Ο ΣΥΡΙΖΑ βρίσκεται αντιμέτωπος με ένα φαινόμενο που θα μπορούσε κανείς να αποκαλέσει “κατάρα της ΕΔΑ”, με το οποίο βρέθηκε η Αριστερά αντιμέτωπη και την προηγούμενη φορά που υπήρξε αξιωματική αντιπολίτευση στην Ελλάδα, πριν από έξι σχεδόν δεκαετίες.
Το 1958, η ΕΔΑ έγινε αξιωματική αντιπολίτευση, για πρώτη φορά στην ιστορία της. Ομως, στις επόμενες εκλογές, εκείνες του 1961, τα ποσοστά της κατέρρευσαν. Μέσα σε τρία χρόνια έχασε πολύ μεγάλο μερίδιο της εκλογικής της επιρροής. Το γιατί, δεν έχει αναλυθεί επαρκώς.
Η κυρίαρχη απάντηση που δίνεται μέχρι σήμερα σε αυτό το ερώτημα, όποτε τίθεται, είναι η άμεση παραπομπή στη λεγόμενη “Βία και νοθεία” των εκλογών του 1961. Ομως, ακόμα κι αν δεχθεί κανείς ότι η βία και νοθεία υπήρξε και σε ολόκληρη την έκταση που της αποδίδεται, δεν θα πρέπει να ξεχνά ότι, ακόμα και σύμφωνα με την περίφημη “Μαύρη Βίβλο” της εποχής, ο όγκος της θα ήταν κατά πολύ μικρότερος από την πτώση των ποσοστών της ΕΔΑ.
Επιπλέον, εκείνο που πολλοί δεν θυμούνται σήμερα, είναι ότι η υπόθεση της “Βίας και νοθείας” ήταν ένας αγώνας πολύ περισσότερο του κέντρου παρά της Αριστεράς: αρκεί να κοιτάξει κανείς τον Τύπο της εποχής και θα διαπιστώσει αμέσως ότι η ΕΔΑ κράτησε επί του θέματος πολύ διαφορετικούς τόνους από την Ενωση Κέντρου.
Πέρα λοιπόν από την εύκολη απάντηση στο ερώτημα, υπάρχει και η ουσιαστική: εκείνο που άλλαξε την εκλογική πορεία της Αριστεράς μεταξύ των δύο εκλογικών αναμετρήσεων του 1958 και του 1961 ήταν, κατά κύριο λόγο κάτι εντελώς διαφορετικό: το Κυπριακό ζήτημα. Πώς;
Με το ξέσπασμα του Κυπριακού στα μέσα της δεκαετίας του 1950, η ΕΔΑ βρέθηκε, σε επίπεδο λαικού κινήματος, πρωτοπόρος στην οργάνωση των μεγάλων λαικών αντιδράσεων για την Κύπρο. Εκείνη ήταν που κυρίως έβγαινε στους δρόμους και γύρω από τις οργανώσεις της αναπτύχθηκε όλη αυτή η εντονότατη δράση. Το 1958, όταν η χώρα έφτασε στις εκλογές, το Κυπριακό ήταν στην απόλυτη κορύφωσή του και ο άτυπος αλλά ουσιωδέστατος ρόλος της ΕΔΑ στις διαδηλώσεις καθοριστικός.
Η επίλυσή του από το 1959 προς το 1960 με τις Συμφωνίες του Λονδίνου και της Ζυρίχης άλλαξε εντελώς αυτό το τοπίο. Οι λόγοι της σκληρής λαικής αντίδρασης εξέλειπαν, καθώς, παρά τα όσα ακολούθησαν αργότερα και τις σχετικές αμφισβητήσεις μετά το 1963, ο Μακάριος το 1960-1962 ήταν θερμότατος υποστηρικτής της λύσης που είχε δωθεί με τη δημιουργία του νέου Κυπριακού κράτους και αυτός έδινε ουσιαστικά τον τόνο των αντιδράσεων και στην Αθήνα. Ετσι, η ΕΔΑ που είχε πολώσει σε μεγάλο βαθμό τη λαική της δράση επί του Κυπριακού, έμεινε ξαφνικά μετέωρη σε αυτό το επίπεδο και μη πρωτογενώς αριστερές μάζες που την ακολούθησαν για λόγους αντίδρασης στο εθνικό θέμα το 1958, το 1961 άρχισαν να απομακρύνονται πια από τις τάξεις της.
Το μάθημα αυτό θα ήταν πολύτιμο στην ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ, η οποία διαπράττει σήμερα το μεγάλο στρατηγικό λάθος να μιλά διαρκώς και κυρίως για “εξουσία της αριστεράς”, αντί να επιχειρεί να ηγηθεί ενός ευρύτατου μετώπου χωρίς τέτοια στεγανά. Με αυτό τον τρόπο, αυτοπεριορίζεται και θέτει εξ αρχής μία οροφή στις δυνάμεις της, καθώς στερεί σε ένα μεγάλο τμήμα των πολιτών που δεν θέλουν να αυτοπροσδιορίζονται ως αριστεροί τη δυνατότητα να ψηφίσουν την αξιωματική αντιπολίτευση.
Αν στον ΣΥΡΙΖΑ πιστεύουν ότι στη σημερινή Ελλάδα το κέντρο βάρους πρέπει να πέσει στη δικαίωση της πορείας της Αριστεράς και στην ανάδειξή της σε εξουσία, έχουν μετρήσει τα πράγματα λάθος: είναι κάτι που δεν αφορά τόσους πολλούς όσους νομίζουν. Κι αν επιθυμούν να σπάσουν αυτό το φράγμα που μόνοι τους, πιθανότατα χωρίς να το αντιλαμβάνονται, έχουν θέσει, θα πρέπει να αλλάξουν ρητορική αμέσως.
Και θα πρέπει να επανεξετάσουν την ισορροπία τους όχι ως αριστερή, αλλά ως εθνική δύναμη, ειδικά δε σε αυτή την εποχή. Αυτό σημαίνει ότι οφείλουν να απαλλαγούν από δύο επίπεδα ιδεολογικών αγκυλώσεων του παρελθόντος, που μπορεί να ταιριάζουν σε ένα μικρό αριστερό κόμμα αλλά όχι σε ένα κόμμα εξουσίας: τόσο την επιμονή της αριστερής οριοθέτησης, όσο και τη ρητορική τους και τις θέσεις τους γύρω από την έννοια “εθνικό” και όλα όσα αυτή κουβαλά μαζί της.
Αν δεν το πράξουν, το φράγμα δεν θα το περάσουν ποτέ: θα έχουν πάντα να κάνουν με αυτή την “κατάρα της ΕΔΑ”.
