«Αν η Πολιτεία θέλει δημόσιο πανεπιστήμιο πρέπει να το στηρίξει»

«Τα πανεπιστήμια δύσκολα στήνονται, αλλά εύκολα υποχωρούν». Η φράση αυτή, την οποία χρησιμοποίησε πρόσφατα σε δημόσια εμφάνισή του ο πρύτανης του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου κ. Γιάννης Γκόλιας, έμοιαζε η ιδανική για να ξεκινήσει ένα στρογγυλό τραπέζι «ακαδημαϊκού προβληματισμού» με θέμα το αύριο των ελληνικών ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Και αυτό διότι, όπως επίσης χαρακτηριστικά συμπλήρωσε ο πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Θεόδωρος Φορτσάκης, «εμείς λέμε καθαρά ότι με 80% μείωση προϋπολογισμού τα πανεπιστήμια θα κλείσουν και οι εκπρόσωποι της Πολιτείας αντιδρούν σαν να τους είπαμε απλά «καλημέρα»».

Οι δυο τους, νεοφερμένα μέλη στο… κίνημα των πρυτάνεων που συγκροτήθηκε αυθόρμητα στο στρογγυλό τραπέζι του «Βήματος», μαζί με τους κ.κ. Γρηγόρη Τσάλτα, πρύτανη του Παντείου Πανεπιστημίου, και Δημοσθένη Αναγνωστόπουλο, πρύτανη του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου, θέτουν προς την Πολιτεία σειρά αιτημάτων. Επισημαίνουν μάλιστα ότι η Παιδεία πρέπει να μπει σε «πορεία διαμαρτυρίας».

Αναρωτιούνται «γιατί εμείς αξιολογούμαστε αλλά όχι η επιτυχία των αποφάσεων της Βουλής, που ψήφισε έναν νόμο ο οποίος με κριτήρια κομματικά και πελατειακά έφερε στην Αθήνα τους περισσότερους φοιτητές». «Το πολιτικό σύστημα όχι μόνο δεν κινείται προς τα εμπρός, αλλά αντιθέτως κινείται γρήγορα προς τα πίσω» αναφέρουν χαρακτηριστικά οι τέσσερις πρυτάνεις. Δηλώνουν ότι τα ιδρύματά τους ασφυκτιούν· πιθανότατα, αν δεν αλλάξει κάτι το δεύτερο εφετινό εξάμηνο (τους πρώτους μήνες δηλαδή του 2015), θα μείνουν χωρίς… καύσιμα, οπότε θα κλείσουν.

Παράλληλα οι πρυτάνεις δηλώνουν ότι θα κινηθούν δυναμικά, θα διεκδικήσουν αλλαγές στην πολιτική για την ανώτατη εκπαίδευση, θα απαιτήσουν έξοδο της Παιδείας από τις πολιτικές λιτότητας και μνημονίων. Συμφωνούν ότι η εξωστρέφεια θα φέρει πιθανώς νέους πόρους για τα πανεπιστήμια, αλλά ξεκαθαρίζουν ότι δεν είναι δική τους δουλειά να βρουν τα χρήματα αλλά της Πολιτείας. Επισημαίνουν επίσης ότι σε περιόδους κρίσεων και αναζήτησης διεξόδων πρέπει να θυμόμαστε ότι υπάρχουν κάποιοι που ξέρουν, θέλουν και μπορούν.

Ι. Γκόλιας: «Πράγματι, ένα πανεπιστήμιο για να στηθεί στην πορεία των δεκαετιών θέλει πάρα πολλή προσπάθεια, θέλει επαφές, θέλει χρήματα, θέλει εξωστρέφεια. Ολα αυτά σήμερα απειλούνται. Η κραυγή μας είναι προειδοποίηση. Φωνάζουμε γιατί φτάνουμε σε ένα σημείο από το οποίο δεν υπάρχει επιστροφή. Αυτή είναι η υποχρέωσή μας. Να βγάλουμε αυτό το πρόβλημα προς τα έξω».

