ΟΤΑΝ ΞΕΣΠΑΣΑΝ τα Ιουλιανά, ο Αναστάσιος Ι. Πεπονής κατείχε τη νευραλγική θέση του γενικού διευθυντή του Εθνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας, δηλαδή του υπό κρατικό έλεγχο μοναδικού, πλην των εφημερίδων, μέσου ενημέρωσης της χώρας, καθώς ούτε ελεύθερη ραδιοφωνία ούτε φυσικά τηλεόραση υπήρχε ακόμη στην Ελλάδα. Το βράδυ της 15ης Ιουλίου αντιτάχθηκε στην κυβέρνηση των αποστατών και έδωσε εντολή να μεταδοθεί το κρίσιμο μήνυμα του πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου με το οποίο καταγγέλθηκε στον ελληνικό λαό η κυβέρνηση των Ανακτόρων και ξεκίνησε ο Δεύτερος Ανένδοτος. Η αφήγησή του που ακολουθεί προέρχεται από το βιβλίο του 1961-1981. Τα γεγονότα και τα πρόσωπα του Εκδοτικού Οργανισμού Λιβάνη.

Για τα γεγονότα και τις πολιτικές εξελίξεις έως τη 15η Ιουλίου 1965, για τους έως τότε χειρισμούς του Γεωργίου Παπανδρέου, καθώς και για τις συνέπειές τους, έχουν γραφτεί πολλά.

Από τον Απρίλιο του 1964 έως τον Ιούλιο του 1965 άκουσα τον ίδιο τον Γεώργιο Παπανδρέου άλλοτε να περιγράφει συμβάντα και τη στάση του, άλλοτε να εξηγεί αποφάσεις και χειρισμούς του, άλλοτε πάλι να αναφέρεται σε κάποιες πληροφορίες. Ετσι μάθαινα αρκετά, μου έμεναν, βέβαια, άγνωστα περισσότερα. Εζησα από κοντά στιγμές κάποιων γεγονότων, πήρα ενεργό μέρος σε πτυχές άλλων. Ο Γεώργιος Παπανδρέου εξακολουθούσε να μας καλεί τα βράδια στο Καστρί, συνήθως Κυριακές: τον Λουκή, υφυπουργό του στην Παιδεία και της απόλυτης εμπιστοσύνης του, τη γυναίκα του, τη Σύλβα, εμένα. Κάποιες φορές ο κύκλος ήταν ευρύτερος. Αυτές οι προσκλήσεις συνεχίστηκαν ως την ασθένεια και τον πρόωρο θάνατο του Λουκή. Η επικοινωνία μου με τον πρωθυπουργό συνεχίστηκε και ύστερα, το ίδιο άνετη, όχι όμως με την ίδια συχνότητα.

Από τα τέλη του 1964 άρχισε να συζητείται ανασχηματισμός. Οι σχετικές πληροφορίες αφορούσαν κυρίως τον Ηλία Τσιριμώκο, τον εαμίτη και σοσιαλιστή πρόεδρο της βραχύβιας Βουλής που είχε προκύψει από τις εκλογές του 1963, με το χρίσμα, βέβαια, του Γεωργίου Παπανδρέου. Μετά τις εκλογές του Φεβρουαρίου του 1964 τον είχε αφήσει έξω από την κυβέρνηση της αυτοδύναμης κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας.

