Η ΡΥΘΜΙΣΗ που προωθεί ο υπουργός Εσωτερικών κ. Χάρης Καστανίδης και η οποία θέλει τους έλληνες εβραίους της Θεσσαλονίκης να επανακτούν την ελληνική ιθαγένεια (δίδοντας τη δυνατότητα πολιτογράφησης και στα παιδιά τους) συνάντησε επιφυλάξεις, ακόμη και αντιδράσεις, στους κόλπους του ελληνικού Κοινοβουλίου. Το αίτημα περίπου 400 εβραίων προς την ελληνική Πολιτεία προσκρούει πολιτικά στη στάση του ΛΑΟΣ που διαβλέπει μετά την ψήφιση «την ανάκυψη σοβαρών ζητημάτων από άλλες εθνότητες, όπως οι Τσάμηδες», αλλά και του ΚΚΕ, που κάνει λόγο για σκηνικό επέλασης «ισραηλινών επενδυτών». Το υπό κατάθεση σχέδιο νόμου γίνεται αφορμή για την αναβίωση μιας ιστορικά φορτισμένης εποχήςπου εγείρει βασικά ερωτήματα, όπως το πώς έχασαν οι εβραίοι της Θεσσαλονίκης, έλληνες πολίτες, την υπηκοότητά τους, αλλά και επαναφέρει στο προσκήνιο προσωπικότητες που σημάδεψαν με τη δράση τους τόσο την πολιτική όσο και την κοινωνική ζωή του τόπου.Μορφές της Αριστεράς, όπως ο Αβραάμ Μπεναρόγια, εκ των ιδρυτών της Φεντερασιόν, του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδας και της ΓΣΕΕ. Ο γιος του, Ελιέζερ (Ελι) Μπεναρόγια, μιλάει στο «Βήμα» για άγνωστες πτυχές της προσωπικότητας του πατέρα του,αλλά και για τη δική του ελληνική ταυτότητα. Ο 63χρονος Ελι Μπεναρόγια ζει στην Καλιφόρνια των Ηνωμένων Πολιτειών, όπου και δραστηριοποιήθηκε επιχειρηματικά επί δεκαετίες. Είναι ένας από τους δύο εν ζωή γιους (εκ των τεσσάρων) Μπεναρόγια . «Εφυγα από την Ελλάδα στα πέντε μου χρόνια» λέει ο κ. Μπεναρόγια. «Γεννήθηκα στην Πλάκα,θυμάμαι τις βόλτες που έκανα ως παιδί στο Ζάππειο,έχω ζητήσει την ελληνική ιθαγένεια από το 2004, όχι συντονισμένα,σε συνεννόηση με άλλους εβραίους της Θεσσαλονίκης, αλλά μόνος μου.Μιλάω ελληνικά,οι γονείς μου δεν σταμάτησαν να μιλούν τη γλώσσα,ακόμη και όταν πήγαμε στο Ισραήλ.Εχω άλλωστε συγγενείς στην Αθήνα, ξαδέλφια, τελευταία φορά ήλθα το 2004».Ο κ. Μπεναρόγια είναι συντονισμένος καθημερινά με την ΕΡΤ, γνωρίζει αναλυτικά τα της κρίσης στην Ελλάδα, ενώ παρακολουθεί συστηματικά την πολιτική επικαιρότητα στις ΗΠΑ. Δεν θέλησε ωστόσο ποτέ να αναπτύξει πολιτική ή συνδικαλιστική δράση, στα χνάρια του πατέρα του. «Υπάρχει ένα παράδοξο.Παρά το γεγονός ότι τον λάτρευα,τον θαύμαζα απεριόριστα,διαφωνούσα πάντα πολιτικάμαζί του» υπογραμμίζει. «Δεν υπήρξα ποτέ αριστερός,η πιο “προοδευτική” κίνησή μου ήταν η ψήφος στον Μπιλ Κλίντον. Θέλω πάντως να τονίσω ότι ο πατέρας μου ήταν δημοκράτης, γνήσιος σοσιαλιστής,δεν ήταν κομμουνιστής.Και, ασφαλώς,δεν ξέρω αν θα παρέμενε αριστερός σήμερα. Δεν είδε το Τείχος να καταρρέει,τη Σοβιετική Ενωση να διαλύεται, την Κίνα να ακολουθεί τον δρόμο του καπιταλισμού».