Θ. Φορτσάκης: «Δυστυχώς δεν υπάρχει συνειδητοποίηση του βάθους του προβλήματος. Είναι σωστό ως διοικήσεις των ΑΕΙ να μη βγάζουμε γκρίνια όσο μπορούμε, αλλά όταν δεν θα μπορούμε να καθαρίσουμε την αυλή μας και να καλύψουμε τις βασικές μας λειτουργικές ανάγκες είναι λογικό να εκφράζουμε όλοι την αγωνία μας. Και πραγματικά είναι εκπληκτικό που η Πολιτεία δεν αντιδρά καθόλου σε αυτό, ενώ θα περίμενε κανείς το δημόσιο πανεπιστήμιο να αποτελεί τον υπ’ αριθμόν 1 κόμβο για την ανασυγκρότηση της Πολιτείας σε περίοδο κρίσης. Είναι πρωτοφανές, δεν υπάρχει κανένας άλλος δημόσιος φορέας που να είχε περικοπή του προϋπολογισμού του τα τελευταία χρόνια κατά 80% και φοβάμαι ότι εδώ υπάρχουν άλλες σκέψεις ανησυχητικές. Θέλει η Πολιτεία να έχει δημόσια πανεπιστήμια ή προτιμά να δώσει την πρώτη ύλη που επεξεργάζεται σήμερα το πανεπιστήμιο σε άλλους φορείς του ιδιωτικού τομέα; Γιατί αν θέλει δημόσιο πανεπιστήμιο πρέπει να το στηρίξει».

Ι. Γκόλιας: «Πάντως αντίστοιχοι προβληματισμοί υπήρξαν και σε άλλες χώρες. Στη Γαλλία, όταν ξεκίνησε μια αντίστοιχη προσπάθεια, ενώθηκαν καθηγητές, ερευνητές και μέλη των πανεπιστημίων και κατέβασαν την επιστήμη σε… πορεία. Αυτό πρέπει να κάνουμε και εδώ. Να βάλουμε την ανώτατη παιδεία σε διαμαρτυρία. Ξέρετε τι έγινε εκεί; Πέτυχαν αλλαγή της πολιτικής μείωσης των κονδυλίων για την ανώτατη παιδεία και ο τότε υπουργός Ζακ Λανγκ την πήρε πίσω και μείωσε τη… μείωση της χρηματοδότησης».

Θ. Φορτσάκης: «Το πανεπιστήμιο πρέπει να διαμαρτυρηθεί αλλά και να βγει μπροστά. Να θυμίσει ότι είναι πρόοδος, είναι φως, είναι ελπίδα».

Γρ. Τσάλτας: «Ναι, μάλλον θα μιλάμε σε λίγο για κίνημα πρυτάνεων. Η φωνή μας πρέπει να ακουστεί, και εκφράζει την αγωνία μας. Το πανεπιστήμιο ως τώρα στέκεται στα πόδια του, αλλά με την υπερπροσπάθεια των μελών. Μια προσπάθεια που είναι ηρωική πράξη. Και η Πολιτεία δεν φαίνεται να ακούει όσο θα έπρεπε την αγωνιώδη φωνή των πανεπιστημίων. Υπάρχουν, για παράδειγμα, ανάγκες που έχουν αλλάξει δραματικά με την οικονομική κρίση. Περισσότεροι φοιτητές ζητούν στέγαση και σίτιση. Καθημερινά γινόμαστε μάρτυρες σκηνών όπου φοιτητές δηλώνουν ότι εγκαταλείπουν τις σπουδές τους γιατί δεν μπορούν να πληρώσουν το ενοίκιο του σπιτιού όπου μένουν. Και αυτό για εμάς είναι μια μαχαιριά, και μάλιστα στην πλάτη».

Δ. Αναγνωστόπουλος: «Επεξεργαζόμαστε λύσεις. Το πιο χαρακτηριστικό της καθημερινότητάς μας είναι ότι επί τέσσερα χρόνια οι διοικήσεις των πανεπιστημίων λέμε ακριβώς τα ίδια πράγματα. Ακαδημαϊκά, οργανωτικά, θεσμικά. Οι διαπιστώσεις μας είναι κοινές παρά τις αλλαγές στις διοικήσεις. Τα πανεπιστήμια χάνουν το προσωπικό τους εδώ και χρόνια, παρ’ όλα αυτά όμως επί πέντε χρόνια δεν είχαμε καμία προκήρυξη νέας θέσης. Θέσεις κενούνται, αλλά δεν πληρούνται με κανέναν τρόπο. Και είναι θλιβερό ότι περισσότεροι από 200 βουλευτές ψήφισαν έναν τέτοιο νόμο για τις μετεγγραφές φοιτητών. Τα πανεπιστήμια αξιολογούνται λοιπόν. Η Βουλή και οι βουλευτές της δεν πρέπει να αξιολογούνται για τις αποφάσεις που παίρνουν; Και τα πανεπιστήμια επιτέλους δεν πρέπει να αυτονομηθούν και να αποφασίζουν τα του οίκου τους;».

