«Θα πετάξω τη Λιάνη από το παράθυρο»

Το μυθιστόρημα του ΠαΣοΚ Πολιτική και ίντριγκες, έρωτες και μίση στις αυλές της εξουσίας Μέρος 22ον

Αν αισθάνεστε ότι έχετε χάσει συνέχειες από το μυθιστόρημα του ΠαΣοΚ, μην ανησυχείτε. Μπορείτε να αρχίσετε την ανάγνωσή του και από σήμερα. Αλλωστε, η επιστροφή του Ανδρέα Παπανδρέου στην Ελλάδα μετά την πτώση της δικτατορίας, η υποδοχή του, η απόφαση για την ίδρυση του Κινήματος, η θυελλώδης και πολυκύμαντη σχέση του με την κυρία Βάσω Παπανδρέου και οι συγκρούσεις μαζί της που κράτησαν ως το τέλος της ζωής του παρέχουν πλούσιο υλικό, που ξεπερνά τη φαντασία ακόμη και του πλέον ευφάνταστου μυθιστοριογράφου. Η εκρηκτική προσωπικότητα του ιστορικού ηγέτη του ΠαΣοΚ σκιαγραφείται από τις μαρτυρίες εκείνων που τον έζησαν από κοντά, τις ίντριγκες, τα πάθη και τα μίση που έδιναν και έπαιρναν κάτω από την ήρεμη επιφάνεια των κομματικών ισορροπιών. Η διάλυση του ΠΑΚ και η ίδρυση του ΠαΣοΚ, οι συγκρούσεις του με τους κεντρώους, τα πρώτα βήματα του νεογέννητου κόμματος που έμελλε να αλλάξει τον πολιτικό χάρτη της Ελλάδας. Οι συνωμοσίες στους διαδρόμους του Χέρφιλντ, η ρήξη με τον Αλευρά και οι πρώτες διαγραφές ξεδιπλώνονται σε ένα περιπετειώδες, γεμάτο εκπλήξεις ανάγνωσμα.

Στις 15 Σεπτεμβρίου 1995 ο πρόεδρος Κ. Στεφανόπουλος ορκίζει για πρώτη και τελευταία φορά μια κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου. Ο υπουργός που δεν έχει κανένα λόγο να χαίρεται που παραμένει στη θέση του είναι ο υπουργός Υγείας Δημ. Κρεμαστινός. Ως ιατρός του Α. Παπανδρέου γνωρίζει ότι ο Πρωθυπουργός έχει πλέον περιορισμένες αντοχές και οι ώρες εργασίας του περιορίζονται όλο και περισσότερο. Εχουν συμπληρωθεί εφτά χρόνια από το βράδυ της 23ης Αυγούστου 1988, που τον συνάντησε για πρώτη φορά στη ζωή του, όταν εκλήθη από τη Ρόδο όπου παραθέριζε να τον εξετάσει. «Πρέπει να έλθετε στο Καστρί» του είπαν. «Πρέπει να έλθει ο Πρωθυπουργός στο νοσοκομείο» τους απάντησε κοφτά. Από τότε ως τον Σεπτέμβριο του 1995 ο Α. Παπανδρέου έχει υποστεί μια εγχείρηση καρδιάς, του έχει τοποθετηθεί βηματοδότης και μπήκε τρεις φορές στο Γενικό Κρατικό, από όπου βγήκε ζωντανός από θαύμα και άλλες δύο φορές τουλάχιστον χρειάστηκε να επέμβει και να τον σώσει την τελευταία στιγμή στο σπίτι του στην Εκάλη, όπου είχε εγκατασταθεί μια μικρή ιατρική μονάδα.

Ο Δημ. Κρεμαστινός έχει συνδεθεί πολύ στενά με τον Α. Παπανδρέου και είναι πλέον ίσως ο μόνος Ελληνας που γνωρίζει ότι ο Πρωθυπουργός της δεύτερης τετραετίας δεν είναι ο ίδιος άνθρωπος, από βιολογική άποψη, με τον ηγέτη που κέρδισε δύο εκλογικές αναμετρήσεις. Επρεπε να έχει χειρουργηθεί από το 1986 τουλάχιστον. Οχι μόνο δεν το έκανε, αλλά ζούσε με τρόπο που τον οδηγούσε στον θάνατο. Ξενύχτια, κακή διατροφή και εκδρομές. Ακόμη και μετά την επίσκεψη στο Βισμπάντεν ­ και παρ’ ότι από τις εξετάσεις που έκανε εκεί ορισμένοι συμπέραναν ότι «έχει έξι μήνες ζωή» ­ πήγε κατευθείαν στην Πάτμο με τη Δήμητρα Λιάνη, με το σκάφος του Γ. Λούβαρη. Τον Σεπτέμβριο του 1997 ­ «μέναμε τότε στο σπίτι του Καλκάνη» θα γράψει η Δήμητρα Λιάνη ­ είχε πάει κρουαζιέρα με το σκάφος του Γρ. Κασιδόκωστα.