Ο κ. Μπεναρόγια διακόπτει συχνά τον λόγο του για να επισημάνει πόσο πολύ σιχαινόταν ο πατέρας του την αδικία, είναι πεπεισμένος ότι αυτό ήταν το βασικό κίνητρο για τη δράση του. Και παραπέμπει σε μια ενδεικτική συνέντευξη που παραχώρησε ο ίδιος ο Αβραάμ Μπεναρόγια στο «Βήμα» τον Νοέμβριο του 1978, έναν χρόνο προτού πεθάνει. Εκμυστηρεύεται ότι ήταν τέτοιο το πάθος του ώστε εγκατέλειψε το επάγγελμα του δασκάλου για να καταφέρει να εισχωρήσει στους κόλπους της εργατικής τάξης ως τυπογράφος, ακόμη και ως καπνεργάτης.
«Παράτησα λοιπόν το δασκαλίκι και έγινα επίτηδες εργάτης στη Θεσσαλονίκη, στο τυπογραφείο Ακουαρόνι. Μετά τη Νεοτουρκική Επανάσταση (Ιούλιος 1908) άρχισε άνεμος ελευθερίας. Ιδρύονται λέσχες, σωματεία, ταμεία, γίνονται διαδηλώσειςκαι απεργίες (…). Ετσι, έμπαινα στα καφενεία και άρχιζα την κουβέντα. Αλλοι με άκουγαν, άλλοι όχι.Οταν κατάφερα να με ακούν μερικοί, συμφωνήσαμε σε πολλά σημεία. Για την ελευθερία, την καλυτέρεψη της ζωής, την αλληλεγγύη μεταξύ των εργατών, την ένωσή τους.Και είπαμε να κάνουμε μια εργατική λέσχη».
Ο γιος του, Ελι, έχει να το λέει για τη σαγήνη που εξέπεμπε ο γονιός του όταν μιλούσε. «Γοητεύονταν μικροί και μεγάλοι,σημαντικοί και ασήμαντοι» θυμάται χαρακτηριστικά. «Είναι ενδεικτικό», συνεχίζει, «το πόσοι μαζεύονταν καθημερινά στο περίπτερο που διατηρούσε τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Τον είχε βοηθήσει να το αποκτήσει ο Μπεν Τσβι, σιωνιστής ηγέτης της εποχής. Ο Αβραάμ Μπεναρόγια δεν προσχώρησε ποτέ στον σιωνισμό,έχαιρε ωστόσο εκτίμησης και συμπάθειας τόσο από τον Μπεν Γκουριόνόσο και από τον Τσβι. Τα έσοδα από το περίπτεροκαι μια μικρή σύνταξη από το ελληνικό κράτος τον βοήθησαν να ζήσει την υπόλοιπη ζωή του,κάπου στα περίχωρα του Τελ Αβίβ,εκεί όπου αποφάσισε για πρώτη φορά να διαμείνει το 1953,ως τον θάνατό του,το 1979.Χωρίς να ξεχάσει την Ελλάδα,κάθε τόσο έφευγε για να μείνει λίγο καιρό στα μέρη που είχε συνηθίσει».
