ΤΗΝ ΕΛΛΗ ΠΑΠΠΑ την είχα συναντήσει τελευταία φορά στο μικρό διαμέρισμά της στου Ζωγράφου για την προετοιμασία δημοσιογραφικού κειμένου.Ηταν λεπτή, οστεώδης θα έλεγα, οξύνους παρά το προχωρημένο της ηλικίας και ευαίσθητη όταν η συζήτηση άγγιζε προσωπικά της θέματα…Με ένα τσιγάρο στο χέρι απαντούσε
με σαφήνεια στις ερωτήσεις μου, με μικρά φλας μπακ στο παρελθόν: «Τότε λέγαμε έτσι… αυτό απαγορευόταν…». Φυσικά τη ρώτησα για την υπόθεση Μπελογιάννη- Πλουμπίδη. «Θα έρθει η ώρα να τα πω, αλλά τότε δεν θα ζω» απάντησε γελώντας. Ηρθε αυτή η ώρα με τη δημοσίευση των κειμένων της που μόλις πριν από λίγες ημέρες εξέδωσε το Μουσείο Μπενάκη, με τίτλο «Μαρτυρίες μιας διαδρομής».

Τα κείμενα της Ελλης Παππά συνιστούν μαρτυρία ισχυρή, αγωνιώδη, γραμμένη με προσωπική ένταση. Αναφέρεται σε καταστάσεις και πρόσωπα, κρίνει και επικρίνει, στηλιτεύει και καταγγέλλει. Πρέπει να την αντιμετωπίσει κάποιος ως μαρτυρία, ως ένα ντοκουμέντο που, όμως, από μόνο του δεν συνιστά Ιστορία. Οι ιστορικοί θα αποφανθούν, μάλλον πολύ αργότερα, για τα γεγονότα της εποχής, μια και λείπει σημαντικό κομμάτι του παζλ που δεν είναι άλλο από τα αρχεία του κόμματος εκείνης της περιόδου.

Το δεύτερο σημείο που πρέπει κανείς να λάβει υπ΄ όψιν είναι η εποχή και οι συνθήκες που υπαγόρευαν τις ανάλογες προσωπικές στάσεις των κομμουνιστών. Πρόκειται για εποχή παρανομίας, όπου η περιρρέουσα ατμόσφαιρα επέτεινε την καχυποψία, τις στρεβλώσεις των αισθημάτων, τις υπόγειες αντιπαραθέσεις, τις αλληλοκαταγγελίες για «χαφιέδες» και «προδότες». Ζώντας σε υπόγεια στον Κολωνό, στην Καλλιθέα ή στην Κυψέλη οι παράνομοι συγκροτούσαν δικό τους κόσμο, γεμάτο εφιάλτες, αληθινούς ή κατασκευασμένους. Σε αυτό το ζοφερό κλίμα ζούσε και η Ελλη Παππά και γι΄ αυτό δεν μπορεί να αποστασιοποιηθεί, όπως θα έκανε ένας ιστορικός που θα είχε στη διάθεσή του τα πλήρη ντοκουμέντα. Το τρίτο στοιχείο αποτελούν οι μαρτυρίες, οι οποίες είναι γραμμένες πολλά χρόνια μετά τα γεγονότα, πράγμα που προσφέρει στη συγγραφέα μιαν απόσταση και από την άλλη μιαν ασφάλεια. Πολλοί από τους αναφερομένους δεν ζουν για να αντιπαραθέσουν τη δική τους γνώμη.

