«Πράσινο» για οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ

Η κυβέρνηση εξετάζει πολύ σοβαρά το ενδεχόμενο να καταθέσει συντεταγμένες για τα εξωτερικά όρια της ελληνικής υφαλοκρηπίδας στα Ηνωμένα Εθνη μέσα στους πρώτους μήνες του 2013. Σύμφωνα με αποκλειστικές πληροφορίες του «Βήματος», οι συζητήσεις αυτές έχουν ξεκινήσει ήδη από το καλοκαίρι τόσο στο υπουργείο Εξωτερικών όσο και (κυρίως) στο Μέγαρο Μαξίμου. Το δεύτερο εμφανιζόταν μάλιστα έτοιμο να δώσει τη σχετική εντολή στα τέλη του περασμένου Σεπτεμβρίου, λίγες ημέρες πριν από την επίσκεψη του Αχμέτ Νταβούτογλου τον Οκτώβριο στην Ελλάδα – κάτι που τελικά δεν έγινε. Ο πρωθυπουργός κ. Αντ. Σαμαράς εμφανίζεται ως θερμός υποστηρικτής μιας τέτοιας κίνησης, κάτι που φάνηκε και από τη σχετική αναφορά στο πρωτοχρονιάτικο μήνυμά του περί Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ). Μόλις δώσει το «πράσινο φως», η Αθήνα λογικά θα προχωρήσει, ίσως και εντός του Ιανουαρίου. Ωστόσο δεν φαίνεται προς το παρόν να κερδίζει έδαφος η εναλλακτική πρόταση της μονομερούς ανακήρυξης ΑΟΖ, η οποία επίσης έχει πέσει στο τραπέζι.

Η επιλογή της μονομερούς ανακήρυξης κρύβει αρκετές επιπλοκές τόσο έναντι της Τουρκίας (κυρίως) όσο και έναντι άλλων χωρών, όπως ξεκάθαρα φάνηκε από τη στάση και τις δημόσιες δηλώσεις αξιωματούχων της μεταβατικής κυβέρνησης της Λιβύης κατά τη διάρκεια της πρόσφατης επίσκεψης του υπουργού Εξωτερικών κ. Δ. Αβραμόπουλου στην Τρίπολη. Εχει όμως αρκετούς υποστηρικτές. Στις επιλογές της Αθήνας βαρύνουν επίσης οι εξελίξεις στο μέτωπο των ερευνών για υδρογονάνθρακες που διεξάγει το σκάφος της κορυφαίας νορβηγικής εταιρείας PGS σε περιοχές του Ιονίου Πελάγους, καθώς και νοτίως της Κρήτης.

Δεν λείπουν πάντως όσοι εκφράζουν επιφυλάξεις για την κατάθεση συντεταγμένων. Το σκεπτικό τους είναι ότι θα οδηγούσε ενδεχομένως σε κατάρρευση των διερευνητικών επαφών με την Τουρκία, κάτι που θα μπορούσε να πυροδοτήσει ένταση, ακόμη και θερμό επεισόδιο, σε περίπτωση που η Αγκυρα αποφασίσει να δοκιμάσει την αποφασιστικότητα της Αθήνας ή ακόμη και αντιρρήσεις από τρίτες χώρες που έχουν ταχθεί εναντίον μονομερών ενεργειών. «Υπάρχει Σχέδιο Β’;» ρωτούν. Η απάντηση είναι ότι, καθώς η Τουρκία έχει, μεταξύ άλλων, να αντιμετωπίσει το άλυτο σταυρόλεξο που ονομάζεται «Συρία», δεν θα θελήσει να εμπλακεί σε περαιτέρω μέτωπα. Τα πάντα θα κριθούν επομένως εκ του αποτελέσματος…

Οι προτάσεις και οι απόψεις

Οι συζητήσεις για την πιθανή κατάθεση συντεταγμένων στα Ηνωμένα Εθνη ξεκίνησαν λίγο μετά την ανάληψη της εξουσίας από την τρικομματική κυβέρνηση ΝΔ – ΠαΣοΚ – ΔΗΜΑΡ. Αλλωστε δεν πρέπει να λησμονείται ότι το ζήτημα της ΑΟΖ και των θαλασσίων ζωνών περιλαμβανόταν και στην προγραμματική συμφωνία που υπέγραψαν τα κόμματα της συγκυβέρνησης. Ωστόσο, ελάχιστοι μάλλον περίμεναν ότι θα υπήρχε κινητικότητα τόσο γρήγορα.