Τη βραδιά που τον εξέτασε για πρώτη φορά έμεινε άναυδος. «Δεν πρέπει να μείνει ούτε 24 ώρες εκτός νοσοκομείου» διέταξε όταν διαπίστωσε ότι είχε δεξιά καρδιακή ανεπάρκεια και στένωση αορτής. Οι άνθρωποι του Πρωθυπουργού αντέδρασαν όταν συνέστησε να αναχωρήσει για το Λονδίνο και το ανακοινωθέν που ετοίμασαν ανέφερε ότι επρόκειτο για απλή επίσκεψη «για λόγους υγείας». Ο καθηγητής Κρεμαστινός αντέδρασε: «Αν δεν γράψετε την ακριβή διάγνωση, εγώ δεν υπογράφω».

Η πιο αμφίβολη επιστροφή

Η συζήτηση άρχισε να παίρνει υψηλούς τόνους και ο Α. Παπανδρέου άκουσε τη φασαρία. «Γιατί φωνάζετε;» ρώτησε. «Πρόεδρε, ο γιατρός θέλει να αναφέρεται στο ανακοινωθέν η στένωση αορτής». «Και εσάς τι σας πειράζει;» ήταν η απάντησή του. Από εκείνη τη στιγμή συνδέθηκαν στενά ως την ημέρα του θανάτου του. Ο Α. Παπανδρέου εξετίμησε ότι για πρώτη φορά γιατρός του είπε ευθέως ότι πρέπει να χειρουργηθεί, και μάλιστα επειγόντως. Εκλεισε ένα δωμάτιο στο «Σεντ Τόμας» του Λονδίνου, στο όνομά του, και στις 25 Αυγούστου πήρε το αεροπλάνο με την πιο αμφίβολη επιστροφή της ζωής του. Η κοινή γνώμη συγκλονίστηκε όχι μόνο από την ανακοίνωση της ασθένειας αλλά και από την πληροφορία ότι αυτή που θα τον συνόδευε δεν ήταν άλλη από την αεροσυνοδό για την οποία ήδη είχε γίνει πολύς θόρυβος.

Στις 30 Σεπτεμβρίου 1988 οι βοηθοί του αιγύπτιου καρδιοχειρουργού Μαγκντί Γιακούμπ έχουν ετοιμάσει το χειρουργείο. Η Δήμητρα Λιάνη μπαίνει στο δωμάτιό του και τον αποχαιρετά. Οπως έγραψε η ίδια αργότερα «του ζήτησε να ζήσει». Μόλις βγήκε κλαίγοντας από το δωμάτιο μπήκε ο Μιχ. Ζιάγκας. Κανείς δεν έμαθε ποτέ τι είπαν εκείνα τα κρίσιμα λεπτά που έμειναν μαζί. Εκείνη η συνάντηση υπήρξε ένα από τα μυστήρια του Χέρφιλντ.

Ο τελευταίος άνθρωπος που τον είδε πριν από την εγχείρηση ήταν ο Δημ. Κρεμαστινός. «Πρόεδρε, να πηγαίνω τώρα, θα τα πούμε αύριο» του είπε φεύγοντας και κοίταξε το ρολόι του. Τη στιγμή που άνοιξε την πόρτα τον φώναξε:

«Δημήτρη…».

«Ναι, πρόεδρε».

«Δημήτρη… πράγματι θα τα πούμε;».

«Τι είναι αυτά που λες, πρόεδρε» του απάντησε δήθεν αδιάφορα και έκλεισε την πόρτα. Είχε την αίσθηση ότι ήταν ψύχραιμος. «Ακολουθώ την πορεία μου» είχε πει λίγες ημέρες νωρίτερα.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου δεν έμαθε ποτέ ότι η εγχείρηση ανακούφισε το αριστερό μέρος της καρδιάς αλλά δεν εξάλειψε το πρόβλημα της απόφραξης της δεξιάς στεφανιαίας. Ο Μ. Γιακούμπ και ο Δημ. Κρεμαστινός ­ που γνώριζαν καλά την ψυχολογία του στο Χέρφιλντ ­ εκτίμησαν ότι θα τον ανακούφιζε συναισθηματικά η αίσθηση ότι η υγεία του αποκαταστάθηκε πλήρως. «Είμαι καλά τώρα» έλεγε ο ίδιος όταν επέστρεψε από το Λονδίνο. Και όσο το πίστευε τόσο επέμενε στην παραμονή του στη μάχιμη πολιτική.

