Μια από τις επικρατούσες απόψεις προκειμένου η Ευρωζώνη να μπορέσει να επανέλθει σε μακροοικονομική ισορροπία, είναι να πραγματοποιηθεί διαρθρωτική αναπροσαρμογή στις οικονομίες με τρόπο ώστε να μπορέσει να ανακτήσουν την ανταγωνιστικότητά τους και να μειώσουν τα επίπεδα χρέους τους.
Οι ίδιες απόψεις υποστηρίζουν ότι προκειμένου να μειωθεί το κοινωνικό κόστος της διαρθρωτικής προσαρμογής -τόσο σε όρους απώλειας παραγόμενου προϊόντος όσο και σε όρους απασχόλησης-, θα πρέπει οι διαρθρωτικές μεταβολές στην αγορά εργασίας να συμβάλουν προς αυτή την κατεύθυνση (Goldman Sachs 2012). Για κάθε οικονομία η καμπύλη Phillips αποτυπώνει τη σχέση μεταξύ πληθωρισμού και ανεργίας. Η σχέση αυτή δεν είναι γραμμική. Ως αποτέλεσμα, μπορεί μεγαλύτερη μείωση του ΑΕΠ να μη συνδυάζεται από ανάλογη μείωση του πληθωρισμού οπότε δεν παρατηρούνται τα προσδοκώμενα οφέλη για την ανάκτηση της ανταγωνιστικότητας. Αλλαγή στο κόστος της μακροοικονομικής προσαρμογής (στον κοινωνικό πόνο), μπορεί να συμβεί: α) με την αλλαγή της κλίσης της καμπύλης Phillips ή β) μέσω μετατόπισής της (Petrakis et al. 2014).
Το επίπεδο τιμών στην Ελληνική οικονομία, μειώνεται σοβαρά (Διάγραμμα 1) μετά το 2011.
Διάγραμμα 1. Σωρευτική μείωση πληθωρισμού στις Ελλάδα, Ισπανία, Γαλλία και Γερμανία: Ιανουάριος 2011 έως Οκτώβριος 2013 (%)
Πηγή: Eurostat (prc_hicp_manr).
Η μείωση όμως των τιμών εκτός της θετικής πλευράς της, δηλαδή α) της εκκίνησης της επανισορρόπησης της οικονομίας, στο πλαίσιο της Ευρωζώνης, και β) της σχετικής βελτίωσης της αγοραστικής δύναμης των νοικοκυριών, έχει και συγκεκριμένες αρνητικές πλευρές που θα πρέπει να λάβουμε υπόψη:
1) Αρχίζει μια διαδικασία σπειροειδούς εξέλιξης των τιμών προς τα κάτω: Άρα κανείς δεν αγοράζει και κανείς δεν επενδύει διότι περιμένουν τις τιμές να πέσουν ακόμη περισσότερο.
2) Αυξάνει το πραγματικό επιτόκιο και έτσι αυξάνονται οι υφεσιακές πιέσεις. Εάν η οικονομική πολιτική μειώσει τα οικονομικά επιτόκια για να προλάβει τη συνέπεια αυτή, θα απομακρύνει τα κεφάλαια από τις τράπεζες και θα αυξήσει την πιστωτική ασφυξία.
3) Ο αποπληθωρισμός που έχει εμφανιστεί στην Ευρωζώνη, αυξάνει το βάρος της απαίτησης επανισορρόπησης από την περιφέρεια και άρα τον κοινωνικό της πόνο αφού έχει ανάγκη μεγαλύτερου αποπληθωρισμού!
4) Αυξάνει το βάρος του εθνικού και του ιδιωτικού χρέους.
Η μείωση των τιμών αυτών επιδρά στη διεθνή διάρθρωση των σχετικών τα τιμών. Η τιμή του «Big Mac», προϊόν της αλυσίδας τροφίμων Mac Donald’s, έχει καθιερωθεί κυρίως από τον “Economist” ως μέτρο σύγκρισης των ισοτιμιών (άρα και της διεθνούς σύγκρισης τιμών) (Big Mac Index). Τα «burgernomics», όπως αποκαλούνται διεθνώς, αποτελούν τα τελευταία χρόνια μια έγκυρη προσέγγιση σχετικά με το ποιο νόμισμα πρόκειται να ανατιμηθεί και ποιο να υποτιμηθεί. Βάση της σύγκρισης αυτής είναι ότι το εν λόγω αγαθό παρασκευάζεται κατά τον ίδιο τρόπο και πωλείται σε περίπου 120 χώρες, σε όλο τον κόσμο.
Ταυτόχρονα, η τιμή των «Big Mac» παγκοσμίως ίσως αποτελεί ένδειξη της επιτυχίας ή μη της δημοσιονομικής προσαρμογής των χωρών της Ευρωζώνης, όσον αφορά στο ζήτημα των τιμών (εσωτερική υποτίμηση) (Bruegel 2013). Από τον Ιούλιο του 2011, ο “Economist” συλλέγει επίσης τιμές των «Big Macs» σε χώρες της ζώνης του Ευρώ. Η μεταβολή στις τιμές των Big Mac από τον Ιούλιο του 2011 έως τον Ιούλιο του 2013, καθώς και η τιμή τους τον Ιούλιο του 2013, παρουσιάζονται στο Διάγραμμα 2.