Οσοι έθεσαν επί τάπητος το ζήτημα στον Πρωθυπουργό (σε απόρρητη σύσκεψη που πραγματοποιήθηκε σε ανύποπτο χρόνο κατά τη διάρκεια της καλοκαιρινής ραστώνης με τα βλέμματα στραμμένα στη «μάχη της δόσης») και οι οποίοι κινούνται στο στενό περιβάλλον του έλαβαν αφορμή από μια κίνηση της Τουρκίας στο ευρύτερο σκάκι των ερευνών για υδρογονάνθρακες. Κορυφαίο ρόλο στην όλη διαδικασία διαδραματίζει ο στενός σύμβουλος του κ. Σαμαρά, ο βουλευτής Επικρατείας κ. Χρυσ. Λαζαρίδης.

Συγκεκριμένα στις 27 Απριλίου 2012 δημοσιεύθηκαν στην τουρκική Εφημερίδα της Κυβερνήσεως οι αποφάσεις του Υπουργικού Συμβουλίου της 16ης Μαρτίου 2012 για τη χορήγηση στην Τουρκική Κρατική Εταιρεία Πετρελαίου (ΤΡΑΟ) αδειών για έρευνες υδρογονανθράκων (2012/2802, 2012/2968, 2012/2973, 2012/2974, 2012/2975, 2012/1753). Οι άδειες αυτές αφορούν θαλάσσιες περιοχές στα ανοιχτά των Αδάνων, της Αττάλειας, της Αντιόχειας και της Μούγλας και περιλαμβάνουν κομμάτια ελληνικής υφαλοκρηπίδας νοτίως της Ρόδου, της Καρπάθου και του Καστελόριζου, καθώς και κομμάτια της κυπριακής ΑΟΖ.

Το σκεπτικό ήταν ότι αυτές οι τουρκικές κινήσεις δεν πρέπει να μείνουν αναπάντητες. Ουσιαστικά στο τραπέζι των συζητήσεων έπεσαν δύο προτάσεις. Η πρώτη, που χαρακτηρίστηκε «ήπια» (soft option), ήταν να χορηγήσει η Ελλάδα άδειες ερευνών σε αντίστοιχες περιοχές ώστε να δείξει ότι αυτές βρίσκονται εντός ελληνικής υφαλοκρηπίδας. Η δεύτερη, που τελικά φαίνεται ότι προκρίνεται, αν και από ορισμένους χαρακτηρίζεται «σκληρή επιλογή» (hard option), ήταν η κατάθεση συντεταγμένων στα Ηνωμένα Εθνη. Αυτή θα αφορά τα εξωτερικά όρια της ελληνικής υφαλοκρηπίδας με βάση την αρχή της μέσης γραμμής που μελλοντικά θα μπορούσαν να είναι και τα όρια της ελληνικής Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης. Από ό,τι φαίνεται, η μονομερής ανακήρυξη ΑΟΖ παραμένει στο συρτάρι εξαιτίας κυρίως των προβλημάτων οριοθέτησης που θα συνεπέφερε.