Ο Δημ. Κρεμαστινός υπήρξε έντιμος μαζί του, στις αρχές του 1989, καθώς τον έβλεπε να προετοιμάζεται με πάθος για τις εκλογές και όσα διαισθανόταν ότι θα επακολουθήσουν. «Πρόεδρε, ένας άνθρωπος στη δική σου κατάσταση μπορεί να μεγαλώσει το προσδόκιμο της ζωής του αν αποφύγει τις εντάσεις» του επανέλαβε πολλές φορές πριν και μετά τις εκλογές του 1989. Εκείνος αποφάσισε με δική του ευθύνη να δώσει τις μάχες του. «Δημήτρη, αν εξοντωθώ πολιτικά, δεν πρόκειται να ζήσω».

Οσο και αν ανακούφισε την καρδιά του η εγχείρηση, ο Ανδρέας Παπανδρέου δεν έπαυσε να βρίσκεται σε κίνδυνο. Και στις 22 Ιουνίου του 1989 θα μπει στο Γενικό Κρατικό με πνευμονία και κάμψη της καρδιακής λειτουργίας. Ολοι πίστεψαν ότι ήλθε το τέλος. Στο νοσοκομείο συρρέουν για το «τελευταίο αντίο» εκείνοι που θα τον παραπέμψουν λίγο αργότερα. Σπεύδει η Μαργαρίτα Παπανδρέου, η οικογένειά του και τα στελέχη του ΠαΣοΚ. Μερικοί γράφουν δυσάρεστες σελίδες. Στο ένα δωμάτιο ο Θ. Κατσανέβας απειλεί να πετάξει από το παράθυρο τη Δήμητρα Λιάνη μετά το μοιραίο. Στο άλλο οι «δελφίνοι» συζητούν για τη διαδοχή. Διαψεύδει τους πάντες και κυρίως εκείνους για τους οποίους ο ίδιος έλεγε «ήλπιζαν στον Θεό και είχαν επενδύσει στον θάνατό μου». Ανακάμπτει και το πρώτο πράγμα που γίνεται γνωστό είναι ότι ζητάει από τη Δήμητρα Λιάνη να παντρευτούν, εκεί στο νοσοκομείο, αφού λίγες ημέρες νωρίτερα είχε εκδοθεί το διαζύγιό του. Δέχεται τον Απ. Κακλαμάνη και τον Α. Τσοχατζόπουλο για να τους δώσει οδηγίες για τις διαβουλεύσεις που γίνονται για τον σχηματισμό κυβέρνησης. Ο Κ. Μητσοτάκης τον είχε νικήσει, αλλά δεν μπορούσε να σχηματίσει κυβέρνηση.

Η περίοδος του Ωνασείου

Στις 24 Σεπτεμβρίου 1995 ο Α. Παπανδρέου θα πάει την Πάτμο, προκείμενου να παραστεί στις τελετές για τα 900 χρόνια από τη συγγραφή της Αποκάλυψης του Ιωάννη, στις οποίες έχει εμπλακεί άμεσα η Δήμητρα Λιάνη. Με ναυτική περιβολή ανεβοκατεβαίνει στη θαλαμηγό του εφοπλιστή Ποταμιάνου που τον φιλοξενεί. Σε διπλανά σκάφη οι υπουργοί του απολαμβάνουν τη φιλοξενία επιχειρηματιών που έχουν σπεύσει στις εκδηλώσεις. Στο κότερο του Ι. Αντωνίου ­ που είχε ήδη γίνει γνωστός ως δανειστής του ­ ο Χρ. Κοκκινοβασίλης παίζει μπιρίμπα. Ολα είναι ειδυλλιακά. Ο Ανδρέας είναι καλά και παίρνει μέρος στις εκδηλώσεις. Κανείς δεν προσέχει τις ράμπες που έχουν διαμορφωθεί, όπου επρόκειτο να κυκλοφορήσει. Σύντομα θα φανεί η σωματική αδυναμία του και στις 26 Σεπτεμβρίου θα αναχωρήσει εσπευσμένα για την Αθήνα. Τροφική δηλητηρίαση είναι η εξήγηση. Σε λιγότερο από δύο μήνες θα μπει για έκτη και τελευταία φορά στο νοσοκομείο. Αυτή τη φορά ήταν το νοσοκομείο που είχε υποσχεθεί πριν από μερικά χρόνια σε έναν μητροπολίτη.

