρά, ενώ ακόμη και τις δημόσιες επιθέσεις των αντιπάλων του τις διηγούνταν μετά στους συνεργάτες του σαν να ήταν ένα αστείο. Για όλους αυτούς τους λόγους γινόταν εύκολα αγαπητός και συμπαθής. Εκείνο το απόγευμα, αφού επέμενε ότι κατά τη γνώμη του οι εφημερίδες του ιστορικού εκδότη συχνά αδικούν τον ίδιο και παρακάμπτουν ή παρερμηνεύουν τις θέσεις του κόμματός του, ακολούθησε ο εξής αποκαλυπτικός διάλογος:

– «Αν ήσασταν λιγότερο επιφυλακτικοί μαζί μου, ίσως θα είχα κερδίσει τις εκλογές. Γι’ αυτό και με ενδιαφέρει η σχέση με τις εφημερίδες και με το κανάλι σας».

– «Θέλετε να συναντήσετε τον εκδότη και ενδεχομένως να διαλυθεί η επιφυλακτικότητα που πιστεύετε ότι υπάρχει; Αλλωστε, Δημοκρατία σημαίνει διάλογος».

– «Δεν νομίζω πως θα θελήσει ποτέ να συναντήσει έναν αριστερό πολιτικό όπως εμένα…».

– «Μάλλον κάνετε λάθος…».

***

Στην ταινία «Constantine» (2005) o Κιάνου Ριβς βάζει τα πόδια του μέσα σε μια λεκάνη με νερό χωρίς να βγάλει τα παπούτσια του και ταξιδεύει στην Κόλαση μέσα από τα μάτια μιας γκρίζας γάτας που κρατάει στα χέρια του. Σύμφωνα με αρχαίες αποκρυφιστικές θεωρίες, ο ήλιος παρακολουθεί τη γη ακόμη και τη νύχτα μέσα από το φεγγάρι στο οποίο στέλνει αδιάκοπα το φως του. Οι γάτες που συμβολίζουν το φεγγάρι, είναι το νυχτερινό «μάτι» του ήλιου επάνω στη γη. Γι’ αυτό η αιγυπτιακή γατόμορφη θεά Βούβαστις είναι συνοδός του Ρα, του Θεού Ηλιου. Η γάτα διαθέτει μάτια που φωσφορίζουν και της επιτρέπουν να βλέπει μέσα στο απόλυτο σκοτάδι. Για τους στοχαστές του απόκρυφου οι γάτες, με τις οξυμμένες αισθήσεις τους, «ακουμπούν» ταυτόχρονα στον δικό μας κόσμο και στο κομμάτι της πραγματικότητας που δεν έχουμε πρόσβαση. Είναι, ας πούμε, «ενδιάμεσα όντα»…

Η γάτα των Ιμαλαΐων δεν ήταν το πρώτο «ενδιάμεσο ον» που βρέθηκε στη διαδρομή του πολιτικού. Εξι μήνες προτού συναντήσει τον ιστορικό εκδότη και τη γάτα των Ιμαλαΐων γνώρισε μια γκρίζα γάτα, μια γαλλική γάτα Chartreux (προφέρεται «Σαρτρέ») που ζει σε ένα ανακαινισμένο διαμέρισμα του κέντρου της Αθήνας, σε μια μάλλον αδιάφορη πολυκατοικία του 1962. Οι δρόμοι ήταν γεμάτοι νερά από τη βροχή εκείνη τη βραδιά της 15ης Ιανουαρίου 2014. Σε αυτό το διαμέρισμα 80 τετραγωνικών μέτρων με την ακατάστατη βιβλιοθήκη, το φθαρμένο παρκέ και τους μικρούς διαδοχικούς χώρους, ο πολιτικός, μαζί με ένα έμπειρο πολιτικό στέλεχος, μετέβη για να συμμετάσχει σε δείπνο με τον δημοσιογράφο και ένα στέλεχος του εκδοτικού συγκροτήματος, ο οποίος χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερη ευαισθησία σε ζητήματα που σχετίζονται με τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό της χώρας. Ο πολιτικός, πάντα ευγενικός, έφθασε μόνος του στις 9.30 μ.μ. κρατώντας δύο πλαστικές σακούλες –μία με ένα ταψί γαλακτομπούρεκο και μία άλλη από το βιβλιοπωλείο Πολιτεία με το βιβλίο «Τι πρέπει να προτείνει η Αριστερά» (εκδόσεις Ευρασία, 2009) του Ρομπέρτο Ουνγκέρ, του καθηγητή στη Νομική Σχολή του Χάρβαρντ που μεταξύ 2007 και 2009 έγινε υπουργός Στρατηγικών Υποθέσεων στην κυβέρνηση του Ινάσιο Λούλα Ντα Σίλβα στη Βραζιλία.

