Tο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είναι το μοναδικό θεσμικό όργανο της Ευρωπαϊκής Ενωσης τα μέλη του οποίου εκλέγονται με άμεση και καθολική ψηφοφορία. Αντίθετα, τα άλλα δύο κορυφαία θεσμικά όργανα (Ευρωπαϊκή Επιτροπή και Συμβούλιο Υπουργών) είτε συγκροτούνται μέσω «ορισμού» από τις κυβερνήσεις των κρατών-μελών της ΕΕ είτε τοποθετούνται αυτοδικαίως. Ετσι, κάθε κράτος-μέλος ορίζει τον επίτροπό του στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ενώ στο Συμβούλιο Υπουργών συμμετέχει ο εκάστοτε αρμόδιος υπουργός. Π.χ., στο Συμβούλιο Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών (Εco/Fin) μετέχουν οι υπουργοί Οικονομίας των «27», στο Συμβούλιο Γεωργίας οι υπουργοί Γεωργίας κτλ.
Ακριβώς επειδή οι ευρωβουλευτές εκλέγονται και δεν «διορίζονται», η συμμετοχή των πολιτών της ΕΕ στις ευρωεκλογές εξακολουθεί να έχει σημασία αφού τους παρέχεται η δυνατότητα να εκλέξουν άμεσα τα πρόσωπα που επιθυμούν να τους εκπροσωπούν στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και μέσω αυτών τις πολιτικές δυνάμεις που επηρεάζουν τις εξελίξεις στην ΕΕ.
Οι κύριες αρμοδιότητες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου είναι οι εξής:
▅ Η άσκηση δημοσιονομικής εξουσίας: Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο καταρτίζει από κοινού με το Συμβούλιο Υπουργών τον ετήσιο προϋπολογισμό της Ευρωπαϊκής Ενωσης των 27 κρατών-μελών. Οι ευρωβουλευτές συζητούν τον κοινοτικό προϋπολογισμό σε δύο διαδοχικές αναγνώσεις, ο οποίος σημειωτέον ότι δεν θεωρείται οριστικώς εγκριθείς αν δεν έχει υπογραφεί από τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Εξάλλου, η επιτροπή ελέγχου προϋπολογισμού του «ευρωσώματος» παρακολουθεί την εκτέλεση του προϋπολογισμού και παρεμβαίνει σε περιπτώσεις εκτροπής από τις πρακτικές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Τέλος, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εγκρίνει, αλλά και μπορεί να απορρίψει την εκτέλεση του προϋπολογισμού του προηγούμενου έτους από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Πρόκειται για τη διαδικασία της λεγόμενης «χορήγησης της απαλλαγής». Συνεπώς, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει καθοριστικές αρμοδιότητες σε ό,τι αφορά την κατάρτιση και την εκτέλεση του κοινοτικού προϋπολογισμού, μέσω του οποίου χρηματοδοτούνται τα έργα, οι ενέργειες και οι δράσεις συνολικά της ΕΕ και κάθε κράτους-μέλους ξεχωριστά.
▅ Η άσκηση νομοθετικής εξουσίας από κοινού με το Συμβούλιο Υπουργών: Η συνηθέστερη διαδικασία για τη θέσπιση των ευρωπαϊκών νομοθετικών πράξεων είναι η λεγόμενη Συναπόφαση, μέσω της οποίας τα δύο θεσμικά όργανα (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Συμβούλιο Υπουργών) τίθενται σε ισότιμη βάση. Αν το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο Υπουργών δεν μπορέσουν να συμφωνήσουν σε μια πρόταση νομοθετικής πράξης, η πρόταση δεν γίνεται ευρωπαϊκός νόμος. Στην περίπτωση διαφωνίας προβλέπεται η διαδικασία της υποβολής σε «Επιτροπή Συνδιαλλαγής» στην οποία συμμετέχουν ισότιμα εκπρόσωποι του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου Υπουργών. Συνήθως η συνεδρίαση της επιτροπής αυτής αποφέρει αποτελέσματα και η νομοθετική πρόταση καταλήγει να ψηφισθεί και από τα δύο θεσμικά όργανα.
