Στη χώρα μας η πολιτική βία στην πιο αποτρόπαιη μορφή της εκφράζεται από τη Χ.Α. και την ακροαριστερή/αναρχική τρομοκρατία, δύο άκρα που συναντώνται, ως εχθροί μεν σε πρώτη ανάγνωση, αλλά με κοινά χαρακτηριστικά την περιφρόνηση της ανθρώπινης ζωής, την απόλυτη μισαλλοδοξία, την παρανοϊκή αλαζονεία, τις σχέσεις με τον υπόκοσμο.
Έχουν όμως και ένα άλλο κοινό χαρακτηριστικό: στις τάξεις και των δύο υπερτερούν οι νέοι. Καμμία πρωτοτυπία: παντού και πάντα, από τους Ρώσους “δαιμονισμένους” του Νετσάγιεφ έως τις “Ερυθρές Ταξιαρχίες” και τους ισλαμιστές suicide bombers, νεαροί άνθρωποι είναι οι θλιβεροί πρωταγωνιστές.
Θύτες μαζί και θύματα. Η εύλογη ανησυχία δεν αφορά μόνο την εγκληματική δράση ολιγομελών εκτελεστικών πυρήνων, αλλά και κατά πόσο το παράδειγμα και η ρητορική τους γοητεύει ευρύτερους κύκλους νέων. Η εικόνα του σκοτεινού τύπου με τη μαγική φλογέρα που οδηγεί τα παιδιά στο γκρεμό, στοιχειώνει τους εφιάλτες μας…
Η πολιτική βία ελκύει και λόγω θετικών ιστορικών παραδειγμάτων: βίαιες εξεγέρσεις κατέλυσαν μοναρχίες, δικτατορίες και κάθε είδους ανελεύθερα καθεστώτα και, παρ’ όλες τις ακρότητες, άνοιξαν δρόμους για τη χειραφέτηση και τη δημοκρατία. Ωστόσο στην προσπάθεια ερμηνείας του φαινομένου, οι κλασικές αναλύσεις -φιλοσοφικές, ιστορικές, κοινωνιολογικές- νομίζω πως δεν επαρκούν.
Δεν έχω την πρόθεση, ούτε τις γνώσεις για να αντιπαραθέσω μια πλήρη εναλλακτική μεθοδολογία. Απλά προτείνω, για να κατανοήσουμε την ελκυστικότητα που ασκεί στους νέους η βία (πολιτική και μη), να ανατρέξουμε στη σύγχρονη λαϊκή/νεανική κουλτούρα (κόμικς-κινηματογράφος-μουσική). Σε αυτήν αντανακλώνται τάσεις υπαρκτές που με την διαμεσολάβησή της ενισχύονται και διευρύνονται. Ο καθρέφτης ξαναδίνει πίσω το είδωλο ως σημείο αναφοράς.
Δύο είναι τα φανταστικά πρόσωπα που έχουν αποκτήσει τεράστια συμβολική ισχύ: Ο “V” του κόμικς και φιλμ V for Vendetta και ο “Joker” του “Σκοτεινού Ιππότη” (Batman). Και οι δυό με ρομαντική σκοτεινή γοητεία, με πολλά κοινά χαρακτηριστικά: και οι δύο χωρίς πρόσωπο, ο πρώτος ως χαμογελαστή μάσκα, ο δεύτερος με το μακιγιάζ ενός εφιαλτικού γελωτοποιού. Και οι δύο με έναν λόγο πολύ πειστικό, που τον ακούσαμε σε παραλλαγές από την πλατεία Συντάγματος έως το Occupy Wall Street.
