Ο Ψυχρός Εμφύλιος

«Πριν από τρία χρόνια η Ελλάδα έπεσε στα χέρια των τυχαίων. Κι αμέσως μετά βρέθηκε στο στόχαστρο των τυχάρπαστων». Ετσι ξεκινάει το νέο βιβλίο του Γιάννη Πρετεντέρη «Ο Ψυχρός Εμφύλιος» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη. Το βιβλίο έχει υπότιτλο «Τα πρόσωπα και τα γεγονότα που διέλυσαν μια χώρα» και αποτελεί ένα αφήγημα αλλά και μια ερμηνεία της καταστροφικής τριετίας από τις εκλογές του 2009 ως τις δεύτερες εκολογές του 2012. Οπως σημειώνει ο συγγραφέας: «Είναι η λογική ακολουθία μιας καταστροφής που είχε τα χαρακτηριστικά κοινωνικής τραγωδίας. Και η οποία εξελίχθηκε σε μια σύγκρουση που πήρε τη μορφή εμφυλίου “χαμηλής έντασης” (για να θυμηθώ την Ιταλία του ‘70)… Ενας Ψυχρός Εμφύλιος χωρίς πολεμικές συγκρούσεις και ένοπλες αναμετρήσεις αλλά με το πάθος, τον φανατισμό και τον διχασμό μιας τυπικής εγχώριας αναμέτρησης». Για να συμπληρώσει αμέσως μετά: «Η Ελλάδα είναι η μοναδική ευρωπαϊκή δημοκρατία που ζει σήμερα τη ζωή της σαν ένα ριμέικ του χειρότερου παρελθόντος της. Ούτως ή άλλως, το ματσάκι “Αυγή – Χρυσή Αυγή” το έχουμε ξαναδεί τότε που έπαιζε “Δημοκρατικός Στρατός – Τάγματα Ασφαλείας” και “εαμοβούλγαροι – μοναρχοφασίστες”. Απλώς η Ιστορία επαναλαμβάνεται ως φάρσα. Ή έστω στην περίπτωσή μας ως επιθεώρηση…».

ΛΕΦΤΑ ΥΠΑΡΧΟΥΝ (Νοέμβριος 2009)

Στις αρχές Νοεμβρίου η Βάσω Παπανδρέου (η οποία, εν τω μεταξύ, είχε εκλεγεί πρόεδρος της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Οικονομικών) επισκέφθηκε τον Γ. Παπακωνσταντίνου στο υπουργείο για να του εκφράσει την ανησυχία της. Θεωρούσε ότι η καθυστέρηση αντιμετώπισης της κατάστασης επιδείνωνε ραγδαία την κατάσταση.

–Θα εφαρμόσουμε το πρόγραμμά μας, επέμεινε ευδαίμων ο υπουργός Οικονομικών.

–Και πού θα βρείτε τα λεφτά; τον ρώτησε.

–Η Ευρώπη θα μπει σε ανάκαμψη, άρα κάτι θα τσιμπήσουμε κι εμείς, ήταν η αποστομωτική και ανεδαφική διαβεβαίωση του συνομιλητή της.

ΜΝΗΜΟΝΙΟ (Μάιος 2010)

Ολα αυτά τα χρόνια και μιλώντας με όλους σχεδόν τους πρωταγωνιστές της ιστορίας δεν έχω εντοπίσει ούτε ένα ίχνος ουσιαστικής διαπραγμάτευσης ούτε μια διαδικασία σοβαρής επεξεργασίας ενός προγράμματος σε κανένα επίπεδο, τεχνικό ή πολιτικό.

Αυτό που σίγουρα προκύπτει είναι ότι το πρώτο μνημόνιο στηρίχθηκε κυρίως σε ένα non-paper του ΔΝΤ –προφανώς κάποιο copy-paste αντίγραφο των διαφόρων προγραμμάτων που το Ταμείο περιφέρει, με αμφίβολες προθέσεις και αμφίβολα αποτελέσματα, στα διάφορα μέρη της υφηλίου.

Ούτε το Υπουργικό Συμβούλιο ούτε κανένα άλλο κυβερνητικό ή πολιτικό όργανο ενεπλάκη στις συζητήσεις.

Γ. ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ (Απρίλιος 2011)

Εκείνο το μεσημέρι της 11ης Απριλίου ίσως για πρώτη φορά διαπίστωνα σοβαρές ρωγμές στην αυτοπεποίθηση που συνήθως αρεσκόταν να επιδεικνύει.

Αναρωτιόταν, για παράδειγμα, πώς θα μπορέσουν να περάσουν τα μέτρα του Μεσοπρόθεσμου σε τόσο οξυμένο κοινωνικό κλίμα.

–Φοβάσαι τις αντιδράσεις της αντιπολίτευσης; τον ρώτησα.

–Οχι, μου απάντησε. Φοβάμαι τις αντιδράσεις των δικών μας.

Για πρώτη φορά είχα την εντύπωση ότι δυσκολευόταν να αφομοιώσει στη λογική του τις αντιδράσεις που προκαλούσε το μνημόνιο. Σαν να μην τις κατανοούσε. Σαν να τις έβρισκε παράλογες. Σαν να μην ήξερε πώς να τις χειριστεί.

ΕΥ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ (Ιούνιος 2011)

–Αρνήθηκα να βάλω τα προσόντα μου στον τόκο, ήταν η εξήγηση που ο ίδιος έδωσε αργότερα για τη στάση του.

Ισως η εξήγηση δεν είναι τόσο απλή. Ή μάλλον είναι πολύ απλούστερη.