Δ. Αναγνωστόπουλος: «Πήραμε μια πολύ σωστή απόφαση γι’ αυτό το θέμα. Αναφέρουμε ότι πρέπει να έχουμε τη δυνατότητα να καθορίζουμε τα του οίκου μας, αλλά και το υπουργείο Παιδείας να έχει τη δυνατότητα να συμμετέχει στον τελικό αριθμό τους, σε μια τριπλή συμφωνία με την Αρχή αξιολόγησης των πανεπιστημίων (ΑΔΙΠ)».

Θ. Φορτσάκης: «Εγώ είμαι ένθερμος οπαδός της πρότασης να καθορίζουν τα πανεπιστήμια τον αριθμό των εισακτέων τους. Αλλά να διαχειρίζονται και το σύνολο του προϋπολογισμού τους. Να έχουν τη δυνατότητα το κάθε πανεπιστήμιο να επιλέγει τους φοιτητές του με βάση τις δικές του απαιτήσεις. Εμείς εδώ έχουμε δύο εχθρούς. Από τη μία τον εαυτό μας και τη νοοτροπία μας, που όμως έχουμε αρχίσει να την αλλάζουμε και να διορθώνουμε τα προβλήματά μας, και από την άλλη το κράτος και τα κόμματα που δημιουργούν προβλήματα αντί να τα λύνουν. Εμείς αλλάζουμε, το κράτος όχι. Μάλιστα αντί να παίρνει μπρος, πηγαίνει προς τα πίσω. Γιατί συμφώνησαν τα κόμματα να έχουμε τόσους μετεγγραφομένους; Ασφαλώς για λόγους πελατειακούς. Θέλουμε όμως η Ελλάδα να έχει περιφερειακά πανεπιστήμια ή να έρθει όλη η χώρα στην Αθήνα;».

Γρ. Τσάλτας: «Βεβαίως».

Θ. Φορτσάκης: «Φυσικά. Βάσει, βέβαια, εγγυήσεων, καθώς δεν θέλουμε να βάζουμε μόνο τα παιδιά και τα ανίψια μας. Με τη συμμετοχή οργανισμών τύπου, π.χ., ΑΣΕΠ».

Ι. Γκόλιας: «Στα πανεπιστήμια ο βαθμός οικογενειοκρατίας είναι πολύ μικρότερος από άλλους χώρους, όπως η Βουλή, οι γιατροί, οι δικηγόροι κ.τ.λ. Αρα είναι ένα ψευδοπρόβλημα. Ασφαλώς λοιπόν να περάσουμε σε αλλαγές και να επιλέγουμε τους εισακτέους μας με τη βοήθεια ενός φορέα ανεξάρτητου. Γιατί ας μην ξεχνάμε τις ιδιαιτερότητες της Ελλάδας».

Θ. Φορτσάκης: «Εγώ θα διαφωνήσω εδώ με τον συνάδελφο γιατί δεν πιστεύω στις ιδιαιτερότητες της Ελλάδας. Δεν είμαστε ψεκασμένοι, ούτε ιδιότροποι. Είμαστε ένα κανονικό κράτος και πρέπει να αποφορτίσουμε συναισθηματικά την αποτυχία ενός παιδιού να ξεκινήσει ή να συνεχίσει τις σπουδές του. Πρέπει πια όλα αυτά να τα βλέπουμε χωρίς συναισθηματικές φορτίσεις».

Γρ. Τσάλτας: «Να διαχειριστούμε τη μείωση είναι προαπαιτούμενο. Η Πολιτεία ζητάει κάθε χρόνο τις προτάσεις μας, κάτι που βέβαια ως διαδικασία έχει πια εκφυλιστεί, αφού δεν τις λαμβάνει ποτέ σοβαρά υπ’ όψιν. Τα πανεπιστήμια έχουν δυνατότητα και πείρα να διαχειριστούν τα του οίκου τους. Θέλω όμως να πω ότι το σημαντικότερο όλων είναι η απόφαση που πήραν πρόσφατα τα ελληνικά πανεπιστήμια στις Βρυξέλλες σε συνεργασία με τα γαλλικά και τα γερμανικά. Να εξαιρεθεί η ανώτατη παιδεία από τις πολιτικές λιτότητας και τις αποφάσεις ανάμεσα σε Πολιτεία και τρόικα. Δεν αντέχει το πανεπιστήμιο άλλες περικοπές».

