Εναν μύθο θα σας πω, για τον καπιταλισμό

Το τραγούδι της θείας Λένας

Η ΑΝΟΔΟΣ. Μια φορά κι έναν καιρό σε μιαν αυτοκρατορία μακρινή, ζούσε ο γιος ενός μαχαραγιά. Ο νέος ήταν χαρισματικός. Είχε ένα όραμα. Να δημιουργήσει μια δική του οικονομική αυτοκρατορία. Σκέφθηκε λοιπόν κάτι απλό. «Ο κλάδος είναι σε κρίση. Τα εργοστάσια σε πολλά βασίλεια είναι κατεστραμμένα. Οι βασιλείς δεν ξέρουν τι να κάνουν με τις εκατόμβες των ανέργων. Φοβούνται κοινωνική αναταραχή και πολιτική αστάθεια. Θα πάω εγώ και θα τους σώσω». Πράγματι πήγε στο γειτονικό βασίλειο και υποσχέθηκε να διατηρήσει τις θέσεις εργασίας. Να εκσυγχρονίσει τις εγκαταστάσεις και να δώσει νέα πνοή στην οικονομία. Ο βασιλιάς καλοδέχθηκε τον χαρισματικό, πούλησε φτηνά το εργοστάσιο και σε λίγο καιρό η οικονομία ζωντάνεψε και οι υπήκοοι ήσαν ευτυχείς. Το πείραμα το επανέλαβε στην παραδιπλανή χώρα. Πέρασαν τα χρόνια, κι εκεί που κανείς δεν το περίμενε μεγάλο κακό χτύπησε τη Δυτική Αυτοκρατορία. Οι άρχοντες που με την εμμονή τους σε ιδανικά πορεύθηκαν με βάση αυτά και όχι με κατανόηση της πραγματικότητας οδήγησαν την απέραντη χώρα στον οικονομικό μαρασμό. Οι υπήκοοι εξεγέρθηκαν και η αυτοκρατορία διαλύθηκε, όπως τότε με τους διαδόχους του Μεγάλου Αλεξάνδρου του Ελληνα.Μια και δυο, ο γιος του πρίγκιπα, εργατικός και μορφωμένος στα σύγχρονα εργαλεία της οικονομίας, είπε να μιμηθεί τον πατέρα. Και το έκανε. Αγόρασε φτηνά όλα τα εργοστάσια της περιοχής, και έγινε ιδιοκτήτης εγκαταστάσεων σε 60 βασίλεια.

Η ΠΤΩΣΗ. Ομως… Ομως, για να βρει τα απαραίτητα κεφάλαια, προσέφυγε σε δανεισμό από τα χρηματιστήρια –που κάποτε διαπραγματεύονταν τουλίπες –και τις τράπεζες. Αλλά αυτή τη φορά έβαλε μετόχους και κεφάλαια, που τότε αποκαλούσαν funds. Η νέα οικονομία που αναπτυσσόταν παγκοσμίως είχε ένα καλό και ένα κακό. Το καλό ήταν η αφθονία κεφαλαίων. Χρυσή εποχή. Το κακό ήταν ότι οι απαιτήσεις των νέων μετόχων για μερίσματα ξεπέρασε το όριο της ευστάθειας του συστήματος. Οι μέτοχοι και ο ίδιος έφτασαν σε σημείο να ενθυλακώνουν δεκάδες δισεκατομμύρια ως μερίσματα και να ζουν ευτυχισμένοι στο Londinium.

Η εξέλιξη αυτή είχε σαν αποτέλεσμα να πάψει να επενδύει στο μέλλον και στην καινοτομία. Οι εγκαταστάσεις να μην εκσυγχρονίζονται και σιγά-σιγά να απαξιώνονται. Σε λίγα χρόνια η παγκόσμια αυτοκρατορία του βούλιαξε και οι άνθρωποι ξαναγύρισαν στην ανεργία, στη δυστυχία και οι άρχοντες έπαψαν να τον επαινούν και να τον καλοδέχονται στα παλάτια τους. Δεν έβγαιναν στο τηλέφωνο ούτε για «καλημέρα».