Ενα από τα βράδια μας στο Καστρί ο Παπανδρέου μάς εμπιστεύθηκε ότι σκεπτόταν ανασχηματισμό. Ο Λουκής τον ενθάρρυνε για τον Τσιριμώκο υποστηρίζοντας ότι με τη συμμετοχή του θα ενισχυόταν η προς τα αριστερά φυσιογνωμία της κυβέρνησης. Θυμάμαι την απάντηση του Παπανδρέου. Του είπε πρώτα ότι η Αριστερά της κυβέρνησης είναι ο ίδιος. Και ύστερα άρχισε να μας αφηγείται συμπεριφορά του Τσιριμώκου, τώρα γνωστή, που την ακούσαμε τότε με έκπληξη. Ως πρόεδρος της Βουλής του 1963, όταν ο Παπανδρέου μεθόδευε τη διάλυσή της και νέες εκλογές, με την προοπτική να κερδίσει την αυτοδύναμη πλειοψηφία, ο Τσιριμώκος είχε υποστηρίξει στον βασιλιά πως δεν ήταν απαραίτητη αυτή η διάλυση, ότι μπορούσε εκείνη η Βουλή να δώσει και άλλα σχήματα… «Πάντως» κατέληξε «θα τον βάλω στην κυβέρνηση». Και τον έβαλε. Γενάρης του 1965. Για την Αποστασία και για τον πολιτικό στον οποίο αποδίδουμε όλοι ρόλο πρωταγωνιστικό, τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, πρωτάκουσα από τον ίδιο τον Γεώργιο Παπανδρέου μήνες πριν από την εκδήλωσή της. Ηταν ένα από τα τελευταία βράδια στο Καστρί, ίσως το τελευταίο, με τον Λουκή ακόμα παρόντα. Πηγή του Παπανδρέου, ο Αριστοτέλης Ωνάσης. Δεν θυμάμαι αν την πληροφορία τού την είχε δώσει ο ίδιος ο Ωνάσης ή αν τη μετέφερε τρίτος. Σύμφωνα με αυτήν, ο Μητσοτάκης είχε εμπιστευθεί στον Ωνάση ότι σχεδιαζόταν η ανάθεση σχηματισμού κυβέρνησης σε άλλο πρόσωπο της Ενωσης Κέντρου και τον απασχολούσε ποιο θα ήταν αυτό το πρόσωπο.

Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης είχε σταθεί πολύ δίπλα στον Παπανδρέου καθ΄ όλη τη διάρκεια του πρώτου Ανένδοτου και τον βοήθησε να επιβληθεί έναντι του Σοφοκλή Βενιζέλου. Συνδεόταν στενά με τον εκδότη της «Ελευθερία ς», τον Πάνο Κόκκα. Η «Ελευθερία» είχε στηρίξει με δυναμική αρθρογραφία, με άρθρα γραμμένα από τον ίδιο τον Κόκκα, εκείνο τον αγώνα. Ο Μητσοτάκης είχε τότε αναδειχθεί σε ηγετικό στέλεχος, είχε επιβληθεί ως κοινοβουλευτικός αγορητής, είχε αναγνωριστεί κατόπιν ως υπουργός ικανός και αποτελεσματικός. Η μετέπειτα πορεία του απέδειξε ότι υπηρετούσε την πολιτική παράταξη στην οποία ανήκε στο μέτρο που και αυτή εξυπηρετούσε τις ηγετικές βλέψεις του. Αναπάντεχα, άκουσα τον Παπανδρέου να δηλώνει ενοχλημένος από τη δραστηριότητα του Γρίβα στην Κύπρο και να εκφράζεται με δυσπιστία για τον Σωσσίδη.

Η ειδοποίηση από το Καστρί

Με ειδοποίησαν ένα πρωί να ανέβω στο Καστρί. Οδηγώντας με στην τραπεζαρία όπου δεχόταν και κουβέντιαζε ο Παπανδρέου με τους πιο οικείους συνεργάτες του, ο πιστός του αξιωματικός της Χωροφυλακής Μήτσος Καράμπελας με πληροφόρησε ότι είχε φτάσει και ο Γαρουφαλιάς . Χαιρετηθήκαμε με ευγενική και αμοιβαία ψυχρότητα. «Σας κάλεσα» μας είπε ο Παπανδρέου, απευθυνόμενος πρώτα στον Γαρουφαλιά, «εσένα γιατί εποπτεύεις το ραδιόφωνο των Ενόπλων Δυνάμεων, εσένα για το ΕΙΡ». Ζήτησε χωρίς περιστροφές να σταματήσει η υπερβολική προβολή του Γρίβα. Δεν άφησε περιθώρια συζήτησης. Σηκωθήκαμε να φύγουμε. «Εσύ να μείνεις» μου είπε ενώ τον χαιρετούσε ο Γαρουφαλιάς. Δεύτερη έκπληξη. «Αυτά που σας είπα» πρόσθεσε μόλις μείναμε οι δυο μας «δεν θέλω να τα μάθει ο Σωσσίδης». Αισθάνθηκα αμήχανα, δεν του υπενθύμισα τις επιφυλάξεις μου για τον Σωσσίδη, είπα μόνο πως δεν έχω σχέσεις ή έστω επικοινωνία μαζί του.