Διάγραμμα 2. Μεταβολή στις τιμές του «Big Mac»: Ιούλιος 2011 – Ιούλιος 2013
Πηγή: Economist.
Κατά το χρονικό διάστημα Ιανουάριος 2013 – Ιούνιος 2013, στην Ελλάδα η τιμή μειώθηκε δραματικά από €3,26 σε €2,6 (μείωση κατά 20,2%). Μετά τη μείωση αυτή, η τιμή του Big Mac στην Ελλάδα είναι μικρότερη σε σχέση με όλες τις χώρες της Ευρωζώνης, που μελετώνται από τον Economist. Συνεπώς, η εσωτερική μείωση των τιμών αναφορικά με την ανταγωνιστικότητα τιμής των Ελληνικών προϊόντων πέτυχε το στόχο της.
Στη συνέχεια, αυτό που μας απασχολεί είναι εάν η σχετική μεταβολή των τιμών που μόλις παρατηρήσαμε είναι αποτελεσματική για την παραγωγική επανεκκίνηση της οικονομίας μέσω της βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας. Αυτή η ανάλυση στηρίζεται στη μελέτη της καμπύλης Phillips (Διάγραμμα 3).
Διάγραμμα 3. Η καμπύλη Phillips για την Ελληνική Οικονομία
 |
Πηγή: 1Τράπεζα της Ελλάδος. 2Eurostat (une_rt_q database).
Σημείωση: Τα στοιχεία του πληθωρισμού για το τέταρτο τρίμηνο του 2013 αφορούν στο μ.ο. του Οκτωβρίου και του Νοεμβρίου. Τα στοιχεία για την ανεργία κατά το τρίτο και τέταρτο τρίμηνο του 2013 αφορούν σε εκτιμήσεις του συγγραφέα.
Παρατηρούμε λοιπόν μια μετατόπιση της καμπύλης Phillips προς τα κάτω και δεξιά. Πρόκειται για αντίθετη κίνηση σε σχέση με την επιθυμητή προκειμένου να μειωθεί το κόστος της μακροοικονομικής προσαρμογής. Οι τιμές μειώνονται σημαντικά, ενώ ταυτόχρονα το επίπεδο ανεργίας σημειώνει μεγάλη αύξηση αντί να μειώνεται. Η ανεργία από κυκλική μετασχηματίζεται σε διαρθρωτική (βλέπε ανάρτηση με τίτλο «Κυκλική και Διαρθρωτική Ανεργία στην Ελλάδα») και όπως έγραφαν και οι Samuelson και Solow το 1960 (!!), η καμπύλη μετατοπίζεται προς τα δεξιά όταν συμβαίνει αυτό. Αυτή η επιδείνωση ευτυχώς σταμάτησε τους τελευταίους μήνες του 2013. Ιδανικά θα θέλαμε να κινηθεί -από εδώ και πέρα- προς την κατεύθυνση που δείχνει το βέλος Α του διαγράμματος, έτσι ώστε να διατηρηθούν οι μειώσεις των τιμών και να μειωθεί και η ανεργία! Ίδωμεν.
Έτσι λοιπόν, η μείωση των τιμών στην Ελληνική οικονομία, καθίσταται μη χρήσιμη -όσον αφορά στην αποτελεσματικότητα της μακροοικονομικής προσαρμογής- λόγω της αποδιάρθρωσης της παραγωγής. Νομίζω ότι είμαστε μπροστά στα καταστροφικά αποτελέσματα της λανθασμένης οικονομικής πολιτικής σε όλη αυτήν την ταραγμένη περίοδο διάσωσης που είναι αποτέλεσμα των λαθών που έχουν ήδη επισημανθεί (λανθασμένοι δημοσιονομικοί πολλαπλασιαστές (Blanchard και Leigh 2013), υπεραισιοδοξία σχετικά με τα αποτελέσματα της εφαρμογής των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων (Anderson et al. 2013), κλπ.). Με άλλα λόγια, οι σχεδιαστές του προγράμματος διάσωσης δε θα έπρεπε να επιτρέψουν (πρώτο εξάμηνο του 2011) την πρόκληση τόσο μεγάλης έκρηξης ανεργίας διότι ανατινάσσεται όλο το πρόγραμμα επανισορρόπησης της οικονομίας! Με απλά λόγια τι να την κάνεις την επανισορρόπηση της οικονομίας όταν η οικονομία καταστρέφεται;
Goldman Sachs (2012) Achieving Fiscal and External Balance (Part 4): Escaping the Vicious Cycle, European Economics Analyst, 12/04.
Petrakis P.E., Kostis P.C., Valsamis D.G. (2014), “European Economics and Politics in the Midst of the Crisis; From the Outbreak of the Crisis to the Fragmented European Federation”, Springer-Verlag, Berlin Heidelberg, ISBN 978-3-642-41343-8, p.274, forthcoming.
Samuelson P.A., Solow R.M. (1960) “Analytical Aspects of Anti-Inflation Policy” American Economic Review Papers and Proceedings 50(2), pp. 177-94.
*Ο κ. Π.Ε. Πετράκης είναι καθηγητής ΕΚΠΑ In Deep Analysis