▅ Η άσκηση δημοκρατικού ελέγχου: Κατ΄ αρχήν, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ελέγχει άμεσα τα μέλη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής από τη στιγμή που προτείνονται από τις κυβερνήσεις των κρατών-μελών της ΕΕ. Κάθε προτεινόμενος επίτροπος, καθώς και ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής καλούνται σε ακρόαση από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το οποίο και αποφασίζει για την καταλληλότητά τους. Παράλληλα όμως καθ΄ όλη τη διάρκεια της θητείας της η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι πολιτικά υπόλογη στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το οποίο μπορεί να ψηφίσει «πρόταση μομφής» απαιτώντας τη συλλογική παραίτηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Ο ρόλος των ευρωβουλευτών
Πέραν των αρμοδιοτήτων που έχει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, οι Συνθήκες της ΕΕ προβλέπουν ότι κάθε ευρωβουλευτής δικαιούται να υποβάλλει ερωτήσεις στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή για κάθε πολιτική που ασκεί ή για κάθε ενέργεια στην οποία προβαίνει. Πρόκειται για την πιο γνωστή αρμοδιότητα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην Ελλάδα, αφού οι έλληνες ευρωβουλευτές υποβάλλουν ερωτήσεις «επί παντός επιστητού» προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία με τη σειρά της τις υποβάλλει στα αρμόδια υπουργεία τα οποία και απαντούν. Στη συνέχεια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απαντά στους ευρωβουλευτές, οι οποίοι δημοσιοποιούν τις απαντήσεις. Η διαδικασία αυτή έχει προσφέρει πολλά στην αποκάλυψη κακών πρακτικών, λανθασμένων πολιτικών και εσφαλμένων χειρισμών και υπολογισμών. Υπενθυμίζεται ότι μέσω της ανωτέρω διαδικασίας έχουν αποκαλυφθεί πολλά περιβαλλοντικά θέματα, εξωτερικά και διεθνή ζητήματα, λάθη ή παραλείψεις σχετικά με την απορρόφηση των κοινοτικών πόρων και άλλα συναφή θέματα. Η δημοσιοποίηση των σχετικών στοιχείων αναγκάζει την εκάστοτε κυβέρνηση σε διορθωτικές κινήσεις.
Ο Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής
Στις αρμοδιότητες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου εμπίπτει και η εκλογή του Ευρωπαίου Διαμεσολαβητή, ο οποίος λαμβάνει και ερευνά καταγγελίες των πολιτών της ΕΕ, αλλά και επιχειρήσεων και οργανισμών σχετικά με την «κακή διοίκηση» σε ό,τι αφορά τις δράσεις των θεσμικών οργάνων και οργανισμών. Ως «κακή διοίκηση» νοείται η ανεπιτυχής ενέργεια ή παράλειψη, δηλαδή οποιαδήποτε ενέργεια αντίθετη με το Κοινοτικό Δίκαιο ή ενέργεια αντίθετη με τη χρηστή διοίκηση. Οι περισσότερες καταγγελίες αφορούν την άδικη μεταχείριση, τις διακρίσεις, την κατάχρηση εξουσίας, την παράλειψη ή άρνηση ενημέρωσης, την αναιτιολόγητη καθυστέρηση και τις παράτυπες διαδικασίες. Ο Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής είναι ανεξάρτητος, δεν δέχεται υποδείξεις από καμία κυβέρνηση ή θεσμικό όργανο ή οργανισμό και η θητεία του διαρκεί πέντε έτη. Οι έδρες της Ευρωβουλής
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο διατηρεί τρεις έδρες για την εκτέλεση του έργου του. Η πρώτη βρίσκεται στο Στρασβούργο, όπου πραγματοποιούνται οι περισσότερες συνεδριάσεις του συνόλου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, γνωστές ως Σύνοδοι Ολομέλειας. Η δεύτερη έδρα βρίσκεται στις Βρυξέλλες, όπου και εκεί πραγματοποιούνται ενίοτε Σύνοδοι Ολομέλειας, αλλά και οι συνεδριάσεις των κοινοβουλευτικών επιτροπών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Τέλος, η τρίτη έδρα βρίσκεται στο Λουξεμβούργο, όπου φιλοξενούνται οι υπηρεσίες του και ειδικότερα η Γενική Γραμματεία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου η οποία διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη λειτουργία του.
