Ηθελα από καιρό να θυμηθώ και να βάλω στο χαρτί ορισμένα γλωσσικά, που εκ πρώτης όψεως μοιάζουν κάπως αιρετικά, κάπως διαφορετικά από τις κυρίαρχες(;) διατυπώσεις, αλλά που στην πραγματικότητα μόνον αιρετικά δεν είναι. Δεν είναι ίσως τα πιο καθοριστικά για τον τρόπο με τον οποίο γράφουμε ή/και εκφραζόμαστε, αλλά νομίζω ότι παρουσιάζουν το μικρό τους ενδιαφέρον. Και δεν εννοώ, βέβαια, μόνον για εμάς τους επαγγελματίες, αλλά και για κάθε πολίτη που του αρέσει να ψάχνει λίγο τα σχετικά με τη γλώσσα.
- Και πρώτα πρώτα, η επικαιρότητα. Οταν οι εκπρόσωποι των «θεσμών» από τρεις έγιναν τέσσερις, υπήρξε μια σχετική αμηχανία. Σύντομα ωστόσο, υιοθετήθηκε η βολική διατύπωση «το κουαρτέτο». Ομως, όταν οι συνομιλητές/επόπτες ήταν τρεις, δεν λέγαμε το τρίο αλλά η τρόικα. Αφού λοιπόν τότε δεν είχαμε επιλέξει μουσικό όρο (τρίο) αλλά όρο από τον κόσμο των αμαξών/αρμάτων (τρόικα), λογικό θα ήταν να συνεχίσουμε με ορολογία από τον ίδιο «χώρο», και επομένως να γίνεται λόγος για τέθριππο. Ας μη μας τρομάζει ο όρος. Δεν είναι τόσο αρχαιολατρικός όσο φαίνεται. Πρόκειται απλώς για το άρμα που το σέρνουν τέσσερα άλογα (λατινιστί, quadriga), σαν αυτό που δεσπόζει στην κορυφή της πασίγνωστης Πύλης του Βραδεμβούργου, στο Βερολίνο.
- Πριν από λίγες εβδομάδες υπήρχαν εκλογές στη Γερμανία. Για μια ακόμα φορά, έδιναν και έπαιρναν στα ΜΜΕ τα «περιφερειακές εκλογές» ή «εκλογές στο κρατίδιο Χ». Δεν πρόκειται για περιφέρειες, για κάτι αντίστοιχο με τις régions/regioni άλλων χωρών ή με τις δικές μας περιφέρειες. Ούτε, όμως, και για κρατίδια. Κρατίδιο σημαίνει μικρό κράτος. Κρατίδια είναι η Ανδόρα, το Λίχτενσταϊν, το Σαν Μαρίνο, και όχι βέβαια η Βόρεια Ρηνανία-Βεστφαλία, που έχει πληθυσμό σχεδόν 20 εκατομμύρια και έκταση όση περίπου η Ελβετία. Πρόκειται για ομόσπονδο κράτος (Land, πληθυντικός Länder), ένα από αυτά που συναποτελούν το ομοσπονδιακό κράτος, την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας. Επομένως, «την επόμενη Κυριακή διεξάγονται εκλογές στο ομόσπονδο κράτος Χ».
- Αφήνοντας τα πιο δημοσιογραφικά, νομίζω ότι υπάρχει ένα προβληματάκι με τη λέξη σαββατοκύριακο. Με ελάχιστες εξαιρέσεις, βλέπω να το γράφουν Σαββατοκύριακο (με κεφαλαίο Σ). Ομως το σαββατοκύριακο δεν είναι μια ακόμα ημέρα, όπως η Δευτέρα ή η Πέμπτη, ώστε να γράφεται με κεφαλαίο αρχικό. Είναι λέξη-έννοια ή «περιγραφική» λέξη, που άλλωστε δεν παραπέμπει τόσο στις μέρες Σάββατο και Κυριακή, όσο στο τέλος της εβδομάδας γενικότερα, στο αγγλικό weekend.
