Θέλει χρόνο για να υπερβεί τη σημερινή κρίση της η κεντροαριστερά. Δεν μπορεί να γίνει ούτε με μια έντονη βουλησιαρχική διάθεση ούτε με οργανωτικές αναδιαρθρώσεις. Και υπάρχει ένα κρίσιμο στοιχείο. Στο νέο σχήμα της δεν μπορεί να έχει στο βασικό της κορμό τα ιστορικά στελέχη που ούτως ή άλλως συνδέθηκαν τόσο με τις πολιτικές των Μνημονίων όσο και με τις πολιτικές που οδήγησαν στα Μνημόνια. Αυτό είναι κύριο πολιτικό πρόβλημα, είναι ακόμα πρόβλημα ψυχολογικό και συναισθηματικό. Και αυτό έχει την εξήγησή του, γιατί έχουν κοπεί οι πρωτογενείς άρρηκτοι ψυχικοί δεσμοί που συνέδεαν τους πολίτες – που δεν ήταν απλοί ψηφοφόροι του – με το κόμμα αυτό.
Ο μετασχηματισμός της κεντροαριστεράς δεν θα γίνει intramuros, θα είναι αργός και ολοκληρωτικός και φυσικά θα γίνεται με βάση τις κοινωνικές διεργασίες, τις οικονομικές εξελίξεις και ακόμα και με τους πολιτισμικούς αναπροσδιορισμούς του ελληνικού λαού. Ο μετασχηματισμός αυτός θα επηρεαστεί ακόμα και από ιστορικά στοιχεία. Η πολιτική ιστορία μάς αναδεικνύει δύο βασικά στοιχεία για τον χώρο αυτό, ένα με θετικό πρόσημα και ένα με αρνητικό.
Το θετικό στοιχείο είναι ότι καθ’ όλη τη διάρκεια του περασμένου αιώνα – και πάντως με πολύ έντονο τρόπο μετά τη δεκαετία του 1960 -, η κεντροαριστερά γίνεται κυρίαρχο πολιτικό ρεύμα, ακριβώς γιατί στηρίζεται σε μια ευρεία κοινωνική πλειοψηφία του ελληνικού λαού που έχει μεταρρυθμιστικά – προοδευτικά πολιτικά χαρακτηριστικά. Και εδώ στηρίζεται η πολύχρονη πολιτική υπεροχή της κεντροαριστεράς. Το αρνητικό στοιχείο είναι το γεγονός της πολυδιάσπασης του χώρου αυτού, στοιχείο που θα σταματήσει να λειτουργεί μετά τον καταλυτικό ρόλο του Α. Παπανδρέου από τη δεκαετία του 1980. Αλλά οι εξελίξεις στην κεντροαριστερά συνάπτονται πλέον και με τις διεργασίες που θα γίνουν και στον ΣΥΡΙΖΑ.
Ο ΣΥΡΙΖΑ γεύεται τα επινίκια μιας βαθιά λαϊκίστικης προεκλογικής τακτικής, την ταυτόχρονη σύλληψη μιας δήθεν «κυβερνητικής πρότασης» με την παράλληλη θεμελιώδη λειτουργία μιας κομμουνιστικής και πλήρως ανεδαφικής εκδοχής της πολιτικής. Ένα είναι σίγουρο, οι μετριοπαθείς πολίτες της κεντροαριστεράς δεν πρόκειται να δεχθούν αντιλήψεις που αγγίζουν τις ιδεολογίες και τις πρακτικές των σταλινικών «ιδεωδών», δεν πρόκειται να δεχτούν τις πρακτικές των πολύχρονων παρακμιακών και αδιέξοδων πρακτικών των καταλήψεων σχολείων και πανεπιστημίων, που έχουν βλάψει πολύ την υπόθεση της δημόσιας εκπαίδευσης, δεν πρόκειται να δεχτούν τον αριστερίστικης έμπνευσης ακτιβισμό που φέρνει πίσω την αποτελεσματικότητα των κοινωνικών κινημάτων.
Ο ΣΥΡΙΖΑ ή θα εκφράσει τον πέραν της κεντροαριστεράς χώρο που συμπεριλαμβάνει και τα αριστερίστικα σχήματα ή θα μετατοπιστεί προς το πολιτικό κέντρο. Δεν μπορεί να συνεκφράσει δύο πολιτικά αντιτιθέμενα κοινωνικά ρεύματα. Είναι αναγκαίος ο ιδεολογικός αναπροσανατολισμός της κεντροαριστεράς, απαιτείται μετασχηματισμός του ιστορικού αξιακού φορτίου του;
Η ιδεολογία πάντα έχει ωραιοπλαστική σύλληψη της πραγματικότητας και κυρίως του σχεδιαζόμενου πολιτικά μέλλοντος, αλλά δεν είναι αυτή που διαμορφώνει τις πολιτικές εξελίξεις. Αντίθετα, συχνά λειτουργεί και παραπλανητικά αφού παίρνει τη μορφή ενός συλλογικού μύθου και μιας ιδεατής – φαντασιακής σύλληψης μιας κοινωνίας, που ποτέ δεν πρόκειται να αναδυθεί ή παίρνει την όψη μιας δήθεν στρατηγικής ή και οραματικής σύλληψης της κοινωνικής πραγματικότητας, που όμως ποτέ δεν συνάπτεται με την καθημερινή πολιτική πράξη. Οι πολλαπλές ζυμώσεις και η πολιτική αμηχανία μπορούν να αποτελέσουν τη μαγιά για τον ουσιαστικό μετασχηματισμό της κεντροαριστεράς.
Τα βασικά σημεία της πολιτικής της πρότασης είναι γνωστά: ευρωπαϊκός προσανατολισμός, προοδευτικό περιεχόμενο στην άσκηση της διακυβέρνησης, μεταρρυθμιστική πολιτική κουλτούρα, ανοικτή κοινωνία, ανταγωνιστική οικονομία, κοινωνικό κράτος και κράτος δικαίου, ανάπτυξη μορφωτικού – πολιτισμικού ρεύματος, πολιτικός πλουραλισμός και διακυβέρνηση συνεργασίας κλπ. Αν η κεντροαριστερά κατορθώσει να επαναπατρίσει το μεγάλο μέρος της – που ουσιαστικά το ανάγκασε η ηγεσία της κεντροαριστεράς να την εγκαταλείψει -, τότε θα ξαναπαίξει κεντρικό ρόλο και στις επόμενες δεκαετίες.
Ωστόσο και επειδή θεωρώ ότι οι μεταβολές και οι εξελίξεις γενικότερα στη διεθνή σκηνή θα είναι ραγδαίες, ότι η κρίση θα επηρεάσει πολύχρονες γεωστρατηγικές των περισσότερων χωρών, ότι το τοπίο στην Ευρώπη δεν θα είναι τόσο ομαλό κλπ, χρειάζεται βαθύτερη ανάλυση για τη συγκρότηση μιας πραγματικά εθνικής στρατηγικής. Αλλά αυτό δεν είναι και η ίδια η έννοια αλλά και η γοητεία της σύλληψης της πολιτικής, δηλαδή ο σχεδιασμός ενός μέλλοντος που θα σε «περιλαμβάνει» και θα σε εκφράζει;