Στο θέμα δε των εξωτερικών ορίων υπάρχει ήδη μια προεργασία από την εποχή που υφυπουργός Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής ήταν ο κ. Γ. Μανιάτης. Με τον νόμο 4001/2011, που τροποποίησε τον παλαιότερο νόμο του 1995 για «Αναζήτηση, έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων και άλλες διατάξεις» και συγκεκριμένα βάσει του άρθρου 156(1), ελλείψει συμφωνίας οριοθέτησης με γειτονικά κράτη των οποίων οι ακτές είναι παρακείμενες ή αντικείμενες με τις ελληνικές ακτές, το εξωτερικό όριο της υφαλοκρηπίδας ή της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης, αφ’ ης κηρυχθεί, είναι η μέση γραμμή, κάθε σημείο της οποίας απέχει ίση απόσταση από τα εγγύτερα σημεία των γραμμών βάσης από τις οποίες μετρείται το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης, δηλαδή των χωρικών υδάτων.

Το ζήτημα του καθορισμού των συντεταγμένων ανέλαβε η καθ’ ύλην αρμόδια Υδρογραφική Υπηρεσία του Πολεμικού Ναυτικού. Οπως «Το Βήμα» πληροφορείται, η υπηρεσία έχει ολοκληρώσει το έργο της. Αυτή την περίοδο διεξάγονται εκτενείς συζητήσεις και συσκέψεις μεταξύ των αρμοδίων διευθύνσεων του υπουργείου Εξωτερικών όσον αφορά τη νομική επεξεργασία της πρωτοβουλίας αυτής και την κατάθεσή της στη Διεύθυνση Ωκεανικών Υποθέσεων και Δικαίου της Θάλασσας (Division for Ocean Affairs and the Law of the Sea –DOALOS) των Ηνωμένων Εθνών. Η κατάθεση έχει ισχύ ρηματικής διακοίνωσης. Ωστόσο το σημαντικότερο είναι ότι εκκρεμεί μια σύσκεψη στο πρωθυπουργικό γραφείο για το θέμα αυτό. Επρόκειτο να γίνει εντός του Δεκεμβρίου αλλά αναβλήθηκε λόγω των εντατικών διαπραγματεύσεων για τη δόση. Δεν αποκλείεται όμως να πραγματοποιηθεί ακόμη και εντός του πρώτου 15ημέρου του Ιανουαρίου.

Οι διαφορές αντιλήψεων

Οπως είναι αναμενόμενο, «στην πορεία της συζήτησης ανέκυψαν τόσο εμπόδια που πρέπει να ξεπεραστούν όσο και διαφορετικές αντιλήψεις για το αν πρέπει να πραγματοποιηθεί τώρα ένα τέτοιο βήμα» σημειώνει πηγή με γνώση του παρασκηνίου που μίλησε ανωνύμως στο «Βήμα» λόγω της ευαισθησίας του ζητήματος. «Δεν πρέπει δε να ξεχνάμε» προσθέτει «ότι σε αυτές τις κινήσεις βαραίνει πολύ το τι θα πει η κοινή γνώμη που επί χρόνια έχει γαλουχηθεί στη «σκληρή γραμμή»».

Η πρώτη διαφωνία φαίνεται ότι εκδηλώθηκε ήδη από τις παραμονές της επίσκεψης του τούρκου υπουργού Εξωτερικών κ. Νταβούτογλου στην Αθήνα στις αρχές Οκτωβρίου. Οι πληροφορίες, που τότε δεν είδαν φυσικά το φως της δημοσιότητας, αναφέρουν ότι η ελληνική κυβέρνηση συζητούσε το ενδεχόμενο κατάθεσης των συντεταγμένων για τα εξωτερικά όρια της υφαλοκρηπίδας στα Ηνωμένα Εθνη τις παραμονές της επίσκεψης. Οι γνωρίζοντες μιλούν για διάσταση απόψεων Μεγάρου Μαξίμου – υπουργείου Εξωτερικών, με το δεύτερο να κερδίζει στα… σημεία. Ηδη από τότε πάντως κατέστη σαφές ότι η κυβέρνηση Σαμαρά δεν ήταν τόσο ζεστή στις πυκνές επαφές και συναντήσεις στα ελληνοτουρκικά. Το γεγονός αυτό δεν πέρασε απαρατήρητο στους δημοσιογράφους αλλά και στους τούρκους αξιωματούχους που συνόδευαν τον κ. Νταβούτογλου.