Ο 69χρονος σήμερα βραζιλιάνος στοχαστής πιστεύει στην παγκόσμια αμφισβήτηση των θεσμών-θέσφατα μέσα από τη… «συνδυασμένη δημοκρατία», δηλαδή την υποβολή των μεγάλων αποφάσεων σε δημοψηφίσματα. Μήπως σας θυμίζει κάτι; Οσο για την Ελλάδα, ο Ουνγκέρ πιστεύει ότι θα μπορούσε (προφανώς με δημοψήφισμα) ακόμη και να εγκαταλείψει την Ευρώπη προκαλώντας ένα «σοκ Δημοκρατίας»(!) σε ολόκληρο τον κόσμο. Μέσα στο βιβλίο βρισκόταν μια κάρτα με μια προσωπική ιδιόχειρη αφιέρωση με πολιτικό περιεχόμενο. Ωστόσο, ολόκληρη η βραδιά πέρασε με θαρραλέες διαβεβαιώσεις του πολιτικού για την αφοσίωσή του στην ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας, σε τέτοιον βαθμό μάλιστα που δεν άρεσε καθόλου στον δημοσιογράφο, ο οποίος περνούσε τότε μια φάση έντονου ευρωσκεπτικισμού.

– «Αν είναι να είστε τόσο φιλοευρωπαίος, γιατί να μην παραμείνει στην εξουσία ο Αντώνης Σαμαράς και ο Ευάγγελος Βενιζέλος;».

– «Αν είναι να είστε τόσο ευρωσκεπτικιστής, γιατί δεν κάνετε ένα τραπέζι στον Παναγιώτη Λαφαζάνη;».

Η συζήτηση ήταν ένα «πολιτικό γαλακτομπούρεκο» με πρωτότυπη σύνθεση. Ο πολιτικός υποστήριζε ότι ήρθε ο καιρός για να αλλάξει η Ευρώπη και «να τεθεί τέρμα στη λιτότητα της Μέρκελ και του Ολι Ρεν». Πίστευε ότι η νίκη του κόμματός του θα σηματοδοτούσε εξελίξεις για την πανευρωπαϊκή αμφισβήτηση του «νεοφιλελεύθερου μοντέλου». Οτι ο μύθος του ελληνικού λαού που αντιστέκεται στο Βερολίνο θα αποκτήσει μια νέα δυναμική και θα οδηγήσει σε μια νέα Ευρώπη των λαών. Και φρόντιζε παράλληλα να διαβεβαιώσει (άλλο ένα κλασικό παράδειγμα «διπλής στρατηγικής»…) ότι δεν σκέπτεται λύσεις εκτός ευρώ, ότι η θέση μας στην Ευρώπη είναι αδιαπραγμάτευτη και ότι πρέπει να εφαρμόσουμε μια οικονομική πολιτική με ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς (που μπορεί να ακούγεται ωραίο αλλά πρακτικά σημαίνει λιτότητα σκληρότερη από τη σημερινή…). Ομως οι κρίσιμες λεπτομέρειες παραμερίζονται όταν βλέπεις έναν πολιτικό στην κορύφωση της ακτινοβολίας και της αποδοχής του.