Οχι ότι δεν είχε ρήξεις, αντιπάθειες, εχθρότητες. Στη συνέντευξη του ΄78 ο Αβραάμ Μπεναρόγια θυμάται: «Με έπιασαν,με έβαλαν σε ένα ελληνικό ατμόπλοιο της γραμμής και έτσι βρέθηκα στην Αθήνα, Μάρτιος του 1912.Πού να πάω,τι να κάνω;Αποφασίζω να πάω στο Εργατικό Κέντρο Αθηνών.Ηξερα την τυπογραφία την παλιάκαι ήλπιζα να βρω κάποια δουλειά.Μπαίνοντας βλέπω την εικόνα του Χριστού.“Τι είναι αυτός; ” τους ρωτώ.“Ο Χριστός,δεν τον ξέρεις;”. “Τον ξέρω”λέω,“αλλά τι δουλειά έχει εδώ;Εδώ είναι εργατικό κέντρο,όχι εκκλησία,παλεύετε για τα δίκαια των εργαζομένων”. “ Γι΄ αυτό τον βάλαμε”μου λένε.“Ο Χριστός είναι ο προστάτης των φτωχών και της Δικαιοσύνης”. “Ο χι”λέω εγώ, “ο άνθρωπος για τους εργάτες είναι ο Μαρξ”. “ Μαρξ,ποιος είναι αυτός;”ρωτούν. Το επεισόδιο με τον Χριστό και το ότι ήμουν εβραίοςτούς έκανε ψυχρούς απέναντί μου,αν και σοσιαλιστές.Τι σοσιαλιστέςδηλαδή…». Στον άλλον πόλο, τον πιο προσωπικό, ο κ. Ελι Μπεναρόγια τον περιγράφει ως άνθρωπο πολύ τρυφερό, που καλλιεργούσε στενή σχέση με τα παιδιά του. «Δεν θα ξεχάσω την εικόνα του,να φτιάχνει χαρταετούς για τα παιδιά ολόκληρης της γειτονιάς. Παρά το γεγονός ότι ήταν ο μεγαλύτερος σε ηλικία πατέρας, προσπαθούσε να είναι νεωτεριστής,να κρατάει αγέραστο το πνεύμα του. Αυτό όμως που πιστεύω ότι τον έκανε ξεχωριστόήταν ο μηδενικός εγωισμός του,πράγμα σπάνιο σε προσωπικότητες αυτού του βεληνεκούς».
«Η ελληνική ιθαγένεια επιστρέφεται στους εβραίους της Θεσσαλονίκης, που είναι γεννημένοι ως και το 1945, άρα σε μερικές δεκάδες ηλικιωμένων» τονίζει ο ιστορικός κ. Ιακώβ Σιμπή. «Οι έλληνες εβραίοι που έχασαν την υπηκοότητά τους, φεύγοντας- σε βάθος χρόνου- από την Ελλάδα, πρέπει να είναι πάνω από 40.000, μαζί με τα παιδιά τους. Αν θέλετε την προσωπική μου άποψη, οι υπηκοότητες αυτές χάθηκαν παρανόμως. Μετά την προσάρτηση της Θεσσαλονίκης στην Ελλάδα, το 1912, έχει εξάλλου καταγραφεί ιστορικά προσπάθεια ομογενοποίησης, ελληνοποίησης της πόλης, που υπήρξε κατά κύριο λόγο εβραϊκή».
Οσο για τους λόγους που ωθούν τους εβραίους της Θεσσαλονίκης να θέλουν πίσω την ελληνική ιθαγένεια;«Η υπηκοότητα γίνεται “διαβατήριο” για την εύκολη πρόσβαση, για διαμονή ή και σπουδές, σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Οσον αφορά τους σε ευθεία γραμμή κατιόντες, γιατί οι λιγοστοί γέροι που τη δικαιούνται δεν είναι σε θέση να διεκδικήσουν τίποτε. Οι αλλοτινές περιουσίες έχουν άλλωστε καταληστευθεί. Μετά την πυρκαγιά του Αυγούστου του 1917στη Θεσσαλονίκη, το μεγαλύτερο μέρος τους είχε ήδη καταστραφεί»σημειώνει. Σχολιάζοντας τη στάση των κομμάτων απέναντι στο ζήτημα, ο κ. Σιμπή στέκεται ιδιαίτερα σε αυτή του ΚΚΕ.
«Απορώ πώς είναι δυνατόν το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας να είναι αντίθετο στην επιστροφή της ελληνικής ιθαγένειας, τη στιγμή που ο ίδιος ο Ζαχαριάδης- ήδη το 1940- είχε κάνει δήλωση υπέρ της ίδρυσης εθνικής εστίας για τους εβραίους, στην Παλαιστίνη».
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