Παρέθετε στο Μέγαρο Μαξίμου ένα δείπνο προς τιμήν του Αρχιεπισκόπου Αμερικής Ιακώβου. Δίπλα του κάθεται ο Μητροπολίτης Ζακύνθου Χρυσόστομος και περιγράφει στον Πρωθυπουργό μια πρόσφατη περιπέτεια με την υγεία του. «Κύριε πρόεδρε, σας το λέω από προσωπική πείρα, το Ωνάσειο προσφέρει υπηρεσίες ποιότητας, να βοηθήσετε να κάνει περισσότερα». «Χαίρω που το λέτε. Να ξέρετε πως αν χρειαστεί και εγώ εκεί θα πάω»! Δεν του είπε ότι είχε ήδη βοηθήσει πολύ την εποχή της Μαριλένας Πατρονικόλα, στην οποία κατέφευγαν οι εκτελεστές της διαθήκης του Αρ. Ωνάση κάθε φορά που η κρατική γραφειοκρατία εμπόδιζε να προχωρήσει η δημιουργία του Κέντρου.

Στις 20 Νοεμβρίου 1995 η κοινή συνεδρίαση της Κοινοβουλευτικής Ομάδας και την Κεντρικής Επιτροπής δεν θα γίνει ποτέ. Ο Α. Παπανδρέου θα εισαχθεί στο Ωνάσειο, αφού πλέον εκεί εργάζεται ο Δημ. Κρεμαστινός. Σε αυτό το νοσοκομείο ­ για 123 συνεχείς ημέρες ­ θα παιχτεί η προτελευταία πράξη της πολιτικής διαδρομής του και της ζωή του. Πολλοί λένε ότι αν η κατάσταση αντιμετωπιζόταν όπως την αντιμετώπιζε ο Δημ. Κρεμαστινός ως τότε, τα πράγματα θα είχαν διαφορετική εξέλιξη. Η ιατρική εμπλέκεται με την πολιτική και η πολιτική συγχέεται με το ανθρώπινο ενδιαφέρον, με αποτέλεσμα να τίθενται προς συζήτηση οι ίδιες οι ιατρικές πράξεις, ενώ το παρασκήνιο και οι σκοπιμότητες είναι στην ημερήσια διάταξη. Θα δούμε στη συνέχεια τι έγινε ως την ώρα που ο Α. Παπανδρέου βγαίνει πάλι ζωντανός από την ίδια μάχη, αλλά αδυνατεί να ψελλίσει τη δήλωση που είχε πει τρεις φορές στο δωμάτιό του απνευστί.

Η κορυφαία στιγμή

Η κορυφαία στιγμή του Ωνασείου είναι η στιγμή της παραίτησής του και ο κορυφαίος του δράματος είναι ο γιατρός του. Η αντιπολίτευση και οι εσωκομματικοί αντίπαλοι του Α. Παπανδρέου ζητούν από τον Δημ. Κρεμαστινό να αποφανθεί ότι «εξέλιπαν» ώστε να τηρηθούν τα συνταγματικά προσχήματα και να προχωρήσει η αντικατάστασή του. Η ΝΔ, το ΕΓ, το προεδρείο της ΚΟ, η «ομάδα των τεσσάρων» ζητούν μια ιατρική βεβαίωση που δεν μπορούσε να δοθεί. Και ευτυχώς που δεν δόθηκε, γιατί θα οδηγούσε στη μεγαλύτερη συνταγματική ανωμαλία που γνώρισε ποτέ η πολιτική ιστορία της Ευρώπης. Με την τροπή που πήραν τα πράγματα, σε ό,τι αφορά την υγεία του, η χώρα θα είχε… δύο πρωθυπουργούς. Εναν που εξελέγη από την ΚΟ και έναν που είχε τη «δεδηλωμένη» και δεν παραιτήθηκε ποτέ με τη θέλησή του.

Πίσω από τη φιλολογία για εκείνη την περίοδο, η αλήθεια είναι σχετικά απλή. Ο Α. Παπανδρέου, από την ώρα που μπήκε στο νοσοκομείο ως τα Θεοφάνια του 1996, δεν ήταν σε θέση να αντιληφθεί τι συνέβαινε έξω από την εντατική μονάδα. Βρισκόταν μονίμως σε καταστολή, είχε αναπνευστήρα, η καρδιά υπολειτουργούσε, έπαιρνε παρεντερική σίτιση και εμφάνιζε τα «φαινόμενα μονάδος», με διαταραχές προσανατολισμού, χωρίς αίσθηση χώρου και χρόνου.

Ομως ζούσε. Και ο Δημ. Κρεμαστινός ­ αφού απέτυχε να απαλλαγεί από την ιδιότητα του πολιτικού και του υπουργού, καθώς όλοι τον απέτρεψαν όταν εξαρχής θέλησε να παραιτηθεί από την κυβέρνηση ­ κινήθηκε για 45 ημέρες σε τεντωμένο σκοινί. «Δεν με ενδιαφέρουν πολιτικές παράμετροι, είμαι εδώ για να σώσω τον άνθρωπο» θα πει εξοργισμένος όταν οι πιέσεις εντείνονται πριν από Χριστούγεννα του 1995.