Ενα από τα ερωτήματα που έχουν τεθεί στις απόρρητες συσκέψεις είναι αν οι συντεταγμένες πρέπει να αφορούν όλη την έκταση της ελληνικής υφαλοκρηπίδας ή να περιοριστούν σε ορισμένο τμήμα της. Μια τμηματική κατάθεση συντεταγμένων θα μπορούσε να αφορά είτε «ασφαλείς», έναντι αμφισβητήσεων, περιοχές είτε περιοχές για τις οποίες θα έπρεπε να υπάρχει ελληνική απάντηση στην προκήρυξη ερευνών από την τουρκική πλευρά. Οσοι εκφράζουν επιφυλάξεις εκτιμούν ότι η κατάθεση συντεταγμένων για το Αιγαίο θα ήγειρε περισσότερα προβλήματα από όσα θα έλυνε.

Ωστόσο η επιλογή της τμηματικής κατάθεσης θα δικαίωνε, υποστηρίζουν διπλωματικοί και νομικοί κύκλοι, το επιχείρημα της Αγκυρας ότι στο Αιγαίο αλλά και σε άλλες περιοχές όπου υπάρχουν Τούρκοι ισχύουν ειδικές περιστάσεις. Αν η Ελλάδα δεν καταθέσει πλήρεις συντεταγμένες, προσθέτουν, θα είναι σαν να αποδέχεται τα τουρκικά επιχειρήματα. Και σε σχέση με το Καστελόριζο οι συντεταγμένες που θα κατατεθούν θα πρέπει να διασφαλίζουν πλήρη επήρεια του νησιού σε θαλάσσιες ζώνες –για διαπραγματευτικούς λόγους.

Οι δύσκολοι γείτονες

Τα πάντα θα κριθούν την επόμενη ημέρα. Αυτό δεν αφορά μόνο το τι θα πράξει η Τουρκία αλλά επίσης η Αίγυπτος και η Λιβύη, ενώ δεν πρέπει να λησμονείται η εκκρεμότητα με την επικύρωση της συμφωνίας με την Αλβανία για τις θαλάσσιες ζώνες.

Υπενθυμίζεται ότι η Αθήνα και το Κάιρο έχουν εμπλακεί εδώ και έξι χρόνια (από το 2006) σε συνομιλίες σε επίπεδο εμπειρογνωμόνων με σκοπό την οριοθέτηση ΑΟΖ. Η Αίγυπτος, η οποία δεν θέλει να εμπλακεί σε πιθανή ελληνοτουρκική διαμάχη στην Ανατολική Μεσόγειο (αυτό φάνηκε και στην τελευταία επίσκεψη Αβραμόπουλου στο Κάιρο), πρόσφατα κάλεσε εταιρείες για έρευνες στην ευρύτερη περιοχή, σεβόμενη τη μέση γραμμή. Οσοι υποστηρίζουν την κατάθεση συντεταγμένων εκτιμούν ότι δεν θα αντιδράσει.

Από την άλλη πλευρά, η Λιβύη (με την οποία οι επαφές εμπειρογνωμόνων ξεκίνησαν το 2007) βρίσκεται σήμερα σε μεταβατική φάση. Από την πρόσφατη επίσκεψη Αβραμόπουλου στην Τρίπολη όμως φάνηκε ότι τα πράγματα δεν έχουν αλλάξει δραματικά. Ο υπουργός Διεθνούς Συνεργασίας Μοχάμεντ Ενχάμεντ Αμπντελαζίζ, ερωτηθείς σχετικά με τις θαλάσσιες ζώνες, είπε ότι το ζήτημα «δεν είναι διμερές» και ότι για την επίλυσή του θα πρέπει να υπάρξουν συνομιλίες όλων των χωρών που έχουν θαλάσσια σύνορα «φωτογραφίζοντας» κατά τρόπο περίεργο την Τουρκία με τις θέσεις της οποίας οι Λίβυοι έχουν στο παρελθόν ταυτιστεί, ιδιαίτερα στο θέμα επήρειας των νησιών.