Επιστρέφοντας στο γραφείο μου αναζητούσα την εξήγηση αυτής της κίνησης του Παπανδρέου. Το ΕΙΡ δεν προέβαλλε ιδιαίτερα τον Γρίβα. Εξάλλου αυτή την οδηγία μπορούσε να μου την έχει διαβιβάσει με τον Νίκο Αλεξίου, μιλούσε μαζί του καθημερινά και ήξερε την άνετη συνεργασία μας. Ουσιαστικά λοιπόν απευθυνόταν μόνο στον Γαρουφαλιά. Η παρουσία μου προσέδιδε στην οδηγία του έναν χαρακτήρα απρόσωπο και υπηρεσιακό. Αναρωτιόμουν, ακόμα, αν είχε εμπιστευθεί και στον Γαρουφαλιά τη δυσπιστία που μου φανέρωσε για τον Σωσσίδη ή αν είχε αρχίσει, επιτέλους, να δυσπιστεί και γι΄ αυτόν.

Τον Σωσσίδη τον κράτησε όμως στο διπλωματικό του γραφείο έως το τέλος. Η υποστήριξη που είχε από τον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης, τον Στέφανο Στεφανόπουλο, ήταν γνωστή. Μου είχαν πει ότι τον είχε συστήσει στον Παπανδρέου και ισχυρός δημοσιογραφικός παράγοντας. Μπορεί να είχε ελιχθεί και προς τα εκεί.

Οι μέρες έως την αποχώρησή μου από το ΕΙΡ ήταν μέρες έντασης και προσπάθειας να κρατηθεί το Ιδρυμα στην υπηρεσία της αδέσμευτης ενημέρωσης, να υπάρξει κάποια αντίσταση στις πιέσεις και στις παρεμβάσεις. Στη μνήμη όσων παρακολούθησαν και αναθυμούνται εκείνα τα γεγονότα, καθώς και στις κατοπινές δημόσιες αναφορές σε αυτά, τα όσα επακολούθησαν στο ΕΙΡ τις λίγες εκείνες μέρες, έως τη 19η Ιουλίου, αποσιωπώνται, έχουν επισκιαστεί από το γεγονός της πρώτης νύχτας, τη μετάδοση του ιστορικού μηνύματος του Γεωργίου Παπανδρέου.

Την επομένη το πρωί η απόφασή μου να παραιτηθώ διαδόθηκε σε όλο το προσωπικό του ΕΙΡ. Μια ομάδα υπαλλήλων ζήτησε να με δει για να μου ζητήσει να μην παραιτηθώ. Η Νόνη Καλοστύπη μού μετέφερε το ενδιαφέρον και κάποια ανησυχία του προσωπικού. Ζήτησα να συγκεντρωθούν όσοι θέλανε από όλες τις υπηρεσίες στον μεγάλο θάλαμο δοκιμών και μεταδόσεων στο Ζάππειο. Μέρα αξέχαστη. Υποδοχή αυθόρμητα θερμή. Τους μίλησα για τη συνεργασία μας και για τις κοινές προσπάθειες. Τους ευχαρίστησα με την καρδιά μου. Τους εξήγησα ότι στοιχειώδης συνέπεια μου επέβαλλε να παραιτηθώ. Δεν θα περιγράψω τις αντιδράσεις των συγκεντρωμένων υπαλλήλων και συνεργατών. Οσο μπορώ να γνωρίζω, σπάνια υπουργός ή διοικητής οργανισμού έζησε τέτοιες εκδηλώσεις συγκίνησης και αγάπης κατά την αποχώρησή του.

