Τριγωνική άμυνα στις τουρκικές προκλήσεις

Εντονος προβληματισμός επικρατεί τόσο στην Αθήνα όσο και στη Λευκωσία από τη σκληρή στάση που τηρεί η Αγκυρα στο Κυπριακό, σε μια στιγμή μάλιστα που πιέζεται να ξεκαθαρίσει τη στάση της στον αγώνα εναντίον των τζιχαντιστών του ISIS σε Συρία και Ιράκ. Δεν είναι λίγοι όσοι εκτιμούν ότι η Αγκυρα ενδέχεται να ζητήσει ανταλλάγματα στο Κυπριακό ώστε να συγκατατεθεί στα αιτήματα των Αμερικανών, όπως κατά ορισμένους φέρεται να έπραξε κατά τις διαπραγματεύσεις για το Σχέδιο Αναν το 2003 που είχαν συμπέσει με την επιθυμία των ΗΠΑ να χρησιμοποιήσουν το τουρκικό έδαφος για εισβολή στο Ιράκ.

Μια τέτοια εξέλιξη θα περιέπλεκε πολύ τους χειρισμούς ανάσχεσης της τουρκικής προκλητικότητας. Και τούτο διότι προς το παρόν είναι ιδιαίτερα ασαφείς οι προθέσεις της Ουάσιγκτον που ναι μεν διακηρύσσει τον σεβασμό στα κυριαρχικά δικαιώματα της Κυπριακής Δημοκρατίας εντός της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ), αλλά γενικότερα τηρεί πολύ προσεκτική στάση, για ευνόητους λόγους. Αλλωστε, εντός της κυβέρνησης Ομπάμα, αλλά επίσης μεταξύ αυτής και του Κογκρέσου, υπάρχουν πολλές, διαφορετικές και αντικρουόμενες απόψεις για τον τρόπο χειρισμού ενός συμμάχου τόσο απρόβλεπτου αλλά και τόσο αναγκαίου όπως η Τουρκία.

Αυτό που αυξάνει τις ανησυχίες τόσο στην Αθήνα όσο και στη Λευκωσία, που βλέπει το τουρκικό ερευνητικό σκάφος «Μπαρμπαρός» να αλωνίζει εντός της κυπριακής ΑΟΖ, προετοιμάζοντας προς το παρόν το έδαφος για σεισμογραφικές έρευνες συνοδευόμενο από τουρκικά πολεμικά σκάφη, είναι ότι δεν διαφαίνεται καμία διάθεση αποκλιμάκωσης εκ μέρους της Αγκυρας. Πληροφορίες αναφέρουν ότι κινείται δραστήρια για να φέρει πλατφόρμα γεωτρήσεων στην Κύπρο ή και να αγοράσει δική της. Το μήνυμα «δεν κάνουμε πίσω» φέρεται να έχει σταλεί προς πάσα κατεύθυνση από διάφορους διαύλους, ακόμη και ανθρώπους που εθεωρούντο πιο μετριοπαθείς, όπως ο υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου.

Στην Κύπρο είναι σαφές ότι η Αγκυρα επιδιώκει να «παγώσει» τα πράγματα στο ενεργειακό πεδίο, ώστε να αφαιρέσει το ισχυρότερο πλεονέκτημα της Λευκωσίας. Κινείται με μια λογική όπως εκείνη που ακολούθησε εναντίον της Ελλάδος, με κορυφαία στιγμή την κρίση του Μαρτίου του 1987, όταν πέτυχε να «παγώσει» τις ελληνικές έρευνες για υδρογονάνθρακες στο Αιγαίο.

Ο πρωθυπουργός Αχμέτ Νταβούτογλου υπήρξε σαφής μιλώντας ουσιαστικά είτε για συνεκμετάλλευση των ενεργειακών πόρων είτε για «δύο κράτη» στην Κύπρο. Πηγές που γνωρίζουν τα διαμειβόμενα στο παρασκήνιο επιμένουν ότι η Αγκυρα θα σταματούσε τις προκλήσεις του «Μπαρμπαρός» αν η ενέργεια εντασσόταν ως βασικό ζήτημα στις διακοινοτικές συνομιλίες.

Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Μπαν Κι Μουν κάλεσε «όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη» να αποκλιμακώσουν τις εντάσεις που έχουν δημιουργηθεί με αφορμή τα ενεργειακά ζητήματα και να επανέλθουν το ταχύτερο δυνατόν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Πρόκειται για κλασική τακτική ίσων αποστάσεων. Ο νέος ειδικός απεσταλμένος Εσπεν Μπαρθ Αϊντε αναμένεται να επισκεφθεί σύντομα την Αθήνα, την Αγκυρα και τη Λευκωσία, όπου ίσως παρουσιάσει ιδέες αποκλιμάκωσης.

Η ευρωπαϊκή σκακιέρα

Η απόφαση της Λευκωσίας να ανακοινώσει ότι δεν πρόκειται να συναινέσει στο άνοιγμα κανενός νέου κεφαλαίου στις ενταξιακές συνομιλίες Ευρωπαϊκής Ενωσης – Τουρκίας, αλλά και η προειδοποίηση του Ευάγγελου Βενιζέλου ότι «αν η Τουρκία δεν αντιληφθεί ότι η Κυπριακή Δημοκρατία υπάρχει, θέτει η ίδια ανυπέρβλητα εμπόδια στην ευρωπαϊκή της πορεία και προοπτική» εντάσσονται στην κοινή στρατηγική των δύο πρωτευουσών να ανεβάσουν τον ευρωπαϊκό πήχη για την Αγκυρα.

Δεν πρόκειται βέβαια για εύκολη προσπάθεια. Η Αθήνα και η Λευκωσία κατάφεραν να εισαγάγουν μια παράγραφο για το Κυπριακό στο Κείμενο Συμπερασμάτων της προχθεσινής Συνόδου Κορυφής της ΕΕ, δίνοντας έμφαση στην υποχρέωση αναγνώρισης της Κυπριακής Δημοκρατίας και στην ονομαστική αναφορά της Τουρκίας. Μένει να αποδειχθεί αν μπορεί να υπάρξει και συνέχεια, ιδιαίτερα αν η Αγκυρα επιμείνει στις προκλήσεις, εν όψει της Συνόδου Κορυφής του Δεκεμβρίου όταν συζητούνται θέματα διεύρυνσης.

Στο τραπέζι έχουν πέσει και προτάσεις για γενικό «πάγωμα» της ευρωπαϊκής πορείας της Τουρκίας. Κάτι τέτοιο όμως απαιτεί ομοφωνία, με χώρες όπως η Βρετανία, η Σουηδία, ακόμη και η Γερμανία να μην είναι βέβαιο πως θα την παράσχουν. Η πρόσφατη ανακοίνωση του γερμανικού υπουργείου Εξωτερικών είναι ενδεικτική, ενώ οι πληροφορίες αναφέρουν ότι μέσα στην αίθουσα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου την Παρασκευή υπήρξαν υψηλοί τόνοι ανάμεσα στον έλληνα Πρωθυπουργό Αντώνη Σαμαρά και στον βρετανό ομόλογό του Ντέιβιντ Κάμερον που δεν επιθυμούσε σκληρές αναφορές εναντίον της Τουρκίας στο τελικό Κείμενο Συμπερασμάτων. «Το κλείσιμο της πόρτας σε περαιτέρω διαπραγματεύσεις με την Τουρκία ίσως να μην έστελνε το σωστό μήνυμα» σημειώνει ο Μάικλ Λι, αναλυτής στο German Marshall Fund, που παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις στην περιοχή. Είναι πάντως αληθές ότι έχουν αρχίσει εσχάτως να διαμορφώνονται ισχυρές τάσεις αναθεώρησης της πολιτικής του Ελσίνκι έναντι της Τουρκίας σε κυβερνητικούς και διπλωματικούς κύκλους των Αθηνών. Η άτεγκτη στάση της Αγκυρας έχει οδηγήσει σε συζητήσεις για το κατά πόσο η στρατηγική της «εξημέρωσης του θηρίου» εξακολουθεί να είναι λειτουργική για τα εθνικά συμφέροντα. Οι απόψεις αυτές ενισχύονται και από τη διαφαινόμενη προτίμηση πολλών ευρωπαίων εταίρων σε μια ειδική σχέση με την Αγκυρα, ιδιαίτερα σε ζητήματα άμυνας και ασφάλειας και συνεργασίας ΝΑΤΟ – ΕΕ, παρά την ύπαρξη του Κυπριακού. «Αν κινούμαστε προς ειδική σχέση, είναι προτιμότερο να τη συνδιαμορφώσουμε παρά να μας επιβληθεί» επισημαίνεται.