Ισως μόνο η γκρίζα κυρία, η γάτα Σαρτρέ, δεν εντυπωσιάστηκε από τον χαρισματικό πολιτικό. Παρακολουθούσε τη συνομιλία εντελώς αποστασιοποιημένη. Δεν έγινε αμέσως αντιληπτή από τους παρευρισκομέενους. Πέρασε αρκετή ώρα μέχρι η γκρίζα γάτα να διακόψει τη συζήτηση μπαίνοντας στο μικρό σαλόνι με τους γκρίζους καναπέδες και την αφίσα από έναν πίνακα με την μπλε πισίνα του Ντέιβιντ Χόκνεϊ. Οι τέσσερις συνομιλητές σταμάτησαν να συζητούν και κοιτούσαν τη γάτα να περπατάει ανάμεσά τους. Η γάτα σταμάτησε ξαφνικά μπροστά στον πολιτικό που καθόταν σε μια πορτοκαλί πολυθρόνα και κρατούσε ένα ποτήρι με ουίσκι Dimple. Ισως η γάτα να τον είχε δει στην τηλεόραση και να τον αναγνώρισε. «Υπάρχει γάτα στο σπίτι; Πού ήταν τόση ώρα; Είναι πολύ όμορφη. Μοιάζει σαν να χαμογελάει…». Και πράγματι η γάτα χαμογελούσε…

Πάνω από δύο χρόνια μετά, φαίνεται σήμερα ότι σε αυτό το δείπνο σημειώθηκε ένας συνωστισμός από πολλές αλληγορίες. Οι γάτες Σαρτρέ είναι… απόγονοι άγριων γάτων από την περιοχή της σημερινής Συρίας. Γάτες και γάτοι πρόσφυγες που ήρθαν στη Γαλλία με τα πλοία των Σταυροφόρων του 13ου αιώνα. Ορισμένοι από τους Σταυροφόρους αυτούς εντάχθηκαν μαζί με τις γάτες τους στο Τάγμα των Καρθουσιανών Μοναχών στο Καθολικό Μοναστήρι Γκραντ Σαρτρέζ, στα βουνά Σαρτρέ, βόρεια της Γκρενόμπλ. Μέσα στα επόμενα 700 χρόνια οι γκρίζες γάτες Σαρτρέ εξαπλώθηκαν σε όλη την Ευρώπη. Είναι μοναστηριακές γάτες. Διαθέτουν γκρίζο τρίχωμα και μάτια χρώματος ανάμεσα στο κίτρινο και στο πορτοκαλί. Είναι σχεδόν αμίλητες. Κινούνται αργά, όπως οι καλόγεροι που τις μεγάλωσαν και, ναι, χαμογελούν. Η κατασκευή των σιαγόνων διαμορφώνει την έκφραση του χαμόγελου. Προκαλούν θαυμασμό, δέος (και σε ορισμένους ταραχή…) με αυτό το απόκοσμο, ανεπαίσθητο χαμόγελο. Η Σαρτρέ είναι η Τζοκόντα σε γάτα. Η γάτα-Τζοκόντα, η χαμογελαστή γάτα, η γκρίζα κυρία, πλησίασε τον πολιτικό, τον κοίταξε για λίγα δευτερόλεπτα με το διαπεραστικό βλέμμα της και μετά αποσύρθηκε σκεπτική στη σκοτεινή φωλιά της. Μάλλον είχε βγάλει τα συμπεράσματά της…