Την ίδια μέρα, 16 Ιουλίου, μεταδίδονται ξανά από το πρωί οι επιστολές του βασιλιά, αλλά, με εντολή μου, και οι απαντητικές του Παπανδρέου. Επίσης, δελτία ειδήσεων με ενημερωτική πληρότητα. Ο Παπανδρέου μού διαμηνύει με τον Νίκο Αλεξίου να μην παραιτηθώ.

Τα πράγματα οξύνονται την επομένη, 17 Ιουλίου. Ετοιμαζόταν λαϊκή εκδήλωση με πρωτοβουλία της Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών Ελλάδος (ΓΣΕΕ) στο γήπεδο του Παναθηναϊκού. Με επισκέπτεται ο Γιάννης Σκουλαρίκης με την ιδιότητα του νομικού συμβούλου της ΓΣΕΕ και μου ζητά να μεταδοθεί η σχετική ανακοίνωση. Παράλληλα στέλνουν από το Υπουργείο Τύπου για μετάδοση ανακοίνωση της κυβέρνησης για την απόφασή της «να διατηρηθούν η τάξις και η γαλήνη», που κατέληγε ότι «απαγορεύεται πάσα συγκέντρωσις εν ανοικτώ ή κλειστώ χώρω, πάσα διαδήλωσις, ως και πάσα εν υπαίθρω πορεία». Μόλις διαβάζω αυτό το τελευταίο σημείο ζητώ και μιλώ στο τηλέφωνο με τον Τούμπα, υπουργό Εσωτερικών και Δημόσιας Τάξης. Του υπενθυμίζω ότι, σύμφωνα με το Σύνταγμα, μπορούν να μην επιτρέψουν συγκεντρώσεις υπαίθριες, αλλά δεν μπορούν να απαγορεύσουν συγκεντρώσεις σε κλειστό χώρο. Προσθέτω ότι αυτό το σημείο της ανακοίνωσης δεν θα μεταδοθεί. Μετά από δευτερόλεπτα αμήχανης σιωπής, ο Τούμπας συμφωνεί στην απάλειψη των λέξεων «εν κλειστώ χώρω». Αυτή η απάλειψη με διευκόλυνε να δώσω οδηγίες στην ανακοίνωση για την εκδήλωση της ΓΣΕΕ να περιλαμβάνεται και η μνεία ότι η συγκέντρωση θα γίνει μέσα «στον περίκλειστο χώρο του γηπέδου». Κατοχύρωνα τη νομιμότητά της, ενθάρρυνα τη συμμετοχή.

Το πρωινό της ίδιας μέρας ο Παπασπύρου προσπαθεί να βρει κάποια λύση ώστε να μην υπάρξει παραίτησή μου και αποδοχή της. Είναι αλήθεια ότι με συμπαθούσε, είχαμε από το 1964 μια άνετη επικοινωνία για τα τρέχοντα ζητήματα του ΕΙΡ. Κατέληξε στη χορήγηση δεκαπενθήμερης άδειας χωρίς να τη ζητήσω, δηλαδή υποχρεωτικής. Την ίδια μέρα, 17 Ιουλίου 1965, του παραδίδω και την έγγραφη παραίτησή μου. Αντίγραφό της στέλνω στον Παπανδρέου, μαζί με γράμμα μου. Συνεννοούμαι με τον υπουργό να παραδώσω το ΕΙΡ στον υπηρεσιακό αναπληρωτή μου Βασίλη Ασλανίδη το απόγευμα της Δευτέρας 19 Ιουλίου, αλλά να είναι και ο ίδιος παρών.

Το πρωί της 18ης με πήρε στο τηλέφωνο ο Μητσοτάκης. Φιλικός στην αρχή, σαφής και κατηγορηματικός στη συνέχεια. «Σε θέλουμε να μείνεις. Θα σε βοηθήσω να προχωρήσεις και την τηλεόραση.

