Από τα πρώτα πράγματα που εξηγούμε στους δευτεροετείς σπουδαστές μας στα πλαίσια των μαθημάτων της Κβαντικής Στατιστικής και της Κβαντικής Οπτικής στη Φυσική, είναι η διαφορά ανάμεσα στα «φερμιόνια» και τα «μποζόνια». Με πολύ απλά λόγια, τα στοιχειώδη σωμάτια της ύλης (π.χ., ηλεκτρόνια) είναι φερμιόνια, ενώ τα κβάντα της ακτινοβολίας (φωτόνια) ή, γενικότερα, των πεδίων που ευθύνονται για τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των υλικών σωματίων, είναι μποζόνια.
Τα φερμιόνια έχουν την τάση να είναι «μοναχικά»: δύο όμοια φερμιόνια, σε ίδιες ακριβώς κβαντικές καταστάσεις (ίδια ενέργεια, στροφορμή, κλπ.) απαγορεύεται να βρίσκονται στο ίδιο κβαντικό σύστημα (άτομο, μόριο, κλπ.). Αντίθετα, τα μποζόνια είναι πολύ «κοινωνικά»: τους αρέσει να συναθροίζονται σε ομάδες όμοιων σωματίων με ίδιες κβαντικές ιδιότητες. Και μάλιστα, όσο πιο πολλά μαζεύονται, τόσο πιο πολλά «θέλουν» να μπουν στην παρέα!
Τα παραπάνω δεν είναι τυχαίες επιλογές της Φύσης: Αν τα ηλεκτρόνια, π.χ., ήταν μποζόνια, δεν θα υπήρχε η δομή του ατόμου όπως την ξέρουμε, και ολόκληρος ο κόσμος θα ήταν μια εξαιρετικά συμπυκνωμένη «νεκρή» μάζα. Από την άλλη, αν τα φωτόνια ήταν φερμιόνια, δεν θα έφταναν ποτέ στη Γη οι ηλιακές ακτίνες που μεταφέρουν το φως και τη ζέστη, απαραίτητα στοιχεία για τη ζωή. Στο χώρο των τεχνολογικών εφαρμογών, δεν θα είχαμε ποτέ ανακαλύψει το λέιζερ, το οποίο αποτελεί εξαιρετική περίπτωση υψηλής κβαντικής συμφωνίας. Συνεπής με την άποψη που θέλει την επιστήμη να είναι η άλλη όψη της παραφροσύνης (εξ ου και η φράση-κλισέ «τρελός επιστήμων»!), και με ήσυχη τη συνείδηση ότι δεν αρθρογραφώ στο Βήμα-Science, θέτω τώρα το καίριο ερώτημα:
Εμείς οι Έλληνες σε ποια από τις παραπάνω κβαντικές κατηγορίες σωματίων ανήκουμε; Ή, ακόμα βαθύτερα, σε ποια κατηγορία θα έπρεπε να ανήκουμε;
Το ερώτημα δεν είναι απλό, και η απάντηση είναι σύνθετη! Το κακό –και αυτό που μας οδήγησε στην καταστροφή- είναι πως, μέχρι σήμερα, λειτουργήσαμε ως έθνος με λογικές που αγνοούσαν την «κβαντική σοφία» της Φύσης. Με την κατάλληλη ενθάρρυνση από τον κομματικό καιροσκοπισμό, δεχθήκαμε ως φυσική την ιδέα πως δύο ή περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να κατέχουν μια θέση που, υπό κανονικές συνθήκες, είναι προορισμένη για έναν μόνο εργαζόμενο. Αυτή η «μποζονική» λογική ευθύνεται για την υπερτροφική ανάπτυξη του δημόσιου τομέα, χάριν του όψιμου εξορθολογισμού του οποίου τη στιγμή αυτή χιλιάδες ανθρώπων οδηγούνται, ή πρόκειται να οδηγηθούν, στην ανεργία.
Από την άλλη, σε θέματα κοινωνικής αλληλεγγύης και εθνικής συνοχής, οι Έλληνες υπήρξαμε εγωκεντρικά «φερμιόνια»: Να βολευτώ εγώ, και άσε τους άλλους να πεθάνουν! Να κάνω εγώ τη δουλειά μου, και άσε τα κορόιδα να περιμένουν! Να διατηρήσει ή να επαυξήσει η δική μου συντεχνία τα κεκτημένα της, και άσε την εθνική οικονομία να καταστραφεί, και τους ηλίθιους (για να μην το πω αλλιώς) να περιμένουν σαν τα ζώα στις στάσεις των λεωφορείων, ή να πετούν στα σκουπίδια τα τρόφιμα που χάλασαν γιατί δεν είχε ρεύμα το ψυγείο!
Αυτό που απαιτείται τώρα –και ίσως να μην είναι αργά για την αντιστροφή της πορείας μας- είναι η υπέρβαση αυτού του εγωκεντρισμού που μολύνει το εθνικό μας DNA, αφήνοντας την ίδια τη Φύση να μας δείξει το δρόμο: «Φερμιόνια» όταν πρόκειται να αναλάβει ο καθένας μας τις δικές του ευθύνες! «Μποζόνια» όταν χρειάζεται να ομονοήσουμε, να επιδείξουμε αλληλεγγύη και να συνεργαστούμε για το καλό του συνόλου! Δεν ξέρω αν φτάσουμε ποτέ να γίνουμε μια πανίσχυρη ακτίνα λέιζερ… Σίγουρα, όμως, θα ξαναγίνουμε κάποτε μια ελπιδοφόρα ακτίνα φωτός!