Με μια υψηλή αξιολόγηση των προσόντων που δεν έβαλε στον τόκο ο Ευ. Βενιζέλος θεωρούσε από καιρό πως το πρόβλημα της χώρας είναι ότι δεν χειρίζεται ο ίδιος το πρόβλημα της χώρας.

Φαίνεται, λοιπόν, να πίστεψε ότι η παρουσία του στην πρώτη γραμμή της διακυβέρνησης θα αρκούσε για να αναστρέψει την πορεία των πραγμάτων και ότι θα αποδείκνυε έτσι σε όσους τον είχαν αμφισβητήσει, υποτιμήσει ή αγνοήσει ποιος είναι τελικά «ο καλύτερος της τάξης».

Κάποιοι θα το πουν δίψα αναγνώρισης και αναζήτηση αποδοχής. Αλλοι ίσως ματαιοδοξία.

Το βέβαιον είναι ότι δεν υπήρξε ψυχρός υπολογισμός. Και ότι τη δύσκολη στιγμή ο Ευ. Βενιζέλος μπήκε στο γήπεδο. Δεν επέλεξε τη σιγουριά ούτε της εξέδρας ούτε των αποδυτηρίων.

Γ. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ (Οκτώβριος 2011)

Η ωμή αλήθεια είναι ότι η υπόθεση του δημοψηφίσματος αποτέλεσε τον μοχλό ανατροπής του Γ. Παπανδρέου όχι επειδή άλλαξε γνώμη ο Ευ. Βενιζέλος αλλά επειδή επρόκειτο για εντελώς απερίσκεπτο ελιγμό, ο οποίος είχε έντονα χαρακτηριστικά διπλού εκβιασμού χωρίς να υπάρχει τίποτα να τον υποστηρίζει. Ενας πολιτικός εκβιασμός δίχως πολιτική υπόσταση.

Ο οποίος δεν εξυπηρετούσε τίποτε άλλο παρά την προσπάθεια μιας ομάδας ανθρώπων να παραμείνουν στην εξουσία ανακτώντας με κάποιον τρόπο τον έλεγχο της κατάστασης. (…)

Σχεδίασαν μια συνολική πολιτική κίνηση (ψήφος εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση και δημοψήφισμα) χωρίς να γνωρίζουν ούτε πώς θα αντιδράσουν οι βουλευτές του ΠαΣοΚ στην ψήφο εμπιστοσύνης ούτε πώς θα δεχθούν οι ξένοι το δημοψήφισμα.

Λ. ΠΑΠΑΔΗΜΟΣ (Νοέμβριος 2011)

Η απλή αλήθεια είναι ότι ο νέος πρωθυπουργός προέκυψε κυρίως μέσα από την πίεση των εξελίξεων, τη λογική των πραγμάτων αλλά και την παρέμβαση του Γ. Καρατζαφέρη.

Ακόμη κι έτσι, πάντως, ο Γ. Παπανδρέου προσπάθησε να τον αποφύγει μέχρι τέλους.

Ως τα μεσάνυχτα της Τετάρτης 9 Νοεμβρίου ο μηχανισμός του Μεγάρου Μαξίμου ισχυριζόταν προς όλους ότι ο Παπαδήμος βάζει ανυπέρβλητους όρους για να αποδεχθεί την πρωθυπουργία.

Μόνο έπειτα από μακρύ μεταμεσονύκτιο τηλεφώνημα μεταξύ Σαμαρά και Παπαδήμου διαπιστώθηκε ότι τέτοιο θέμα δεν υπάρχει.

ΑΝΤ. ΣΑΜΑΡΑΣ (Φεβρουάριος 2012)

Ο ίδιος ο Αντ. Σαμαράς δεν κατάφερε να διαχειριστεί αποτελεσματικά την απότομη και αιφνίδια μεταστροφή του.

Ούτε απέναντι στην κοινωνία, όπου οι επικλήσεις της «κρισιμότητας των στιγμών» δεν εξηγήθηκαν επαρκώς και δεν έπεισαν πολύ κόσμο.

Ούτε προς το εσωτερικό της ευρύτερης Δεξιάς, της οποίας η συνοχή γύρω από το πρόσωπό του δεν είχε ακόμη εδραιωθεί πλήρως μετά την εσωκομματική αναμέτρηση του 2009.

Για να πω όπως το έλεγε αργότερα παραστατικά ο Κ. Καραμανλής:

–Πήρε κλειστά τη στροφή και πέταξε πολύ κόσμο έξω.

ΕΚΛΟΓΕΣ (Ιούνιος 2012)

Ενα ολόκληρο πολιτικό σύστημα είχε καταρρεύσει, ένα σύστημα χρεοκοπημένο και απαξιωμένο. Το πρόβλημα ήταν όμως ότι στην πτώση κινδύνευε να συμπαρασύρει ολόκληρη τη χώρα.

Με αυτή τη λογική, στον Ευ. Βενιζέλο, που ένα βράδυ μου εξέφραζε τη δυσφορία του για την προεκλογική εκστρατεία του Σαμαρά, απάντησα:

–Τις εκλογές δεν θα τις κρίνει ούτε ο Σαμαράς ούτε ο Τσίπρας. Θα τις κρίνει το ερώτημα. Διότι από αυτό θα προκύψει η απάντηση.

Ακόμη και τώρα θεωρώ ότι οι εκλογές της 17ης Ιουνίου κρίθηκαν επειδή ενάμισι κανάλι και δυο-τρεις εφημερίδες έκαναν σε πολύ δύσκολες συνθήκες τη δουλειά τους: έθεσαν το σωστό ερώτημα.