Το δοκίμιο στην εκπαίδευση

Ενας από τους εδραίους στόχους της δευτεροβάθμιας κυρίως εκπαίδευσης είναι, ως γνωστόν, να καταστούν οι μαθητές ικανοί να παράγουν σωστό και οργανωμένο λόγο, προφορικό και γραπτό –να εκφράζονται δηλαδή ορθά, εύτακτα και ιδίως τεκμηριωμένα. Η καλύτερη άσκηση για την επίτευξη του στόχου αυτού είναι, μεταξύ άλλων, η γραφή ευσύνοπτων ή εκτενέστερων δοκιμίων στην τάξη ή στο σπίτι. Δεν υπαινισσόμαστε βεβαίως το γνωστό μάθημα της Εκθεσης Ιδεών που πολλά χρόνια δέσποζε στα σχολικά προγράμματα και είχε δυστυχώς καταντήσει, όπως ξέρουμε, σε πολλές περιπτώσεις, ένα ανούσιο αναμάσημα κοινότοπων και τετριμμένων εκφράσεων και ιδεών, αλλά εννοούμε την πηγαία, ορθολογική ωστόσο και συστηματική διατύπωση παρατηρήσεων, σκέψεων, κρίσεων και στοχασμών πάνω σε ένα ζήτημα, ει δυνατόν, επίκαιρο, ή σε ένα θέμα ιδιαιτέρου ενδιαφέροντος για το ευρύτερο κοινό –που να συνάδει βεβαίως προς τις εμπειρίες και τις γνώσεις των μαθητών. Η εργασία αυτή θα τους βοηθήσει, όπως προειπώθηκε, να εξοικειωθούν σταδιακά με τον σωστό και δόκιμο νεοελληνικό λόγο, προφορικό και γραπτό. Με άλλα λόγια, θα ασκηθούν βαθμηδόν να ανταποκρίνονται με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ευχέρεια και φυσικότητα στις ποικίλες μορφές της γλωσσικής επικοινωνίας που απαιτεί καθημερινά η ζωή.

Στη διδασκαλία του δοκιμίου εκείνο που οφείλουν πρωτίστως να κάνουν, κατά τη γνώμη μας, οι φιλόλογοι είναι να καθοδηγήσουν τους μαθητές στην εδραίωση των απόψεών τους με πειστική επιχειρηματολογία· επίσης στο να αποφεύγουν την προβολή θέσεων με κραυγαλέο και δογματικό τρόπο, καθώς και την προπετή και μονόπλευρη στήριξη της γνώμης τους. Πάνω απ’ όλα οι καθηγητές έχουν υποχρέωση να συνηθίσουν τους μαθητές να συγκεντρώνουν μεθοδικά το υλικό τους, να το ταξινομούν και να το οργανώνουν με τρόπο συστηματικό και νοικοκυρεμένο έτσι ώστε να μπορούν ευχερέστερα να διατυπώνουν τις σκέψεις και τις ιδέες τους με πληρότητα, ακρίβεια και σαφήνεια. Ευκταίο θα ήταν επιπροσθέτως να μην καταπονούν τους μαθητές με μακρόσυρτες αναλύσεις για την προέλευση του δοκιμίου, τα είδη του, τη δομή του, τα κύρια χαρακτηριστικά του και άλλες θεωρητικές, εν πολλοίς, ήσσονος σημασίας λεπτομέρειες, αλλά να εστιάζουν την προσπάθειά τους στην ίδια την πράξη της γραφής –εφιστώντας κυρίως την προσοχή των μαθητών στο τι πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους κατά την ελεύθερη έκφραση των διανοημάτων τους και παράλληλα καθοδηγώντας τους αλλά και παροτρύνοντάς τους να εντρυφούν, κάθε φορά που βρίσκουν ευκαιρία, σε κείμενα έγκριτων δικών μας και ξένων δοκιμιογράφων.

Ασκώντας τους μαθητές στον δοκιμιακό λόγο θα τους μάθουμε να εκφράζονται στη νεοελληνική μας γλώσσα σωστά και με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη καλλιέπεια και θα τους καλλιεργήσουμε συνάμα τη νηφάλια, απροκατάληπτη και αντικειμενική κριτική σκέψη και στάση –κάτι που χρειαζόμαστε πάρα πολύ εμείς οι Νεοέλληνες, που ρέπουμε δυστυχώς στον άκρατο υποκειμενισμό και στην παρουσίαση των θέσεών μας με άκομψο πολλές φορές και θορυβώδη τρόπο και όχι σπάνια επιδεικνύοντας ήθος ανάρμοστο και αντιδημοκρατικό. Αδιάψευστοι μάρτυρες του θλιβερού αυτού φαινομένου γίνονται καθημερινά όσοι παρακολουθούν τις διάφορες συζητήσεις πολιτικών, δημοσιογράφων, συνδικαλιστών κ.ά. στους τηλεοπτικούς σταθμούς της χώρας ή και καμιά φορά στο Κοινοβούλιο.

Το δοκίμιο αναγνωρίζεται στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες ως το εγκυρότερο τεκμήριο όχι μόνο κατοχής της γλώσσας ενός λαού αλλά και της πνευματικής και πολιτισμικής του περιουσίας. Ετσι, λόγου χάρη, στις εξετάσεις του γνωστού Baccalauréat στη Γαλλία το δοκίμιο κατέχει, όπως ξέρουμε, πρωτεύουσα θέση σε όλες τις δέσμες των εξεταστέων μαθημάτων· κάτι ανάλογο συμβαίνει στη Βρετανία, στην Ισπανία, στην Ιταλία και σε άλλες χώρες της Ευρώπης. Γι’ αυτό θεωρείται αναγκαίο να προσδοθεί έμφαση στη σπουδή του δοκιμιακού λόγου στις φιλοσοφικές σχολές των πανεπιστημίων μας. Εχει συχνά ειπωθεί από πολλούς ότι χρειαζόμαστε φιλολόγους καταρτισμένους επαρκώς στη διδασκαλία κλασικών κειμένων από μετάφραση –κάτι που παρουσιάζει ακόμη και τώρα σημαντικά προβλήματα -, χρειαζόμαστε ωστόσο και φιλολόγους έμπειρους στη διδασκαλία του δοκιμίου. Μια καλή ιδέα θα ήταν ίσως να επιλέγονταν και μερικοί σχολικοί σύμβουλοι ειδικοί επί του δοκιμίου για την επιμόρφωση των καθηγητών μας. Στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης που τώρα επιχειρείται ευχής έργο θα ήταν να λαμβανόταν ειδική πρόνοια και για το ζήτημα που θίγουμε στο παρόν άρθρο.

Ο κ. Γεράσιμος Α. Μαρκαντωνάτος είναι διδάκτωρ Κλασικής Φιλολογίας – συγγραφέας.