Βέβαια, το ΕΙΡθα λειτουργεί στο πλαίσιο της κυβερνητικής πολιτικής» . Του επανέλαβα τα όσα είχα εκθέσει στον Παπασπύρου με τη γραπτή παραίτησή μου. Εκλεισε δηλώνοντάς μου ότι, αν συνέχιζα μεταδόσεις όπως αυτές που προανέφερα, θα λαμβάνονταν μέτρα.

Ο ΜΗΤΣΟΤΑΚΗΣ, Ο ΓΕΡΟΣ ΚΑΙ Η ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ ΤΗΣ ΔΕΞΙΑΣ

Εννιά μέρες μετά το πραξικόπημα ο Κώστας Μητσοτάκης έδωσε μπροστά στα μικρόφωνα του ΕΙΡ μια μακρότατη συνέντευξη. Αναδημοσιεύθηκε την άλλη μέρα σε εφημερίδες ολόκληρη. Βρήκα στο αρχείο μου την καταχώρισή της στην «Καθημερινή». Ο κορυφαίος τίτλος: «Ο κ. Μητσοτάκης κατηγορεί τον κ. Παπανδρέου ότι από έτους είχε πυκνώσει τας επαφάς με την ΕΔΑ και προετοίμαζε τον αγώνα του πεζοδρομίου». Από το κείμενο της συνέντευξης: «[…] Από το θέρος του 1964, όταν ουδεμία διαφορά είχε με τον βασιλέα και εφοβείτο το κόμμα, είχε αρχίσει να ομιλή περί διαλύσεως της Βουλής, εάν ποτέ ανετρέπετο, και περί αγώνος πεζοδρομίου, εάν δεν του έδιδεν ο βασιλεύς την διάλυσιν. Και διά να προσθέση βαρύτητα εις τας απειλάς του, άφησεν ανοικτάς θύρας επικοινωνίας με την ΕΔΑ, η οποία κυριαρχεί του πεζοδρομίου».

Μετά από λίγες μέρες, την 31η Ιουλίου, το κρατικό ΕΙΡ μεταδίδει μέσα στα δελτία ειδήσεων ανακοίνωση «αρμοδίας κυβερνητικής πηγής». «Η πλήρης ευθυγράμμισις του κ. Γ. Παπανδρέου και της ΕΔΑ- έλεγε στους ακροατές η αρμόδια κυβερνητική πηγή- είναι πλέον γεγονός δεδομένον… Ο κ. Παπανδρέου διεκήρυσσε πάντοτε ότι καταπολεμά την άκραν Αριστεράν όσο και την Δεξιάν. Λυπούμεθα διαπιστώνοντες το αντίθετον. Η στενή συνεργασία του με την άκραν Αριστεράν θα πείση, βεβαίως, τους βουλευτάς της Ενώσεως Κέντρου επί των βαρυτάτων ευθυνών του έναντι του έθνους, της δημοκρατίας και της γαλήνης του τόπου».

Το βασικό μοτίβο της δεξιάς προπαγάνδας, με το οποίο προετοίμαζαν και προσπάθησαν να στηρίξουν το βασιλικό πραξικόπημα και τις τρεις κυβερνήσεις της Αποστασίας, ήταν ο κομμουνιστικός κίνδυνος, με έκφρασή του την ΕΔΑ. Η αδιάλλακτη αντιαριστερή στάση υπήρξε σταθερά το κύριο διαχωριστικό χαρακτηριστικό του αντιπαπανδρεϊκού μετώπου πριν και μετά τα Ιουλιανά. Η ΕΔΑ ήταν ο κομμουνιστικός κίνδυνος που έπρεπε να αποτραπεί, ο Παπανδρέου ο αδίστακτος σύμμαχός του, ο λαός το απεχθές «πεζοδρόμιο» που έπρεπε να ποδοπατηθεί.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