«Χαμηλό βαρομετρικό» μεταξύ Αθήνας – Μόσχας

Αν κάποιος θέλει να είναι απολύτως ειλικρινής θα συμφωνούσε με την άποψη έμπειρου διπλωμάτη ότι «η θερμοκρασία στις ελληνορωσικές σχέσεις κινδυνεύει να πέσει υπό του μηδενός». Μετά τη «χρυσή περίοδο» Καραμανλή, όταν η Αθήνα «έπαιξε» το ρωσικό χαρτί στην ενέργεια και στην εξωτερική πολιτική εξοργίζοντας τους Αμερικανούς, το Κρεμλίνο αισθάνεται πλέον άβολα με την κυβέρνηση Παπανδρέου.

Η πρόσφατη ακύρωση της επίσκεψης του έλληνα υπουργού Εξωτερικών στη Μόσχα _ είχε κανονιστεί πριν από την παράδοση της σκυτάλης από τον κ. Δ. Δρούτσα στον κ. Στ. Λαμπρινίδη _ ήταν ο τελευταίος κρίκος σε μια αλυσίδα περιστατικών που έχουν συσσωρευθεί τους τελευταίους μήνες επιβαρύνοντας την ατμόσφαιρα. Οι ελληνορωσικές αρρυθμίες εστιάζονται σε σειρά τομέων, που ξεκινούν από την ενέργεια και τις επενδύσεις και φθάνουν ως τον τουρισμό και την άμυνα.

Διπλωματικές πηγές επιμένουν ότι το επίπεδο των ελληνορωσικών σχέσεων παραμένει καλό και το κλίμα θερμό, παρά την ακύρωση που, όπως φαίνεται, έγινε κατόπιν πρωτοβουλίας της ρωσικής πλευράς την περασμένη εβδομάδα. Για να διαλυθούν μάλιστα οι αμφιβολίες το υπουργείο Εξωτερικών ανακοίνωσε ότι υπήρξε τηλεφωνική συνομιλία του κ. Λαμπρινίδη με τον ρώσο ομόλογό του Σεργκέι Λαβρόφ, στην οποία, σύμφωνα με την επίσημη αλλά γενικόλογη ανακοίνωση, «οι δύο υπουργοί τόνισαν την αμοιβαία διάθεση των δύο χωρών για συνεπή εμβάθυνση της μεταξύ τους συνεργασίας σε διμερές και διεθνές επίπεδο». Αναμένεται μάλιστα συνάντηση των δύο υπουργών όταν βρεθούν στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών τον προσεχή Σεπτέμβριο στη Νέα Υόρκη.

Τα μεγαλεία της περιόδου 2004-2009 έχουν όμως παρέλθει ανεπιστρεπτί. Οι διμερείς συναντήσεις έχουν περιοριστεί δραματικά και όταν συμβαίνουν, όπως πριν από μερικούς μήνες στο περιθώριο του ΝΑΤΟ μεταξύ των κκ. Λαβρόφ και Δρούτσα, «η ψυχρότητα είναι εμφανής», κατά την έκφραση διπλωματικών παραγόντων. Μοιάζουν πολύ μακρινές πλέον οι εποχές όπου ένας έλληνας πρωθυπουργός απολάμβανε υψηλές τιμές στο Κρεμλίνο, όπως είχε συμβεί με τον κ. Κ. Καραμανλή λίγους μόλις μήνες μετά το ηχηρό «όχι» της Αθήνας στη Σύνοδο του ΝΑΤΟ στο Βουκουρέστι, τον Απρίλιο του 2008, για την ένταξη των Σκοπίων. Και φυσικά τα μεγαλεπήβολα σχέδια για την κατασκευή του αγωγού South Stream μοιάζουν θαμμένα στα συρτάρια των υπουργικών γραφείων, καθώς η Αθήνα αναπροσαρμόζει τις προτεραιότητές της κοιτάζοντας προς το φυσικό αέριο του Ισραήλ και τον αγωγό ITGI που μεταφέρει αζερικό αέριο.