ΤΟ ΔΙΔΑΓΜΑ. Από το μακρινό παρελθόν βγαίνουν κάποια ζοφερά διδάγματα για το κοντινό μέλλον της μόνης υπαρκτής οικονομίας. Το σύστημα έχει ξεφύγει. Τα κεφάλαια που πλεονάζουν στις θυρίδες των 62 πλουσιότερων αρχόντων είναι ίσα με τον πλούτο των μισών κρατών της Γης. Αλλά και τα κεφάλαια πολλών πλεονασματικών χωρών, ασφαλειών, συνταξιοδοτικών ταμείων κ.λπ. εγκαταλείπουν τις παραγωγικές επενδύσεις. Και πώς να μην τις εγκαταλείψουν; Οταν ως πρόσφατα οι αποδόσεις στα ασφαλή κρατικά ομόλογα ήταν της τάξεως το 1%, ενώ οι επενδύσεις στα παράγωγα (CDOs, hedge funds, CDS) και άλλα εξωτικά εργαλεία παιδιά του Nash απέδιδαν ως πρόσφατα 20%-25%. Το πάνω χέρι έχει πλέον ο καπιταλισμός-καζίνο. Ζούμε την περίοδο «ενός μοντέλου κυριευμένου από τη βραχυπρόθεσμη κερδοφορία, προσανατολισμένου στα μερίσματα των μετόχων και σε βάρος του κοινού καλού» έγραφε ο γνωστός δημοσιογράφος Jérôme Fritel.

Ο επίσης γνωστός από τη σχέση του με την Ελλάδα και την κρίση της αυστριακός οικονομολόγος Stephan Schulmeister, του Αυστριακού Ινστιτούτου Οικονομικών Ερευνών, σημειώνει: «Ο σύγχρονος καπιταλισμός έχει γίνει ένα ακόρεστο θηρίο. Πηγαίνει εκεί που υπάρχει η περισσότερη τροφή. Ο καπιταλισμός αποκτά δυναμισμό όταν οι επιχειρήσεις επενδύουν. Σήμερα το χρήμα επενδύει στην κερδοσκοπία. Δεν κατασκευάζει νέα εργοστάσια, δεν δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας. Το χρήμα τοποθετείται στις αγορές χρηματοπιστωτικών προϊόντων».

ΚΑΙ ΤΩΡΑ ΤΙ ΚΑΝΟΥΜΕ; Το 2015 υπήρξε μια χρονιά τουλάχιστον αποτυχημένη για την παγκόσμια οικονομία. Μια σειρά από γεγονότα μάς προϊδεάζουν για ένα μέλλον σκοτεινό. Τα τελευταία είκοσι χρόνια, μετά τις απορρυθμίσεις Κλίντον για τα προϊόντα της σκιώδους τραπεζικής, το σύστημα απέκτησε δυναμισμό, που όμως εξαερώνεται. Για τους λόγους που αναφέρθηκαν προηγουμένως. Οι αναδυόμενες αγορές, με το σκάσιμο της φούσκας των τιμών των πρώτων υλών, μπήκαν στη φάση της αποεπένδυσης. Τα κεφάλαια τις εγκαταλείπουν σχεδόν πανικόβλητα… Η παγκοσμιοποίηση «χάνει τον δυναμισμό της».

Και ο πρώτος κόσμος; Εχοντας απολέσει από καιρό την παραγωγική του δύναμη και έχοντας στραφεί στις υπηρεσίες, έχει λουστεί από κρύο ιδρώτα βλέποντας το φίδι να δαγκώνει την ουρά του. Μια και οι καταθέσεις μας στις τράπεζες έχουν κατευθυνθεί σε μεγάλο βαθμό στις αναδυόμενες. Οταν φταρνίζεται η Βραζιλία, κάνουν πυρετό η Φρανκφούρτη, η Βασιλεία και το Σίτι.

Δεν έχω, παιδιά μου, συμβουλές να σας δώσω για το τι να κάνουμε. Μόνο μία. Μην εμπιστεύεστε όσους σας τάζουν ότι τα κλειστά σύνορα είναι η λύση. Ούτε αυτούς που ζητούν λιγότερους κανόνες. Και οι δύο εκφράζουν το παλιό και οδηγούν σε περιπέτειες. Καληνύχτα σας, παιδάκια, και καλό ξημέρωμα.

Ο κ. Αντώνης Τριφύλλης είναι πρώην διευθυντής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.