- Μιας και έπιασα, όμως, τα κεφαλαία και τα πεζά (τα «μικρά» που λέγαμε όταν ήμασταν… μικροί), πρόβλημα υπάρχει και με τη λέξη Γη/γη. Πρόκειται, ουσιαστικά, για δύο λέξεις. Αλλο ο πλανήτης μας, ο κόσμος όπου ζούμε, και άλλο το έδαφος, η γη κάτω από τα πόδια μας, η γη των προγόνων μας. Επομένως, «Από τη Γη στη Σελήνη», «Εμπρός της Γης οι κολασμένοι» ή «ο Μαγγελάνος έκανε τον περίπλου της Γης», αλλά «ο πατέρας του του άφησε λίγα μέτρα γη», «τούτη η γη που την πατούμε, όλοι μέσα θε’ να μπούμε», ή «έπρεπε να τον είχα θάψει τρία μέτρα κάτω από τη γη» του υπουργού(!) Πολάκη.
- Πρόβλημα υπάρχει –ευτυχώς όχι τόσο σοβαρό όσο εκείνα που οι ίδιοι αντιμετώπισαν κατά το παρελθόν –και με τους εβραίους. Εβραίος δεν είναι εθνικός χαρακτηρισμός. Ο κάτοικος του Ισραήλ λέγεται Ισραηλινός, ούτε καν Ισραηλίτης. Τα εκατομμύρια που ζουν εκτός Ισραήλ είναι απλώς εβραίοι, δηλαδή ασπάζονται και ακολουθούν το εβραϊκό θρήσκευμα, τον Ιουδαϊσμό. Οπως, λοιπόν, γράφουμε βουδιστές, χριστιανοί, μουσουλμάνοι, ανιμιστές, κ.λπ. (με πεζό αρχικό), έτσι οφείλουμε να γράφουμε και εβραίοι («στο Αουσβιτς εξοντώθηκαν χιλιάδες εβραίοι», «οι εβραίοι κλείνουν τα μαγαζιά τους το Σάββατο», κ.ο.κ.).
- Ακούω συνέχεια στα ραδιόφωνα και στις τηλεοράσεις «Η χώρα πρέπει να παράξει πλούτο», «Αυτόν τον πλούτο θα τον παράξουμε», «Καλούμαστε να παράξουμε ιδεολογία», κ.ο.κ., αντί παραγάγει/παραγάγουμε. Κατ’ αναλογία, το ίδιο θα έπρεπε να ισχύει, επομένως, και με άλλα ρήματα σύνθετα με το άγω, οπότε θα λέγαμε: «η χώρα αναμένεται να εξάξει χ τόνους λάδι», «σκοπεύει να την απάξει και να ζητήσει λύτρα», «καλείται να διεξάξει έρευνα», «ο Ολυμπιακός αναμένεται να κατάξει θρίαμβο επί του Πανθρακικού», κ.ο.κ.
- Εσχατο αλλά όχι μικρότερης σημασίας. Το επικοινωνώ δεν είναι μεταβατικό ρήμα. Επομένως τα «θα επικοινωνήσουμε το πρόγραμμά μας», «θα στο επικοινωνήσω», «όταν το ετοιμάσεις, επικοινώνησέ το μου», με τα οποία βομβαρδιζόμαστε τα τελευταία χρόνια, είναι απλώς βαρβαρισμοί, αντίστοιχοι του «πρέπει να τη λήξουμε τη σχέση μας» (αυτό, ως πιο νεανικό, είναι τουλάχιστον χαριτωμένο) ή του «διολισθαίνουμε τη συζήτηση». Αν συνεχιστεί πάντως αυτή η τάση μετατροπής αμετάβατων ρημάτων σε μεταβατικά, φοβάμαι ότι σε λίγο δεν θα είμαστε πολύ μακριά από το περίφημο «θα σε συνεδριάσω» που έλεγε ο μακαρίτης Ηλίας Ηλιού, με προφανή τον χιουμοριστικό υπαινιγμό για τις ατέρμονες, άχαρες και άγονες συνεδριάσεις της παραδοσιακής αριστεράς, που στόχο είχαν, μεταξύ άλλων, να κουραστούν οι πιο «ερασιτέχνες» και οι συνοδοιπόροι, ώστε τις κρίσιμες αποφάσεις να τις πάρουν οι επαγγελματίες της πολιτικής και τα μαντρόσκυλα του κομματικού μηχανισμού.
Ο κ. Ανδρέας Παππάς είναι επιμελητής εκδόσεων και μεταφραστής.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