Στις αρχές του 1996 αρχίζουν οι πρώτες αναλαμπές αλλά ο ασθενής βρίσκεται σε σύγχυση. Ο Γιώργος Παπανδρέου προθυμοποιείται να τον ενημερώσει για όσα συμβαίνουν. Τελικά αυτό το βαρύ φορτίο θα σηκώσει ο Δημ. Κρεμαστινός. Φωνάζει τους βοηθούς του και τους εξηγεί με ποιο τρόπο, τα βράδια που δείχνει να έχει καλύτερη επαφή με το περιβάλλον, να του πιάνουν πολιτική συζήτηση.

Ο άλλος άνθρωπος

Το πρωί της 14ης Ιανουαρίου ο Αίας Αντωνιάδης τον επισκέπτεται στο γραφείο του απελπισμένος: «Κύριε καθηγητά, φοβάμαι ότι ο Α. Παπανδρέου που έχουμε πλέον μπροστά μας δεν είναι ο ίδιος άνθρωπος. Του μιλούσα όλη τη νύχτα αλλά δεν έδειξε να καταλαβαίνει σε τι αναφέρομαι, αν και με άκουγε». Είναι προφανές ότι η περιπέτεια δεν θα αποτραπεί, εκτός αν γίνει κάποιο θαύμα.

Το θαύμα έγινε το πρωί της 15ης Ιανουαρίου. Η Δήμητρα Λιάνη μόλις ξημέρωσε πήγε για ύπνο, και στις 11 το πρωί ο Ηλίας Ηλιοδρομίτης φωνάζει τον Δημ. Κρεμαστινό: «Κύριε καθηγητά, τρέξτε, σας ζητάει».

Ο Δημ. Κρεμαστινός σπεύδει στην εντατική αλλά βρίσκει τον ασθενή του στη συνήθη κατάσταση. «Καλημέρα, κύριε πρόεδρε». « Γεια…» απαντάει και ακολουθεί σιωπή. Ο Δημ. Κρεμαστινός νιώθει τις ελπίδες του να διαψεύδονται και από… αμηχανία αρχίζει να τον εξετάζει. Και τότε ο Α. Παπανδρέου του λέει με καθαρή φωνή:

­ Με αμφισβητούν πολύ, Δημήτρη;

Δεν καταλαβαίνει αν εννοεί ότι τον αμφισβητούν «πολύ» ή «πολλοί», αλλά του λέει ευθέως:

­ Ναι, πρόεδρε!

­ Νομίζεις ότι πρέπει να φωνάξω τον Αντώνη;

­ Ναι, πρόεδρε.

Βγαίνει από την αίθουσα και τηλεφωνεί στον Αντ. Λιβάνη: «Τρέξε». Την ίδια στιγμή κατεβαίνει και η Δήμητρα Λιάνη, ειδοποιημένη από κάποιον φρουρό. Ηδη από μέρες ο δημοσιογράφος Ν. Κακαουνάκης προσπαθεί να την πείσει να δεχθεί την παραίτηση, για την οποία έχει συζητήσει με τον Κ. Σκανδαλίδη, αλλά ζητάει εγγυήσεις για την τύχη της.

Ο Αντ. Λιβάνης σπεύδει και μένει μαζί του για είκοσι λεπτά. Κανείς δεν έμαθε ποτέ τι είπαν. Εικάζεται ότι ήταν ένας από τους δύο από τους οποίους ζήτησε «να μην είναι ο Σημίτης ο αντικαταστατής του». Ο δεύτερος που μίλησε ήταν ο Κ. Λαλιώτης στον οποίο εξέθεσε πως έβλεπε τον μέλλον του ΠαΣοΚ «χωρίς να το δεσμεύει». Ο Κ. Λαλιώτης είπε «θα δω τι θα κάνω» αλλά δεν υποσχέθηκε τίποτε. Δεν είναι γνωστό τι απάντησε ο Αντ. Λιβάνης αλλά δεν κινήθηκε φανερά κατά του Κ. Σημίτη, με τον οποίο είχε συναντηθεί δύο ημέρες νωρίτερα.

Νωρίς το απόγευμα ο Δημ. Κρεμαστινός μπήκε πάλι στην εντατική. Ο Α. Παπανδρέου τον ρώτησε:

­ Δημήτρη, έτσι έπρεπε να γίνει;

­ Ναι, πρόεδρε.

