Μία επίσκεψη στο Αουσβιτς

Η φετινή Διεθνής Ημέρα Μνήμης Θυμάτων Ολοκαυτώματος (27 Ιανουαρίου) –η επέτειος δηλαδή της απελευθέρωσης του στρατόπεδου συγκέντρωσης του ‘Αουσβιτς –τιμάται σε μια εποχή κατά την οποία παντού γύρω μας, υπάρχουν πράγματα που μας θυμίζουν τους κινδύνους της λήθης.

Φέτος συμπληρώνονται δύο δεκαετίες από τη γενοκτονία στη Ρουάντα. Οι συγκρούσεις στη Συρία, το Νότιο Σουδάν και την Κεντρική Αφρικανική Δημοκρατία έχουν αποκτήσει επικίνδυνες διαστάσεις. Η μισαλλοδοξία υπάρχει μέσα στις κοινωνίες μας και στις πολιτικές μας. Ο κόσμος μας μπορεί και πρέπει να κάνει περισσότερα για να εξαλλείψει αυτό που οδήγησε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Επισκέφτηκα το ‘Αουσβιτς-Μπιρκενάου τον περασμένο Νοέμβριο. Ένα δροσερό αεράκι φυσούσε εκείνη την ημέρα. Το έδαφος ήταν βραχώδες. Εγώ όμως,είχα παλτό και γερά παπούτσια. Η σκέψη μου πήγε σε αυτούς που δεν είχαν. Στους Εβραίους και στους άλλους κρατούμενους που κάποτε ζούσαν στο στρατόπεδο. Ο νους μου πήγε σε αυτούς τους αιχμάλωτους που στεκόταν όρθιοι και γυμνοί μέσα στην παγωνιά, μακριά από τις οικογένειές τους, κουρεμένοι με την ψιλή καθώς τους ετοίμαζαν για τους θαλάμους αερίων. Σκεφτόμουν αυτούς που τους κρατούσαν στη ζωή μόνο και μόνο για να εργαστούν μέχρι θανάτου. Πάνω από όλα όμως, σκέφτηκα πόσο άγνωστο παραμένει το Ολοκάυτωμα ακόμη και σήμερα.

Η αναλγησία ήταν τόσο βαθιά, το μέγεθος τόσο μεγάλο, η κοσμοθεωρία των Ναζί τόσο διαστραμένη και ακραία. Το έγκλημα τόσο καλά οργανωμένο και υπολογισμένο. Τα κτίρια στο Μπιρκενάου έμοιαζαν να εκτείνονται στον ορίζοντα προς κάθε κατευθυνση, ένα τεράστιο εργοστάσιο θανάτου. Το «Βιβλίο των Ονομάτων» περιέχει τα εκατομμύρια των Εβραίων θυμάτων. Αν και γεμίζει ένα δωμάτιο, περιέχει μόνο ένα κομμάτι του φόρου αίματος που πλήρωσαν επίσης οι Πολωνοί, οι Ρομά, οι Σίντι, οι Σοβιετικοί αιχμάλωτοι πολέμου, οι αντιφρονούντες, οι ομοφυλόφιλοι, τα άτομα με αναπηρία και άλλοι.

Συγκινήθηκα ιδιαίτερα με ένα βίντεο που δείχνει τη ζωή των Εβραίων στην Ευρώπη στις αρχές του ’30 –σκηνές από οικογενειακά τραπέζια και εκδρομές στη θάλασσα, μουσικές και θεατρικές παραστάσεις, γάμους και άλλες τελετές, μια ζωή που χάθηκε με βάρβαρο τρόπο μέσω ενός συστηματικού εγκλήματος, μοναδικού στην ανθρώπινη ιστορία.