TΟ ΒΙΒΛΙΟ
«Σελίδες από τη ζωή μου»
Το πρώτο μέρος και το πιο πολυσέλιδο, με τίτλο «Σελίδες από τη ζωή μου», αρχίζει με την 3η Ολομέλεια του ΚΚΕ το 1947, η οποία χαρακτηρίστηκε η «ολομέλεια του ένοπλου αγώνα και της νέας σκληρής παρανομίας» , συνεχίζει με τις ημέρες της φυλακής, τη δικτατορία, τη Μεταπολίτευση και κλείνει με ένα κείμενο για τον χρουστσοφικό σταλινισμό. Το δεύτερο μέρος με τίτλο «Γράμματα στο γιο μου» περιλαμβάνει τις επιστολές που έστελνε στον γιο της Νίκο μέσα από τις φυλακές και την απομόνωση. Ακολουθεί ένα Παράρτημα με τρία άρθρα της Ελλης Παππά που γράφτηκαν το 1952 στην εφημερίδα «Αυγή»- ο «Ριζοσπάστης» είχε αρνηθεί να τα δημοσιεύσει- και αφορούν την υπόθεση Μπελογιάννη- Πλουμπίδη. Τέλος, υπάρχει και ένα κείμενο που αφορά μόνο την υπόθεση Πλουμπίδη.

Το κόμμα ήταν «ο Θεός»…
Αν φανερώνει κάτι ανάγλυφα η Ελλη Παππά στο βιβλίο της είναι ο πανίσχυρος καταπιεστικός μηχανισμός του κόμματος. Το κόμμα ήταν «ο Θεός», είχε πάντα δίκιο, όσα λάθη και αν έκανε. Ο ίδιος ο Πλουμπίδης γράφει σε γράμμα του: «Αν, π.χ.,το κόμμα πει εμένα χαφιέ,τόσο εγώ όσο κι αυτοί που με γνωρίζουν και μ΄ αγαπούν οφείλουμε να υποστηρίξουμε τη θέση του κόμματος. Θα πούμε τη γνώμη μας στο κόμμα,όμως στον κόσμο θα πούμε ότι ο Πλουμπίδης είναι χαφιές γιατί το λέει το κόμμα». Οι ιστορίες που αφηγείται η Παππά φανερώνουν ανθρώπους υποτακτικούς στον κομματικό μηχανισμό, φοβισμένους, με το άγχος μήπως τους χαρακτηρίσουν προδότες, γι΄ αυτό και ευάλωτους στις φήμες και στις υποψίες.

Η Ελλη Παππά ήταν αγωνίστρια, μια μαχήτρια που πίστευε ακράδαντα στη δημοκρατία. Κατήγγειλε τον σταλινισμό αλλά ήταν πάντα μέσα στην υπόθεση του κομμουνισμού. Με τις μελέτες της προσπάθησε να αποκαθάρει τον μαρξισμό από τις «κομματικές προσχώσεις», να ξαναστήσει στα πόδια του τον μαρξισμό και τον λενινισμό, να αποδώσει στους κλασικούς την αρχική αξία τους. Αν και μεταπολιτευτικά απομακρύνθηκε από όλα τα κομμάτια της Αριστεράς παρέμεινε τελικά στρατευμένη στην υπόθεση του κομμουνιστικού κινήματος. Εν τέλει το βιβλίο της Ελλης Παππά ανοίγει πολλά παράθυρα και θα δημιουργήσει ακόμη μεγαλύτερες απορίες και ιστορικές διαφωνίες.

«Πέμπτο παιδί, αθέλητο και παραπεταμένο»
Η Ελλη Παππά γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1920, «πέμπτο παιδί, αθέλητο και παραπεταμένο», όπως αναφέρει αυτοβιογραφούμενη, του Ευάγγελου Παππά και της Μαριάνθης Παπαδοπούλου. Παρακολούθησε Φιλοσοφία και Νομικά στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας, χωρίς όμως να ολοκληρώσει τις σπουδές της, ενώ παράλληλα εργαζόταν ως δημοσιογράφος. Στην παράνομη έκδοση του «Ριζοσπάστη» απασχολήθηκε ως το 1949, οπότε άρχισε η συνεργασία της με τον Νίκο Πλουμπίδη στον παράνομο μηχανισμό του ΚΚΕ και από τον Ιούνιο του 1950 με τον Νίκο Μπελογιάννη, που υπήρξε ο άνδρας της ζωής της. Συνελήφθη για την κομμουνιστική δράση της τον Δεκέμβριο του 1950 και καταδικάστηκε σε θάνατο μαζί με τον σύντροφό της Νίκο Μπελογιάννη τον Φεβρουάριο του 1952. Δεν εκτελέστηκε, όπως ο Μπελογιάννης, γιατί ο γιος τους Νίκος που στο μεταξύ είχε γεννηθεί στη φυλακή ήταν μόλις επτά μηνών. Εγραψε φιλοσοφικές μελέτες και πολιτικά δοκίμια.