Βγήκε και ειδοποίησε τον Γιώργο Παπανδρέου και τα αδέλφια του, τη Δήμητρα Λιάνη, τον Κ. Λαλιώτη, τον καθηγητή Κ. Στεφανή, τον καθηγητή Ι. Γολέματη, ως πρόεδρο του ΚΕΣΥ, και από τους υποψήφιους πρωθυπουργούς μόνο τον Α. Τσοχατζόπουλο, που ήταν νόμιμος αναπληρωτής του Πρωθυπουργού. Εξω από το δωμάτιο περίμεναν ο Ν. Αθανασάκης, ο Τηλ. Χυτήρης, ο Γ. Παναγιωτακόπουλος, ο Π. Λάμπρου και μερικοί άλλοι.

Νωρίς το βράδυ της 15ης Ιανουαρίου ο Α. Παπανδρέου έχει μπροστά του τρία διαφορετικά σχέδια παραίτησης, όπως φαίνεται ότι είχε συνεννοηθεί με τον Αντ. Λιβάνη. Με χέρι που τρέμει ελαφρά βάζει την υπογραφή του, αλλά τη βάζει πάνω από το όνομά του. Του δίνουν ένα άλλο αντίγραφο και υπογράφει κανονικά, αφού σιγουρεύτηκε ότι ήταν αυτό που ήθελε. Δεν υποβάλλει την παραίτησή του στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, κατά το τυπικό. «Γιατί διάλεξες αυτό το σχέδιο, κύριε πρόεδρε», θα τον ρωτήσει ο Δημ. Κρεμαστινός όταν έχει βγει πια από το Ωνάσειο. «Δημήτρη, ο ηγέτης παίρνει εντολή από το λαό και την παραδίδει στο λαό».

Μόλις υπογράφει ο Α. Τσοχατζόπουλος του λέει: «Πρόεδρε, ως πρόεδρος του Κινήματος είσαι πάνω από τον Πρωθυπουργό». Τον κοιτάζει. «Ακη, μήπως είναι καλύτερα να παραιτηθώ και από πρόεδρος;». Σηκώθηκε μετά από πολύ καιρό και έκανε μερικά βήματα. Το πρωί της 16ης Ιανουαρίου 1996 δεν ήταν πρωθυπουργός.


«Τρέξτε, ο πρόεδρος πεθαίνει»

Η εισαγωγή στο Γενικό Κρατικό τον Ιούνιο του 1989 ήταν η πρώτη στάση μια μακράς πορείας στην οποία ο θάνατος παραμόνευε σε κάθε βήμα. Στις 13 Ιουλίου θα γίνει ο γάμος του με τη Δήμητρα Λιάνη. Ηταν 70 ετών και εκείνη 35. Θα ακολουθήσουν νέες περιπέτειες, καθώς επέμενε να δείχνει ότι είναι καλά και μάχιμος. Μια φορά σχεδιάζει ένα ταξίδι στο εξωτερικό. Ο Δημ. Κρεμαστινός το απαγορεύει και μένει έκπληκτος όταν πληροφορείται ότι έστελνε κρυφά την Ιωάννα, τη φυσικοθεραπεύτριά του, να του φέρνει ασπιρίνες για να μην έχει πυρετό όταν τον επισκέπτεται ο γιατρός.

Θα μπει ξανά στο νοσοκομείο τον Οκτώβριο του 1990, ύστερα από μια μονομαχία του στη Βουλή με τον Κ. Μητσοτάκη ­ που είναι πλέον πρωθυπουργός ­ η οποία λίγο έλειψε να τον «σκοτώσει» πραγματικά. Ανέβηκε η πίεση στο 16 και έφυγε κατευθείαν για την Εκάλη, από όπου σε λίγο ένας αστυνομικός τηλεφώνησε στον Δημ. Κρεμαστινό. «Τρέξτε, ο πρόεδρος πεθαίνει». Πήγε κατευθείαν στην εντατική με καρδιακή κάμψη. Θα βγει από το νοσοκομείο για να πάει στην περίφημη συνεδρίαση της Κεντρικής Επιτροπής στο «Πεντελικόν», καθώς πιστεύει ότι σκοπεύουν να τον ανατρέψουν. «Δεν το εγκρίνω» θα του πει ο Δημ. Κρεμαστινός. «Ελα να με παρακολουθείς εκεί» του λέει.

