Καλωσήλθατε στον 21ο αιώνα

Το ξεκίνημα του 2016 ήταν κάθε άλλο παρά ήρεμο. Η κατρακύλα του χρηματιστηρίου στην Κίνα αποσταθεροποίησε τις αγορές παγκοσμίως. Οι αναδυόμενες οικονομίες επιβράδυναν. Η τιμή του πετρελαίου βυθίστηκε, οδηγώντας τους πετρελαιοπαραγωγούς σε κρίση. Η Βόρειος Κορέα κάνει επίδειξη της πυρηνικής της ισχύος. Και στην Ευρώπη, η συνεχιζόμενη προσφυγική κρίση προκαλεί ένα τοξικό σύννεφο εθνικισμού, που απειλεί να διαλύσει την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αν σε αυτό προστεθούν και οι νεο – αυτοκρατορικές φιλοδοξίες της Ρωσίας και η απειλή της ισλαμιστικής τρομοκρατίας, το μόνο που λείπει από την εικόνα είναι κομήτες να σχίζουν τον ουρανό, σε μία χρόνια που μπορεί να εξελιχθεί σε προφητική καταστροφή.

Όπου και να κοιτάξει κανείς, θα δει χάος. Η διεθνής τάξη που διαμορφώθηκε από τις φλόγες του 20ού αιώνα, δείχνει να εξαφανίζεται και δεν έχουμε ιδέα τί μπορεί να την αντικαταστήσει. Δεν είναι δύσκολο να δώσουμε ονόματα στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε: παγκοσμιοποίηση, ψηφιοποίηση, κλιματική αλλαγή κ.ο.κ. Αυτό που δεν είναι ξεκάθαρο είναι το πλαίσιο μέσα στο οποίο θα έρθει η απάντηση – αν έρθει. Σε τι πολιτικές δομές, με ποιου την πρωτοβουλία και κάτω από ποιους κανόνες θα διαπραγματευτούμε τις απαντήσεις – ή, αν η διαπραγμάτευση αποδειχθεί αδύνατη, πώς θα αγωνιστούμε για την απάντηση; Η πολιτική και οικονομική τάξη – ειδικά σε παγκόσμια κλίμακα – δεν προκύπτει απλά από μία ειρηνική συναίνεση. Πάντα ήταν αποτέλεσμα μίας μάχης για την κυριαρχία – συχνά σκληρής, αιματηρής και μακράς.

Μόνο μέσω της σύγκρουσης προκύπτουν οι νέοι πυλώνες, οι θεσμοί και οι παίκτες της νέας τάξης. Η φιλελεύθερη δυτική τάξη που προέκυψε μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου βασίστηκε στην παγκόσμια ηγεμονία των Ηνωμένων Πολιτειών. Ως η μοναδική πραγματική παγκόσμια δύναμη, ήταν κυρίαρχη όχι μόνο στον τομέα της σκληρής στρατιωτικής ισχύος (όπως και οικονομικά) αλλά και σε όλες τις διαστάσεις της ήπιας ισχύος (για παράδειγμα στον πολιτισμό, στη γλώσσα, στα μέσα ενημέρωσης, στη τεχνολογία και στη μόδα). Σήμερα η Pax Americana, που διασφάλιζε σε μεγάλο βαθμό την παγκόσμια ειρήνη έχει αρχίσει να ξεφτίζει – και κυρίως στη Μέση Ανατολή και τη χερσόνησο της Κορέας. Οι ΗΠΑ μπορεί να είναι ακόμη η ισχυρότερη δύναμη στον κόσμο αλλά δεν μπορεί και δεν θέλει να παίζει πια τον ρόλο του παγκόσμιου αστυνόμου ή να κάνει θυσίες για να διασφαλίζει τη τάξη.

Παρόλα αυτά, καθώς ανακύπτει μία νέα τάξη, τα θεμέλιά της δεν είναι ακόμη ξεκάθαρα. Μία παγκόσμια τάξη με ηγετική δύναμη την Κίνα είναι αδύνατη. Η Κίνα θα παραμείνει απορροφημένη στον εαυτό της, εστιάζοντας στην εσωτερική σταθερότητα και οι φιλοδοξίες της θα περιοριστούν στον έλεγχο των άμεσων γειτόνων της και των γύρω θαλασσών. Επιπροσθέτως η Κίνα δεν διαθέτει την ήπια ισχύ που θα ήταν απαραίτητη αν επιθυμούσε να προσπαθήσει να γίνει μία παγκόσμια δύναμη. Ούτε πρόκειται να δούμε την ανάδυση μίας δεύτερης Pax Americana.

Παρά τη τεχνολογική κυριαρχία της Αμερικής, θα υπάρξει μεγάλη αντίσταση από περιφερειακές δυνάμεις και πιθανές αντισυμμαχίες. Για την Ευρώπη προκύπτει ένα δύσκολο ερώτημα. Η παρακμή της Pax Americana, η οποία επί επτά δεκαετίες λειτουργούσε ως εγγυητής της εσωτερικής φιλελεύθερης τάξης της Ευρώπης, θα οδηγήσει άραγε σε κρίση, αν όχι σε σύγκρουση; Τί θα συμβεί αν η μεταναστευτική πολιτική της Άνγκελα Μέρκελ οδηγήσει στην πτώση της, ή αν η Βρετανία βγει από την Ευρωπαϊκή Ένωση ή αν η Μαρίν Λεπέν γίνει πρόεδρος στη Γαλλία; Μία βουτιά στην άβυσσο είναι το πιο επικίνδυνο αποτέλεσμα και το πιο πιθανό. Βέβαια η αυτοκτονία της Ευρώπης μπορεί να αποτραπεί. Αλλά όσοι με χαρά υποσκάπτουν τη θέση της Μέρκελ, την ευρωπαϊκή ταυτότητα της Βρετανίας ή τις γαλλικές αξίες του Διαφωτισμού απειλούν να μας ρίξουν όλους στον γκρεμό.