Ο κατάλληλος τοίχος εντοπίστηκε στις αρχές Μαΐου. Περπατώντας στους δρόμους του Σάο Πάολο, διέκρινε την ιδανική επιφάνεια έξω από ένα σχεδόν παρατημένο σχολείο. Το μάτι του Πάουλο Ιτο είχε οξυνθεί από την παρατήρηση –τα τελευταία 14 χρόνια αυτή ήταν η δουλειά του: πρώτα η αναζήτηση του κατάλληλου, παρθένου τοίχου και έπειτα ο στολισμός του. Προφανώς την ώρα που το έκανε, δεν κατάλαβε την αμεσότητα του μηνύματος.
Ετσι συμβαίνει πάντα, τις μεγάλες στιγμές μας ούτε τις εκτιμούμε ούτε τις αντιλαμβανόμαστε, τουλάχιστον μέχρι να περάσουν. Σχεδιάζοντας ένα κλαμένο και αποστεωμένο παιδί, ένα σπασμένο πιρούνι, και στη θέση του κολατσιού μια μπάλα ποδοσφαίρου (λαϊκισμός θα πουν κάποιοι, ενοχλητικός ρεαλισμός θα φωνάξουν άλλοι), εικονοποίησε τη μεγάλη ανορθογραφία του Μουντιάλ. Και την αρρώστια της εποχής.
«Υπάρχουν τόσα λάθη στη Βραζιλία, που δεν ξέρω από πού να ξεκινήσω» προσπάθησε να εξηγήσει κάπως αμήχανος ο καλλιτέχνης στα πρώτα λεπτά της παγκόσμιας διασημότητάς του. Ο Βραζιλιάνος, σχεδιάζοντας αυτή την άμεση εικόνα, μιλούσε για αυτό που κρύβεται πίσω από κάθε μεγάλη διοργάνωση, την αναντιστοιχία του πάρτι με την πραγματική ζωή. Συγκεκριμένα, μιλούσε για τις περυσινές ογκώδεις διαμαρτυρίες εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλες τις πόλεις της Βραζιλίας, όταν η κυβέρνηση αποφάσισε να αυξήσει τις τιμές στα εισιτήρια των λεωφορείων. Αυτό ήταν η αφορμή και ακολούθησαν οι φωνές για δικαιότερο σύστημα υγείας, για καλύτερη παιδεία, για αστυνομική βία, για μια δικαιότερη κατανομή των 11 δισεκατομμυρίων δολαρίων που ξοδεύονται από την κυβέρνηση της Ντίλμα Ρούσεφ για το Μουντιάλ. Η αύξηση στα εισιτήρια αποσύρθηκε, οι φόροι μειώθηκαν, η μαζικότητα του κινήματος έσπασε, αλλά ακόμη και σήμερα, λίγες ημέρες πριν από την έναρξη του πιο εμβληματικού Μουντιάλ των τελευταίων δεκαετιών, ο κόσμος είναι ακόμη στους δρόμους. Μα τι συμβαίνει, οι Βραζιλιάνοι δεν ζουν για μπάλα, σάμπα και μαύρισμα; Τι γίνεται με τα στερεότυπά μας; Και δεν τελειώνουν όλα μόλις σηκωθεί η κούπα του Μουντιάλ· το 2016, ακολουθούν και οι Ολυμπιακοί Αγώνες του Ρίο.
Και κάπως έτσι, ξαφνικά, άλλη μία ενοχή εμφανίστηκε στην ανέφελη ζωή μας. Το ποδόσφαιρο, το Μουντιάλ και η όλο και αυξανόμενη παγκόσμια ανισότητα μπλέχτηκαν δημιουργώντας έναν αστερίσκο στην πιο αταβιστική απόλαυση του μέσου άνδρα: Στην επιστροφή στην παιδική ηλικία, μέσω της παρακολούθησης του Παγκοσμίου Κυπέλλου, του πρώτου πράγματος που ένα παιδί κάνει με πλήρη συνενοχή με τον κόσμο των μεγάλων.
Δεν είναι η πρώτη φορά που η πολιτική και η μπάλα μπλέκονται τόσο ενοχλητικά. Αν διαβάσει κανείς πίσω από την ιστορία του Μουντιάλ του 1978, θα μάθει ότι την ώρα που η Αργεντινή κατακτούσε το Παγκόσμιο Κύπελλο μέσα στο σπίτι της, στην Ανωτάτη Σχολή Μηχανικής του Πολεμικού Ναυτικού (το επικαλούμενο Αουσβιτς της Αργεντινής), οι αντιφρονούντες του καθεστώτος Βιντέλα εξαφανίζονταν κυριολεκτικά από τον χάρτη και οι ζητωκραυγές κάλυπταν τις πτήσεις από τις οποίες οι επαναστάτες δεν επέστρεφαν ποτέ.
Εδώ εμφανίζεται το ερώτημα: Αυτό σε τι θέση φέρνει έναν ποδοσφαιρόφιλο που θέλει να παρακολουθήσει απλά και χωρίς ιδιαίτερους προβληματισμούς το Μουντιάλ; Το να παρακολουθήσει τους αδικαιολόγητα πλούσιους Νεϊμάρ, Μέσι, Τζέραρντ ή τον Κριστιάνο Ρονάλντο τον κάνει κοινωνικά ανάλγητο; Μήπως και αυτή η απόλαυση ποινικοποιείται στο όνομα μιας γενικής τάσης πολιτικοποίησης και δικαιολογημένης αγανάκτησης; Στην πραγματικότητα, όχι. Το Μουντιάλ είναι όπως ένα καλό πλυντήριο: Οι συνειδήσεις μπορούν να βγουν καθαρές και άσπιλες με τη σωστή δόση απορρυπαντικού, μεθόδου και ρεαλισμού.
Η απόδειξη έρχεται αν μελετήσει κάποιος πιο προσεκτικά την ιστορία πίσω από την εφήμερη διασημότητα του καλλιτέχνη της Βραζιλίας. Οπως διηγείται ο ίδιος, πρόσφατα είχε βρει στο εξωτερικό μιας παράγκας τον τέλειο εικαστικό καμβά. Επηρεασμένος από το κλίμα της εποχής, ήθελε να ζωγραφίσει στην παράγκα ένα γκραφίτι σχετικό με τη φτώχεια. Οταν μπήκε μέσα, όμως, για να πάρει άδεια από τους ενοίκους της, είδε με κάποια ντροπή την πραγματική εκδοχή αυτού που ήθελε να σχεδιάσει: την αληθινή φτώχεια, χωρίς πινέλα, χωρίς συναίσθημα. Και όταν ζήτησε την άδειά τους να σχεδιάσει τον τοίχο της παράγκας, εκείνοι του ζήτησαν ευγενικά να μην το κάνει. Προτιμούσαν να σχεδιάσει το σήμα της αγαπημένης τους ομάδας. Και αυτό ίσως να τα εξηγεί όλα.
* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino το Σάββατο 7 Ιουνίου 2014
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