Οταν επισκέφθηκε την Τήνο το 1992, για το τάμα που καθιέρωσε η Δήμητρα Λιάνη, έφτασε πάλι κοντά στον θάνατο. Οταν ειδοποιείται ο Δημ. Κρεμαστινός στην Αθήνα, είναι σχεδόν ημιθανής, με γαστρορραγία, πνευμονία και καρδιακή κάμψη. «Να μεταφερθεί τώρα με ελικόπτερο» διατάζει ο Δημ. Κρεμαστινός. Αρνείται. «Δεν μπαίνω σε ελικόπτερο, θα γυρίσω με το πλοίο της γραμμής». Εφτασε στην Εκάλη με αιματοκρίτη 22, έχοντας χάσει το μισό αίμα, αλλά αρνείται πάλι να μπει στο νοσοκομείο. Ο Δημ. Κρεμαστινός απελπίζεται. «Πρόεδρε, έχουμε πρόβλημα» του λέει. «Δημήτρη, πλησιάζω στη δικαίωση, θα πάμε για εκλογές» του απαντάει. Απεγνωσμένα ο καθηγητής ζητάει να μεταφερθούν στην Εκάλη δώδεκα φιάλες αίμα από το Γενικό Κρατικό για να… κατηγορηθεί την επομένη για την πράξη του. Σε δύο ημέρες ο Α. Παπανδρέου καλεί τον Α. Τσοχατζόπουλο και του ζητάει να βγουν το βράδυ στο «Συμπόσιο» και ζητάει από τον Τηλ. Χυτήρη «να είναι εκεί και η τηλεόραση».

Εχει την αίσθηση ότι αν δημιουργηθεί η εντύπωση ότι δεν αντέχει είναι χαμένος. Και δέχεται τις υποδείξεις του Δημ. Κρεμαστινού για στενή παρακολούθηση, αλλά φροντίζει να γίνεται εκτός Ελλάδας. Δύο τουλάχιστον ταξίδια του οργανώθηκαν γι’ αυτό τον λόγο. Το 1991 παρουσιάζει βραδυκαρδία και ο Δημ. Κρεμαστινός κρίνει ότι για λόγους ασφαλείας πρέπει να τοποθετηθεί βηματοδότης. Ο Α. Παπανδρέου το δέχεται κατά το ήμισυ. Ανακοινώνει ότι θα επισκεφθεί το Εδιμβούργο για να πάρει μέρος στη συνεδρίαση του Ευρωπαϊκού Σοσιαλιστικού Κόμματος και από εκεί πάει στο Λονδίνο για να συναντήσει τον Νιλ Κίνοκ. Σκηνοθετείται ολόκληρο ταξίδι, που έχει πραγματικό σκοπό την τοποθέτηση βηματοδότη, για την οποία δεν απευθύνεται καν στον Γιακούμπ, για να μη γίνει γνωστό. Αυτό δεσμεύει εξ ορισμού τον Δημ. Κρεμαστινό, που δεν είναι δυνατόν να ανακοινώσει μια ιατρική πράξη την οποία ο ασθενής του έκανε κατά τρόπο που να αποκλείει την κοινοποίησή της.

Το δεύτερο ταξίδι οργανώθηκε στη Μέση Ανατολή, με πραγματικό σκόπο να εξετασθεί σε ένα φημισμένο καρδιολογικό κέντρο στην Ιορδανία και να αρχίσει αγωγή προσθήκης βάρους. Πήγε πρώτα στη Συρία, είδε τον πρόεδρο Ασαντ, αλλά όταν έφτασε στο Αμμάν και ο Δημ. Κρεμαστινός πήγε στο νοσοκομείο το θέμα που συζητούσαν ήταν η… άφιξη του Α. Παπανδρέου. Οι εξετάσεις δεν έγιναν ποτέ.


Η μακριά νύχτα της εκλογικής ήττας

Ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε παρακολουθήσει τα αποτελέσματα των εκλογών από το σπίτι της οδού Αγράμπελης, στο οποίο είχε εγκατασταθεί με τη Δήμητρα Λιάνη όταν επέστρεψε από το Λονδίνο. Ηδη έχει φύγει από το Καστρί αφήνοντας πίσω του όλα τα προσωπικά του είδη, ακόμη και το αρχείο του για ο οποίο θα γίνει πολύς λόγος στη συνέχεια. Στέλνει τον Π. Λάμπρου να του φέρει τις φωτογραφικές μηχανές του και αυτός προτιμά να αγοράσει μερικές ίδιες για να μην προκαλέσει επεισόδιο, όπως έγινε με τον Θ. Κατσανέβα και την Αγγ. Κοκκόλα, όταν πήγε να πάρει τα χαρτιά του.