Εκείνες τις ημέρες απασχολούσε την τραπεζική επικαιρότητα η αναδιοργάνωση δανείων του εκδοτικού συγκροτήματος, πρακτική διαφανής, ασφαλής και αντίστοιχη με αυτή που ακολουθείται για όλες τις μεγάλες επιχειρήσεις. Ασφαλώς, δεν αποτέλεσε θέμα συζήτησης με τον πολιτικό. Δεν υπήρχε κανένας λόγος, ούτε κανένα πρόβλημα. Την επόμενη ημέρα όμως, πρόσωπο που βρισκόταν στο στενό κύκλο του πολιτικού έκρινε πως έπρεπε να μεταδώσει ένα μήνυμα: «Θέλουμε να ξέρετε ότι εμείς πιστεύουμε πως δεν υπάρχει κανένας λόγος να σας επιτεθούμε με αφορμή την αναδιοργάνωση της δανειακής εικόνας, αλλά επειδή κάτι πρέπει να πούμε, σας ενημερώνουμε ότι θα δηλώσουμε απλώς ότι οι τράπεζες πρέπει να προσέχουν τις χορηγήσεις σε όλες γενικά τις επιχειρήσεις…». Εμοιαζε σαν το αμήχανο «ευγενικό τηλεφώνημα» της επόμενης ημέρας που αισθανόμαστε ότι πρέπει να κάνουμε μετά από ένα ωραίο δείπνο στο οποίο ήμασταν καλεσμένοι.

Και όντως το δείπνο είχε προσεχθεί ιδιαίτερα –πάντα υπό την άγρυπνη επίβλεψη της γκρίζας κυρίας Σαρτρέ. Ηταν σκηνοθετημένο με τρόπο ιερατικό και παραδοσιακό, με έμφαση στα σύμβολα. Το κυρίως πιάτο ήταν γουρουνόπουλο στον φούρνο με πατάτες Κύπρου. Μια συνταγή βγαλμένη από το βιβλίο μαγειρικής της Μαρίκας Μητσοτάκη με τίτλο «Συνταγές με… Ιστορία». Είχαν τηρηθεί όλες οι οδηγίες της αείμνηστης πρώτης κυρίας με την ισχυρή προσωπικότητα, όπως καταγράφονται στη συνταγή μέσα σε αυτό το μοναδικό βιβλίο. Το γευστικό αποτέλεσμα ήταν συγκλονιστικό. Στην ιστορικότητα της βραδιάς συνέβαλαν οι δύο φιάλες «Κτήμα Σημίτη», το κόκκινο κρασί που παράγει σε περιορισμένη ποσότητα ο πρώην πρωθυπουργός στο αμπέλι του στο Κορακοχώρι της Ηλείας και αποστέλλει κάθε Χριστούγεννα σε μικρή λίστα παραληπτών. Οι δύο φιάλες δεν καταναλώθηκαν από τον παραλήπτη τα Χριστούγεννα του 2013. Αποθηκεύτηκαν προκειμένου να ανοιχτούν σε αυτό ακριβώς το δείπνο. Ισως οι τανίνες του συγκεκριμένου κρασιού να ήταν εκείνες που επηρέασαν τους συνδαιτυμόνες με αποτέλεσμα να ακουστούν τόσο όμορφα λόγια για την Ευρώπη πασπαλισμένα με… ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς. Πάντως θα έλεγε κανείς ότι εκείνη η βραδιά, που κράτησε από τις 21.30 ως τη 1.30 μετά τα μεσάνυχτα, έμοιαζε με μια πολιτική τελετουργία. Στην άκρη της ακατάστατης λευκής βιβλιοθήκης από το IKEA βρισκόταν ένα σπάνιο αυθεντικό αντίτυπο του «Συμβολαίου με τον Λαό», του προεκλογικού προγράμματος του ΠαΣοΚ του 1981. Ηταν το δώρο που προσφέρθηκε στον πολιτικό φεύγοντας. Κρίμα που τελικά θα αποτύγχανε να το διαβάσει, να το αποκρυπτογραφήσει και να το εφαρμόσει…