Δυσαρέσκεια και δυσπιστία

Παρά το γεγονός ότι η ρωσική διπλωματία επιθυμεί, παραδοσιακά, να διατηρεί χαμηλούς τόνους και να μη διατυμπανίζει στα μέσα ενημέρωσης τη δυσαρέσκειά της, κύκλοι που είναι σε θέση να γνωρίζουν πώς σκέφτεται και λειτουργεί το Κρεμλίνο επιμένουν ότι «οι Ρώσοι είχαν αρχίσει να ανησυχούν για την αλλαγή της στάσης της Αθήνας στα θέματα που τους αφορούν προτού ακόμη εκλεγεί πρωθυπουργός ο κ. Παπανδρέου».

Οι ίδιοι κύκλοι επισημαίνουν ότι η Μόσχα είχε ανησυχήσει από τις δηλώσεις Παπανδρέου περί επαναδιαπραγμάτευσης της κατασκευής του αγωγού πετρελαίου Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολη για περιβαλλοντικούς λόγους. Από τότε βέβαια το αρμόδιο υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής έχει προχωρήσει αρκετούς φακέλους. Ωστόσο η Αθήνα δεν επιδεικνύει τη μεγαλύτερη προθυμία, επαναπαυόμενη ίσως και στην άρνηση της Βουλγαρίας του Μπόικο Μπορίσοφ να αρχίσει το έργο.

Η κατάσταση τώρα όμως έχει δυσκολέψει. Σύμφωνα με ασφαλείς εκτιμήσεις, η Μόσχα θεωρεί ότι η κυβέρνηση Παπανδρέου αποδυναμώνεται όσο περνούν οι μήνες και η οικονομική κρίση επεκτείνεται σε τέτοιο βαθμό που η Ελλάδα δεν αποτελεί ελκυστική χώρα για επενδύσεις. Η ρωσική πλευρά έχει μάλιστα δηλώσει δημοσίως ότι δεν αποκλείει την αγορά ισπανικών ομολόγων, χωρίς την ίδια στιγμή να έχει πει κάτι ανάλογο και για ελληνικά ομόλογα.

Από αυτή την άποψη, συνεχίζουν οι ίδιες εκτιμήσεις, δεν υπάρχει σαφής λόγος να διατηρούνται τόσο στενές σχέσεις _ πόσω μάλλον όταν υπάρχουν σειρά από θέματα που αποτελούν αγκάθια. Η άποψη αυτή θα μπορούσε να έχει σοβαρές επιπτώσεις για την ελληνική εξωτερική πολιτική, σημειώνουν κορυφαίοι διπλωμάτες. Η ρωσική ψήφος στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ (από το οποίο θα περάσουν κάποια στιγμή κρίσιμα εθνικά θέματα, όπως το Σκοπιανό και το Κυπριακό) είναι μόνο μία από τις πολλές παραμέτρους στο σημείο αυτό, ενώ δεν πρέπει να λησμονείται η ραγδαία σύσφιγξη των σχέσεων Μόσχας – Αγκυρας. «Στην παρούσα συγκυρία δεν έχουμε την πολυτέλεια να χάνουμε συμμάχους, από όπου και αν προέρχονται» τονίζουν διπλωματικές και κυβερνητικές πηγές.

Η ενέργεια ήταν ο βασικός τομέας συνεργασίας Αθήνας – Μόσχας επί κυβέρνησης Καραμανλή. Η ελληνική κυβέρνηση όμως έχει κάνει πλήρη στροφή στο θέμα αυτό. Ο αγωγός South Stream έχει παραπεμφθεί στις ελληνικές καλένδες. Η πολύπλοκη κατασκευή και το υψηλό κόστος λειτουργούν ανασταλτικά. Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έδωσε το «πράσινο φως» ώστε να μπορέσει να περάσει ο αγωγός αυτός από τα τουρκικά χωρικά ύδατα, όταν και εφόσον κατασκευαστεί, προς ικανοποίηση της ρωσικής κυβέρνησης. Επιπλέον, η ελληνική πλευρά έχει στρέψει το ενδιαφέρον της στον ITGI που μεταφέρει φυσικό αέριο από το Αζερμπαϊτζάν μέσω Τουρκίας στην Ελλάδα, με προοπτική να συνεχιστεί η μεταφορά προς την Ιταλία. Υπάρχει όμως και η ελληνοϊσραηλινή συνεργασία με την πιθανότητα μεταφοράς αερίου από το κοίτασμα Λεβιάθαν προς την Ευρώπη που ίσως να μην αρέσει στη Μόσχα.