ΟΙ ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΕΣ
«Ο Ζαχαριάδης καταδίκασε σε βέβαιο θάνατο τον Μπελογιάννη»

Αν κάτι προκαλεί εντύπωση είναι ότι τα κείμενα αυτά,αν και γράφτηκαν μετά το ΄90,αποπνέουν ζοφερό κλίμα,απότοκο της σκληρής μετεμφυλιακής εποχής.Η Ελλη Παππά,κρίνοντας τις πολιτικές και τη συμπεριφορά της πολιτικής ηγεσίας του ΚΚΕ,επιμένει ιδιαίτερα σε πρόσωπα που τα χαρακτηρίζει «χαφιέδες»,παραθέτοντας τα δικά της στοιχεία.Γεγονότα,υποψίες,λάθη και παραλείψεις,ένα ραντεβού που δεν ολοκληρώθηκε,μια λάθος διεύθυνση,ένα υπονοούμενο που παραναγνώστηκε,μια καταγγελία ενός συντρόφου προς έναν άλλον συνθέτουν από τη συγγραφέα έναν καταδικαστικό ιστό.Τα αναφερόμενα πρόσωπα δεν ζουν,το ΚΚΕ δεν έχει μιλήσει για αυτά,οπότε μόνο ο ιστορικός του μέλλοντος θα μας διαφωτίσει για αυτά τα γεγονότα.Αυτό που μένει είναι ένα εφιαλτικό κλίμα,ένας κομματικός μηχανισμός αλληλοϋπόβλεψης, καταγγελιών και προδοσιών,μια ζωή χωρίς πυξίδα.Είναι χαρακτηριστικές οι παρατηρήσεις της για την Αύρα Παρτσαλίδουκαι τηΡούλα Κουκούλου(ο άντρας της πρώτης ήταν με τους ανανεωτές και της δεύτερης με τους ορθόδοξους), πώς άλλαζαν πολιτικά θέσεις,πώς πρόδιδαν τους συζύγους τους στο όνομα της κομματικής πειθαρχίας και πώς άλλαζαν και πάλι θέση όταν υπήρχε διαδοχή στην ηγεσία. Τραγικές καταστάσεις,όπου διαλύονταν οι προσωπικότητες υπό το βάρος μιας κομματικής δύναμης, μεταφυσικού χαρακτήρα.Πώς να σταθεί ένας άνθρωπος όρθιος,χωρίς να μολυνθεί από αυτή την αρρώστια;

Η Ελλη Παππά ήταν η πρώτη που μίλησε για την υπόθεση Μπελογιάννη,για τη σκευωρία του Ζαχαριάδη εις βάρος του Πλουμπίδη, που αρχικά θεωρήθηκε «λάθος» αλλά εκ των υστέρων εκτιμάται από τη συγγραφέα ως ένας καλός τρόπος να φύγει από τη μέση ένα ενοχλητικό στέλεχος το οποίο ο Ζαχαριάδης υποπτευόταν ότι ήθελε να οργανώσει ξεχωριστό κέντρο στο εσωτερικό,μακριά από την κομματική ηγεσία που βρισκόταν στο εξωτερικό.Στο παρόν βιβλίο η Ελλη Παππά γίνεται σαφέστερη όσον αφορά τις καταγγελίες της για την υπόθεση Πλουμπίδη.Αναφέρει πληροφοριοδότες,προδοσίες, αβελτηρίες,μοχθηρίες για να καταλήξει ότι ο Ζαχαριάδης είχε επί τούτου αποκηρύξει τον Πλουμπίδη για να καταδικάσει σε βέβαιο θάνατο τον Μπελογιάννη και να απαλλαγεί από αυτόν.