Βγαίνοντας από την παγίδα της Μέσης Ανατολής

Ο αραβικός κόσμος και οι γείτονές του έχουν πέσει βαθιά στην παγίδα της βίας. Οι συγκρούσεις στη Λιβύη, τη Συρία, την Υεμένη και το Ιράκ, μαζί με τις επιδρομές των τζιχαντιστών του Ισλαμικού Κράτους καταστρέφουν τους οικονομικούς δεσμούς που απαιτούνται για να εξασφαλιστεί η μακροπρόθεσμη πολιτική σταθερότητα.

Πράγματι, το τελευταίο κύμα βίας έχει προκαλέσει ένα αληθινό εμπορικό σοκ, η πραγματική διάσταση και η σημασία του οποίου έχει σε μεγάλο βαθμό περάσει απαρατήρητη.

Μεταρρυθμίσεις για καλύτερες μεταφορές και εμπόριο είχαν ενισχύσει τους οικονομικούς δεσμούς μεταξύ Ιράκ, Ιορδανίας, Λιβάνου και Συρίας.

Οι εμπορικές συναλλαγές μεταξύ των χωρών αυτών ήταν υψηλότερες, κατά μέσο όρο, από ό,τι μεταξύ των αραβικών κρατών, αλλά έχουν καταρρεύσει, καθώς αυξάνεται η βία.

Το κλείσιμο των συνόρων της Συρίας, ειδικότερα, έχει εμποδίσει το περιφερειακό εμπόριο, κόβοντας μια σημαντική διαδρομή που συνδέει την ευρύτερη Ανατολική Μεσόγειο, τις χώρες του Κόλπου και την Τουρκία.

Τα απαρατήρητα θύματα περιλαμβάνουν τους καλλιεργητές μήλων του Λιβάνου, οι οποίοι εξαρτώνται μόνο από τις εξαγωγές για επιβίωση. Από το 2011, ο Λίβανος έχει χάσει σχεδόν το σύνολο των εξαγωγικών αγορών του στην Ιορδανία, το Ιράκ και τον Κόλπο.

Με το κλείσιμο του τελευταίου συνοριακού περάσματος της Ιορδανίας με τη Συρία, η χώρα αντιμετωπίζει μια παρόμοια μοίρα. Ιράκ και Συρία ήταν βασικές εξαγωγικές αγορές για την Ιορδανία και το κλείσιμο των συνόρων έχει σπείρει οικονομικό όλεθρο στους αγρότες και τους κατασκευαστές της.

Αγροκτήματα στη βόρεια Ιορδανία έχουν αποκοπεί από τη Συρία, και δεν μπορούν πλέον να πωλούν τα προϊόντα τους. Οι αυξανόμενες εμπορικές συνδέσεις της Τουρκίας με την Εγγύς Ανατολή και την Αραβική Χερσόνησο έχουν επίσης υποφέρει. Πριν από πέντε χρόνια, πόλεις στα βόρεια σύνορα της Συρίας είχαν κέρδη από την ταχέως αναπτυσσόμενη οικονομία της Τουρκίας.

Τώρα είναι ουσιαστικά αποκομμένες. Οι τουρκικές εισαγωγές από τη Συρία έχουν μειωθεί κατά περίπου 74% από το 2010. Η περιοχή χρειάζεται απεγνωσμένα νέες εμπορικές ευκαιρίες για την αντιμετώπιση της ανεργίας.

Οι τουρκικές εξαγωγές έχουν παρακάμψει τις ζώνες των συγκρούσεων με τη χρήση εναλλακτικών διαδρομών, όπως η διώρυγα του Σουέζ. Πρόσφατη μελέτη της Παγκόσμιας Τράπεζας εκτιμά ότι η ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου έχει χάσει σχεδόν 35 δισ. δολάρια στα πρώτα τρία χρόνια του εμφυλίου πολέμου της Συρίας.

Οι συνέπειες για την πολιτική οικονομία της περιοχής είναι βαθιές. Αυτό θέτει ένα θεμελιώδες δίλημμα για τη χάραξη πολιτικής. Καθώς η σύγκρουση καταστρέφει τοπικές οικονομικές διασυνδέσεις και διαλύει καθιερωμένες αλυσίδες εφοδιασμού, κατεδαφίζει επίσης το θεμέλιο πάνω στο οποίο μπορεί να οικοδομηθεί μια ειρηνική και ευημερούσα κοινωνία.

Μια μακροπρόθεσμη διαδικασία επίλυσης των συγκρούσεων απαιτεί συνήθως διαρκείς οικονομικές σχέσεις, οι οποίες καλλιεργούνται καλύτερα μέσω της εξειδίκευσης και του εμπορίου.

Ως εκ τούτου, μια νέα οικονομική τάξη θα είναι αναγκαία για να δημιουργηθεί και να διαρκέσει μια σταθερή νέα πολιτική τάξη στην περιοχή.

Ενα τέτοιο σενάριο μπορεί να φαίνεται μακρινό όνειρο σήμερα, δεδομένων των μυριάδων συγκρούσεων της περιοχής. Αλλά η ανελέητη λογική της επιβίωσης πιέζει ήδη πολλούς στην περιοχή προς την κατεύθυνση της συνεργασίας με τους γείτονές τους σε ζητήματα όπως το νερό, η ενέργεια, και το εμπόριο.

Στο Κουρδιστάν, για παράδειγμα, οι αρχές βάζουν στην άκρη πολιτικές, ιδεολογικές και ιστορικές έχθρες για να συνεργαστούν με την κεντρική κυβέρνηση του Ιράκ, του Ιράν και της Τουρκίας.

Ομοίως, η οικονομική ιδιοτέλεια έχει αναγκάσει την κυβέρνηση του Νοτίου Σουδάν να συνεργαστεί με το Σουδάν, από το οποίο απέκτησε την ανεξαρτησία της, μετά από ένα βάναυσο εμφύλιο πόλεμο, το 2011.

Στη σημερινή ταραγμένη Μέση Ανατολή, η οικονομική συνεργασία δεν είναι πλέον θέμα επιλογής. Εχει γίνει μια αναγκαιότητα. Η ευρέως αναγνωρισμένη σχέση ανάμεσα στην οικονομική συνεργασία και την πολιτική σταθερότητα θα είναι ζωτικής σημασίας για διέξοδο από το σημερινό τέλμα. Η αδιαφορία είναι συνταγή για συνεχιζόμενη βία και κατακερματισμό.