Με τον Μάριαν Τούρσκι, έναν Πολωνοεβράιο που επέζησε του ‘Αουσβιτς που είναι σήμερα αντιπρόεδρος της Διεθνούς Επιτροπής Αουσβιτς περάσαμε μαζί τη διαβόητη πύλη «Arbeit macht frei» (Η εργασία απελευθερώνει). Ο Ραβίνος Γισραέλ Μέιρ Λάου, επιζών του Μπουχενβάλντ και σήμερα Αρχιραβίνος του Τελ-Αβίβ, στάθηκε μαζί μου στην πλατφόρμα όπου τα τραίνα ξεφόρτωναν το ανρθώπινο φορτίο τους. Μου διηγήθηκε την τραυματική στιγμή που ένα μόνο νόημα του διοικητή των SS έκανε τη διαφορά ανάμεσα στη ζωή και τον θάνατο. Θρηνώ όσους έχασαν τη ζωή τους στα στρατόπεδα και αισθάνομαι δέος για αυτούς που επέζησαν, αυτούς που αν και έχουν θλιβερές μνήμες έχουν αναδείξει το πνεύμα του ανθρωπισμού.

Συνοδευόμουν επίσης από μαθητές του Διεθνούς Κέντρου Συνάντησης που εργάζονται για να χτίσουν γέφυρες ανάμεσα σε λαούς και έθνη. «L’dor v’dor, «από γενιά σε γενιά» στα εβραικά, περνάει η σοφία», μου είπε ο Μάριαν Τούρσκι. Για αυτόν τον λόγο το ‘Αουσβιτς -Μπιρκενάου είναι είναι στη λίστα των Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Δεν μπορούμε να οικοδομήσουμε το μέλλον χωρίς να θυμόμαστε το παρελθόν. Ότι έγινε στο παρελθόν μπορεί να ξανασυμβεί.

Η καταπολέμηση του μίσους είναι ανάμεσα στις βασικούς στόχους των Ηνωμένων Εθνών. Οι μηχανισμοί μας για τα ανθρώπινα δικαιώματα προσφέρουν προστασία. Τα ειδικά μας δικαστήρια αγωνίζονται να καταπολεμήσουν την ατιμωρησία, να απονείμουν δικαιοσύνη και να σταματήσουν τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι ειδικοί σύμβουλοι του ΟΗΕ για την Πρόληψη των Γενοκτονιών και η Ευθύνη Προστασίας ανιχνεύουν σε όλο τον κόσμο τους προάγγελους ωμοτήτων. Η Συμμαχία των Πολιτισμών καταπολεμά τις εκδηλώσεις μίσους, απ’ τον αντισημιτισμό και την ισλαμοφοβία μέχρι τον υπερεθνικισμό και τις προκαταλήψεις κατά των μειονοτήτων.

Για σχεδόν μια δεκαετία, το Πρόγραμμα Ενημέρωσης του ΟΗΕ για το Ολοκάυτωμα συνεργάζεται με εκπαιδευτικούς και μαθητές παντού στον κόσμο για να προωθήσει την ανεκτικότητα και τις οικουμενικές αρχές. Το νέο εκπαιδευτικό πακέτο του προγράμματος, που δημιουργήθηκε σε συνεργασία με με το Μουσείο Μνήμης Ολοκαυτώματος των ΗΠΑ, θα συμβάλει στην ενσωμάτωση του μαθήματος για το Ολοκαύτωμα σε σχολεία σε όλο τον κόσμο. Στη φετινή τελετή στην έδρα του ΟΗΕ στις Βρυξέλλες, ο κύριος ομιλητής θα είναι ο Στίβεν Σπίλμπεγκ, του οποίου το Ινστιτούτο για την Οπτική Ιστορία του Ολοκαυτώματος είναι ένα ορόσημο για την καταγραφή της μαρτυρίας των επιζώντων.

Λίγα βήματα μακριά από το κρεματόριο του ‘Αουσβιτς, κάθησα να σκεφτώ μόνος μου. ‘Αγγιξα ένα συρματόπλεγμα –δεν είναι πια ηλεκτροφόρο αλλά ακόμη κόβει και φοβίζει. Αισθάνθηκα συγκλονισμένος από το μέγεθος όσων είχαν γίνει εκεί, και ταπεινός μπροστά στο κουράγιο και τη θυσία των στρατιωτών και των ηγετών τόσων εθνών που νίκησαν τη ναζιστική απειλή. Η ελπίδα μου είναι ότι η γενιά μας και αυτοί που θα έρθουν, θα επιστρατευτούν στην κοινή προσπάθεια ώστε αυτή η φρίκη να μην συμβεί ξανά, σε κανέναν.

Για να οικοδομήσουμε έναν κόσμο ισότητας για όλους.