Εργασίες και δραστηριότητες
Οι εργασίες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου μπορούν να διακριθούν σε δύο στάδια:
1. Στην προετοιμασία της Ολομέλειας της Συνόδου, κατά τη διάρκεια της οποίας οι ευρωβουλευτές συζητούν τις προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στις διάφορες κοινοβουλευτικές επιτροπές, όπως είναι των Εξωτερικών Υποθέσεων, Ανάπτυξης, Προϋπολογισμών, Περιβάλλοντος, Δημόσιας Υγείας και Ασφάλειας Τροφίμων, Περιφερειακής Ανάπτυξης κτλ.). Οι συζητήσεις γίνονται επί της έκθεσης που έχει συντάξει ένας ευρωβουλευτής ο οποίος συμμετέχει στην κοινοβουλευτική επιτροπή που είναι αρμόδια για το θέμα. Συνήθως μια έκθεση περιλαμβάνει το ιστορικό της πρότασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματά της. Η προετοιμασία είναι απαραίτητη ώστε το θέμα να καταλήξει στη Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
2. Στη Σύνοδο της Ολομέλειας, όπου εξετάζονται οι νομοθετικές προτάσεις και ψηφίζονται τροπολογίες προτού η Ολομέλεια καταλήξει στο τελικό κείμενο. Στη Σύνοδο της Ολομέλειας συζητούνται και οι απαντήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Συμβουλίου Υπουργών της ΕΕ στις ερωτήσεις που έχουν τεθεί από τους ευρωβουλευτές. Στις ολομέλειες παρουσιάζονται, έπειτα από πρόσκληση, και διεθνείς προσωπικότητες οι οποίες αναπτύσσουν τις θέσεις τους για διεθνή θέματα.
Στη λειτουργία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου καθοριστικό ρόλο παίζει η λεγόμενη «Διάσκεψη των Προέδρων», η οποία συγκροτείται από τον πρόεδρο του «ευρωσώματος» και τους προέδρους των πολιτικών ομάδων (Ομάδα Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος, Σοσιαλιστική Ομάδα, Συμμαχία Φιλελευθέρων, Ομάδα των Πρασίνων κ.ά.). Στη «Διάσκεψη των Προέδρων» καθορίζεται το χρονοδιάγραμμα και η ημερήσια διάταξη των Συνόδων της Ολομέλειας, το νομοθετικό πρόγραμμα και η σύνθεση των επιτροπών, ενώ οργανώνονται και οι σχέσεις του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου με τα άλλα θεσμικά όργανα της ΕΕ και τους διεθνείς οργανισμούς.
Ενα άλλο πολιτικό όργανο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου είναι το λεγόμενο «Προεδρείο», το οποίο απαρτίζεται από τον πρόεδρό του και τους 14 αντιπροέδρους του και έχει ως αντικείμενο τις προβλέψεις του προϋπολογισμού, τη διοικητική και οικονομική οργάνωση και τη λειτουργία της Γενικής Γραμματείας και των υπηρεσιών της.
Επίσης, έντονη δραστηριότητα αναπτύσσουν και οι 20 Κοινοβουλευτικές Επιτροπές, οι οποίες προετοιμάζουν τις εργασίες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Σε κάθε Κοινοβουλευτική Επιτροπή συμμετέχουν από 28 ως 86 ευρωβουλευτές, οι οποίοι ασχολούνται από τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα θέματα ισότητας ανδρών και γυναικών έως τα οικονομικά, τα νομισματικά και τα θέματα απασχόλησης. Εξάλλου οι ευρωβουλευτές συμμετέχουν και στις λεγόμενες «αντιπροσωπείες», οι οποίες διατηρούν σχέσεις μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και των τρίτων χωρών. Π.χ., λειτουργούν αντιπροσωπείες για τις ΗΠΑ, τον Καναδά, την Ινδία, την Ιαπωνία, την Κροατία, την Τουρκία, την πΓΔΜ κτλ.