Η Ανατολική Μεσόγειος

Η απόφαση της Αθήνας να συνδιαμορφώσει τριγωνικά σχήματα συνεργασίας στην Ανατολική Μεσόγειο, με την Κύπρο και την Αίγυπτο (αρχικά) και την Κύπρο και το Ισραήλ (στη συνέχεια), εντάσσεται σε έναν ευρύτερο σχεδιασμό. Το ζήτημα αναμένεται να απασχολήσει τον κ. Βενιζέλο που στις 29 Οκτωβρίου θα βρεθεί στη Λευκωσία για να προετοιμάσει με τον κύπριο και τον αιγύπτιο ομόλογό του Ιωάννη Κασουλίδη και Σαμέχ Σουκρί την τριμερή Σύνοδο Κορυφής του Καΐρου (8-9 Νοεμβρίου).

Ο σχεδιασμός αυτός προκαλεί εντονότατη ενόχληση στην τουρκική πλευρά που άλλωστε «τα τελευταία χρόνια, από το 2009, είχε επιδιώξει να εκμεταλλευθεί το κενό ισχύος που δημιούργησε η αμερικανική υποχώρηση από την περιοχή και να αναλάβει ηγετικό ρόλο» παρατηρεί ο Κώστας Υφαντής, καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Στο πλαίσιο ανάληψης αυτού του ηγετικού ρόλου εντάσσεται άλλωστε και η ραγδαία ανάπτυξη της τουρκικής ναυτικής ισχύος των τελευταίων ετών.

Οι διεργασίες στο τρίγωνο Αθήνας – Καΐρου – Λευκωσίας είναι εσχάτως διαρκείς και ο εκνευρισμός στην Αγκυρα εμφανής, τόσο δημοσίως όσο και παρασκηνιακώς. Η Τουρκία αισθάνεται να αποκλείεται από την περιοχή, κάτι που δεν μπορεί να δεχθεί διότι, όπως πρόσφατα υπογράμμισε ο Αχμέτ Νταβούτογλου, είναι «το μεγαλύτερο κράτος της Ανατολικής Μεσογείου».

Σύμφωνα δε με ξένη διπλωματική πηγή που μίλησε ανωνύμως, λόγω της ευαισθησίας του θέματος, η Αγκυρα διεμήνυσε ευθέως ότι δεν είναι διατεθειμένη να δεχθεί τετελεσμένα στο τρίγωνο Αιγύπτου – Κύπρου. Παράλληλα, φέρεται να έχει γίνει έξαλλη με τον ρόλο που θεωρεί ότι διαδραμάτισαν η Αθήνα, η Λευκωσία και κυρίως η Αίγυπτος ώστε να μην ευοδωθεί η προσπάθειά της να εκλεγεί ως μη μόνιμο μέλος στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ.

Από την πλευρά της, η Αθήνα δεν μπορεί να αγνοήσει τις συνεχιζόμενες παρεμβάσεις της Αγκυρας νοτίως του Καστελόριζου. Το πλέον πρόσφατο παράδειγμα ήταν η ανακοίνωση του τουρκικού ΓΕΕΘΑ ότι στις 17 Οκτωβρίου πραγματοποιήθηκε από τις αρμόδιες τουρκικές Αρχές επιχείρηση έρευνας και διάσωσης σε απόσταση 20 ναυτικών μιλίων νοτίως του Καστελόριζου επειδή υπέστη μηχανική βλάβη φορτηγό πλοίο με αμερικανική σημαία. Εγινε μάλιστα και διαμαρτυρία επειδή η Αθήνα εξέδωσε σχετική ΝΟΤΑΜ, αλλά η τουρκική κίνηση είχε ξεκάθαρο μήνυμα: να αμφισβητήσει τη Συμφωνία Ερευνας και Διάσωσης που υπέγραψαν πρόσφατα οι κ.κ. Βενιζέλος και Κασουλίδης αλλά και τη δικαιοδοσία της Ελλάδος εντός του FIR Αθηνών.