Βαλτωμένες επενδύσεις

Ενα παράπονο που χρονίζει πλέον από πλευράς Ρωσίας είναι η μη κατάργηση της βίζας για τους τουρίστες που επισκέπτονται την Ελλάδα και κατακλύζουν τα καλοκαίρια κυρίως τη Βόρεια Ελλάδα. Η ελληνική πλευρά έχει προσπαθήσει να διευκολύνει τη σχετική διαδικασία, αλλά τα προβλήματα παραμένουν. Την ίδια στιγμή η Τουρκία έχει καταργήσει πλήρως τις θεωρήσεις διαβατηρίων για τους ρώσους τουρίστες, με ό,τι σημαίνει αυτό…

Στο μέτωπο των επενδύσεων, ρώσοι επιχειρηματίες έχουν εκφράσει ενδιαφέρον για τουριστικά projects σε διάφορες περιοχές (μεταξύ άλλων στη Βόρεια Ελλάδα και στην Κέρκυρα). Σύμφωνα εξάλλου με ορισμένες πληροφορίες, που δεν είναι πάντοτε εύκολο να επιβεβαιωθούν, πρόθεση για τουριστική επένδυση στο Νησί των Φαιάκων είχε εκδηλώσει και ο ρώσος μεγιστάνας και ιδιοκτήτης της αγγλικής ποδοσφαιρικής ομάδας Τσέλσι Ρόμαν Αμπράμοβιτς. Οι εμπλοκές όμως με την ελληνική δημόσια διοίκηση λειτουργούν ανασταλτικά, ενώ ανάλογη δυσφορία επικρατεί στο Κρεμλίνο διότι τα αιτήματα τουλάχιστον δύο ρωσικών τραπεζικών ομίλων, των VTB και SBERBANK, δεν έχουν ικανοποιηθεί από τις αρμόδιες ελληνικές αρχές. Η ρωσική δυσθυμία ίσως εξηγεί για ποιον λόγο δεν πραγματοποιήθηκε τελικά και η επίσκεψη στη Μόσχα την οποία επεδίωκε, όσο ήταν υπουργός Επικρατείας με αρμοδιότητα τις επενδύσεις, ο κ. Χ. Παμπούκης.

Τελευταίο σημείο τριβής αποτελούν οι εξοπλισμοί. Ως γνωστόν, επί κυβέρνησης Καραμανλή η Ελλάδα είχε παραγγείλει 450 Τεθωρακισμένα Οχήματα Μάχης (ΤΟΜΑ) προς 1,2 δισ. ευρώ. Στην πορεία το κόστος της συγκεκριμένης παραγγελίας εκτοξεύθηκε στα 2 δισ. ευρώ. Η κυβέρνηση Παπανδρέου έκρινε ότι τα ΤΟΜΑ ήταν όχι μόνο ακριβά, αλλά δεν εξυπηρετούσαν και τις αμυντικές ανάγκες της χώρας. Προχώρησε λοιπόν στην ακύρωση της παραγγελίας, πείθοντας τους Ρώσους ότι μπορεί να αγοραστούν άλλα εξοπλιστικά συστήματα.

Στον φάκελο «άμυνα» πρέπει να προστεθεί και το ζήτημα της αντιπυραυλικής ασπίδας, όπου οι Αμερικανοί έχουν εκδηλώσει την πρόθεση ανάπτυξης πλοίων στο Αιγαίο. Η παρουσία της αντιπυραυλικής άμυνας προκαλεί αλλεργία στη Μόσχα και ήδη ο πρόεδρος Ντμίτρι Μεντβέντεφ απέστειλε προς τους ηγέτες των χωρών-μελών του ΝΑΤΟ επιστολή επαναλαμβάνοντας τις ρωσικές ανησυχίες.