Το βράδυ των εκλογών θα του κάνουν συντροφιά ελάχιστα στελέχη του ΠαΣοΚ και δυο-τρεις δημοσιογράφοι. Μετά τις εννιά άρχισαν να έρχονται οι πρώτες πληροφορίες. «Πάμε καλά… Εχουμε μικρή διαφορά από τη ΝΔ… Μπορεί να βγούμε και πρώτοι». Κατά τις δέκα αρχίζει να μεταδίδει αποτελέσματα η τηλεόραση. Ο Τέρενς Κουίκ δίνει τα πρώτα συγκεντρωτικά και η κατάσταση δείχνει άσχημη. Το ΠαΣοΚ βρίσκεται πίσω. Μένει να κριθεί αν ο Κ. Μητσοτάκης σχηματίζει αυτοδύναμη κυβέρνηση. Ο Ανδρέας Παπανδρέου είναι ανήσυχος και ζητά να έχει διαρκώς δίπλα του τη Δήμητρα Λιάνη. Από διάφορα σημεία της Ελλάδας έρχονται πληροφορίες που δεν συμφωνούν με τα αποτελέσματα της τηλεόρασης. Εκνευρίζεται και φωνάζει δίπλα του τον δημοσιογράφο Γιάννη Φάτση.

­ Βρε Γιάννη, πάρε στην εφημερίδα να δούμε τι γίνεται επιτέλους.

Τα νέα δεν ήταν καλά. Ο Αν. Πεπονής, ως υπουργός Προεδρίας, ενημερώνει τον Α. Τσοχατζόπουλο ότι δεν υπάρχουν ελπίδες. Μαζεύουν γρήγορα τα… τραπέζια που είχαν στρώσει για το… γλέντι και ειδοποιούν το κέιτερινγκ να μη φέρει τα φαγητά. Ο Α. Παπανδρέου αποσύρθηκε για λίγο και μετά τα μεσάνυχτα επέστρεψε ψύχραιμος για να κάνει μια δήλωση. «Από την εφημερίδα μού είπαν ότι ο Μητσοτάκης παίρνει αυτοδυναμία» του λέει ένας δημοσιογράφος. Γυρίζει θυμωμένος: «Δεν ξέρω τι θα γράψει η εφημερίδα σου, αλλά ο Μητσοτάκης δεν έχει αυτοδυναμία» του λέει.


Ενας «ρόκερ» στο μπαλκόνι

Το φέρι μπόουτ που έφερε τον Ανδρέα Παπανδρέου στην προκυμαία του λιμανιού της Πάτρας στα τέλη Μαΐου του 1989 προσπάθησε να προσεγγίσει όσο πιο ομαλά μπορούσε. Οταν έδεσε άνοιξε η πόρτα και ένας άνθρωπος με τρεμάμενο βήμα άρχισε να βγαίνει στο σημείο ακριβώς πίσω από την εξέδρα, όπου είχε στηθεί για την προεκλογική συγκέντρωση του ΠαΣοΚ. Ηταν μια από τις μεγαλύτερες συγκεντρώσεις που οργανώθηκαν ποτέ στην Πάτρα. Οσοι βρίσκονταν όμως πίσω από την εξέδρα άρχισαν να τρέμουν. Ετσι όπως είδαν τον πρόεδρο να προσπαθεί να ανέβει τα σκαλιά, πίστεψαν ότι θα «σκορπίσει» προτού φτάσει στην εξέδρα.

Ανέβηκε με πολύ κόπο και στάθηκε σε ένα γραφείο που είχε κατασκευασθεί για την περίσταση. Η Δήμητρα Λιάνη του σκούπισε τον ιδρώτα και τον φίλησε, την ώρα που ο Χρ. Παπουτσής φώναζε από τα μεγάφωνα: «Είναι κοντά μας ο πρόεδρός μας, ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας, ο ηγέτης μας Ανδρέας Παπανδρέου…». Εκανε λίγα τρεμάμενα βήματα, έριξε μια ματιά πίσω του και βγήκε απέναντι στο πλήθος που παραληρούσε. Αυτό ήταν. Σε μια στιγμή μέσα ο γέρων με το τρεμάμενο βήμα μεταβλήθηκε σε αληθινό ρόκερ: «Πολίτες της Αχαΐας, λαέ της Ελλάδας» άρχισε με τη γνωστή σταθερή και βαθιά φωνή του. Ο Δημ. Κρεμαστινός παρακολουθεί από την τηλεόραση τη συγκέντρωση και κάνει τον σταυρό του. Ηδη όταν έγινε μια συζήτηση αν πρέπει να ξαναβγεί στο μπαλκόνι μετά την εγχείρηση, ο Π. Λάμπρου αντέδρασε: «Είστε με τα καλά σας; Αν του κόψετε τις συγκεντρώσεις θα τον σκοτώσετε». Εκτοτε ο Α. Παπανδρέου θα καταπλήξει τους γιατρούς που τον παρακολουθούσαν πολλές φορές. © ΤΟ ΒΗΜΑ 1999