Θ. Φορτσάκης: «Σε ερευνητικό επίπεδο τα πανεπιστήμιά μας είναι σε υψηλό επίπεδο διεθνώς. Εμείς κάναμε πέρυσι 10 διεθνή συνέδρια πλανητικού ενδιαφέροντος, η Ιατρική Σχολή μας είναι στις 100 καλύτερες του κόσμου. Τι μας λείπει λοιπόν για να κάνουμε το όραμα να αγκαλιάσει το πανεπιστήμιο; Η επαγγελματική οργάνωση. Τα πανεπιστήμιά μας πετούν σήμερα στον αυτόματο πιλότο. Χρειαζόμαστε στρατηγική και να ξεφύγουμε από τη μιζέρια».

Δ. Αναγνωστόπουλος: «Από πλευράς στόχευσης τα πανεπιστήμια πρέπει να κοιτάξουν τον ρόλο τους όσον αφορά τη γεωστρατηγική σημασία της χώρας και να την εκμεταλλευθούν όπως κάνουν σήμερα με πολλή επιτυχία πολλές άλλες χώρες. Να αναπτύξουμε διεθνή προγράμματα και να τα προβάλουμε».

Ι. Γκόλιας: «Πάντως εγώ συχνά φαντάζομαι το πανεπιστήμιό μου σαν ένα ελατήριο που το τραβάμε και το τραβάμε μέχρι να φτάσει στο σημείο διαρροής, που λένε οι μηχανικοί, δηλαδή το σημείο από το οποίο αν τραβήξεις λίγο ακόμη δεν θα αντέξει. Σε αυτό το σημείο πλησιάζουμε».

Θ. Φορτσάκης: «Το δεύτερο εξάμηνο του 2015, λογικά, δεν θα μπορούμε να λειτουργήσουμε. Δηλαδή θα είμαστε ανοικτοί αλλά δεν θα μπορούμε να βάλουμε το πανεπιστήμιο σε λειτουργία. Σκεφθείτε το απλά σαν ένα αυτοκίνητο στο οποίο μπαίνουμε, όλα φαίνονται εντάξει, αλλά δεν υπάρχει βενζίνη να ξεκινήσει».

Γρ. Τσάλτας: «Θα εξαντλήσουμε τις δυνατότητές μας στη λειτουργία του πανεπιστημίου. Πιστεύω ότι τελικά θα τα καταφέρουμε».

Ι. Γκόλιας: «Η θέση των πρυτάνεων είναι θεσμική. Προσπαθούμε απλά να εκπληρώσουμε τις υποχρεώσεις μας. Ο πρύτανης δεν αναμένεται να πάει να σπάσει μια πόρτα για να αντιδράσει σε μια πολιτική. Οσο έχουμε λεφτά θα λειτουργούμε. Και να ξεκαθαρίσουμε εδώ ότι η Πολιτεία έχει την υποχρέωση να εξασφαλίσει λεφτά για τα πανεπιστήμια. Εμείς πρέπει απλά να βρούμε τα επιπλέον και να συνδέσουμε τον παραγωγικό ιστό της χώρας με την έρευνα. Είναι λάθος να μας μεταθέτουν όμως την ευθύνη ότι εμείς πρέπει να βρούμε χρήματα για τη λειτουργία μας. Τα χρήματα τα εξασφαλίζει η Πολιτεία. Εκτός εάν δεν χρειάζεται δημόσια πανεπιστήμια».

Θ. Φορτσάκης: «Εμείς δεν είμαστε επιχειρήσεις. Ούτε οργανισμοί παραγωγικοί να εξυπηρετούμε την αγορά. Ούτε και αιθεροβάμονες πρέπει να είμαστε όμως. Πρέπει να ακούμε την αγορά και να έχουμε δεσμούς μαζί της. Ομως χρειαζόμαστε ακαδημαϊκότητα».

Δ. Αναγνωστόπουλος: «Πάντως υπήρξαν πάντα στη χώρα μας ευεργέτες που μας στάθηκαν σε δύσκολες στιγμές και έχουν βοηθήσει στην ανάπτυξή μας. Είναι τώρα μια χρυσή ευκαιρία να έρθουν άνθρωποι από το εξωτερικό, άνθρωποι που αισθάνονται Ελληνες, να δημιουργήσουν δράσεις, υποτροφίες, αίθουσες, εργαστήρια. Ευεργέτες που θα έρθουν πάλι κοντά στη χώρα τους όπως τα προηγούμενα χρόνια και εμείς θα τους τιμήσουμε για αυτό».