“Remember, remember the fifth of November”…
Ο V δανείζεται αυθαίρετα το πρόσωπο του Guy Fawkes, που που ιστορικά κάθε άλλο παρά αναρχικός ήταν: ως μέλος της “Συνομωσίας της Πυρίτιδος”, στις 5 Νοεμβρίου του 1605 προσπάθησε ν’ ανατινάξει τη Βουλή των Λόρδων με στόχο την ανατροπή του αγγλικανού βασιλιά και την παλινόρθωση του καθολικισμού στην Αγγλία. Απέτυχε, εκτελέστηκε και κατάντησε αρνητικός ήρωας λαϊκής γιορτής-κάτι σαν τον Ιούδα. Στο κόμικ και στην ταινία V for Vendetta η πλοκή μετατίθεται πονηρά σε μια μελλοντική στυγνή δικτατορία, με κοινοβουλευτικό μανδύα, και το φάρμακο για την καταπίεση και τη διαφθορά είναι οι δολοφονίες των στυλοβατών του καθεστώτος και η καταστροφή όλων των θεσμικών συμβόλων- κοινοβούλιο, δικαστήρια- με μια σειρά φαντασμαγορικές ανατινάξεις. Βεντέττα, αντεκδίκηση. Δικαστής και εκτελεστής ο V με τη μάσκα του Γκάϊ. Ακούμε λόγια που αντηχούν ελκυστικά: “Αυτή η χώρα δεν χρειάζεται ένα κτίριο (το κοινοβούλιο) χρειάζεται ελπίδα.” Πολύ ωραία. Σας θυμίζει τίποτα; Μήπως το “να καεί, να καεί…” ή το “η χούντα δεν τελείωσε το ’73;” Αρκεί να βαφτίσει κανείς τη δημοκρατία δικτατορία για να δικαιολογηθεί κάθε είδους βία και καταστροφή. Στην ταινία ο V σκοτώνεται, αλλά “ένας στο χώμα, χιλιάδες στον αγώνα”, χιλιάδες “απλοί άνθρωποι” φορούν την ίδια μάσκα και συνεχίζουν. Αυτό το κρυπτοφασιστικό έργο είχε τεράστια απήχηση στους νέους, πολύ περισσότερο από οποιαδήποτε επαναστατικά εγχειρίδια, η μάσκα φοριέται σε όλες τις πρόσφατες διαδηλώσεις, την έχουν υιοθετήσει και οι “Ανώνυμοι”.
Ο πράκτορας του Χάους
Ο Joker, αντίπαλος αλλά και συμπλήρωμα του Μπάτμαν είναι ακόμα πιο σκοτεινή περίπτωση. Είναι η γοητεία του απόλυτου κακού. Χωρίς αναφορά σε “λαό” όπως ο προηγούμενος. Στον περίφημο μονόλογό του ξεκινάει και αυτός από το ”σάπιο κατεστημένο”, από υπαρκτές σκοτεινές πτυχές της κοινωνικής και πολιτικής ζωής και προτάσσει τον απόλυτο “καθαρτήριο” ζόφο, την πλήρη καταστροφή χωρίς προσωπικές ή ιδεολογικές προτιμήσεις. VIVA LA MUERTE! Τζόκερ:“Όλοι έχουν σχέδια, οι μπάτσοι, οι μαφιόζοι, οι πολιτικοί. Εγώ δεν κάνω σχέδια. Προσπαθώ μόνο να δείξω σε αυτούς τους σκευωρούς πόσο στ’ αλήθεια αξιοθρήνητη είναι η προσπάθειά τους να ελέγξουν τα πράματα.”- “είμαι ο πράκτορας του Χάους! Και ξέρεις τι συμβαίνει με το Χάος; Είναι δίκαιο!” -” Το μόνο νόημα για να ζης σ’ αυτόν τον κόσμο, είναι να ζης χωρίς κανόνες”.
Όποιος δεν καταλαβαίνει πόσο γοητευτικά ηχούν στ’ αυτιά ένός νέου αυτά τα λόγια, δεν υπήρξε ποτέ νέος! Και μάλιστα από τα χείλη ενός εξαιρετικού ηθοποιού (Heath Ledger) που κατά τραγική σύμπτωση γι αυτό το ρόλο πήρε μεταθανάτιο Όσκαρ. Και αυτής της φιγούρας η δημοφιλία ήταν (και είναι) τεράστια. Εκτός από τον μανιακό του Ντένβερ το 2012 που τον μιμήθηκε κατά γράμμα και μασκαρεμένος σαν Τζόκερ γάζωσε δεκάδες ανύποπτους ανθρώπους σε σινεμά που έπαιζε την ταινία, το διαδίκτυο κατακλύζεται από τους fan του Τζόκερ. Πόσα νέα παιδιά και σε ποιο βαθμό νιώθουν να ταυτίζονται με το αποσυνάγωγο φρικιό;
Δεν υποστηρίζω βέβαια καμιά λογοκρισία. Ούτε ότι η ερμηνεία των εξεγέρσεων αρχίζει και τελειώνει με τη μελέτη αυτών των δύο ισχυρών “προτύπων”. Με αυτά όμως τα δύο παραδείγματα, που προέρχονται από έναν λίγο-πολύ αχαρτογράφητο χώρο, θέλω να επισημάνω τα εξής:
Όσοι από τους «μεγάλους», υποστηρίζουν τη δημοκρατία και τους κανόνες της ως τη βασιλική οδό προς την όλο και βαθύτερη χειραφέτηση του ανθρώπου, ως την προϋπόθεση για την ατομική και συλλογική ευημερία, αν επιμένουν να χρησιμοποιούν στερεότυπες αναλύσεις, αν δεν προσπαθήσουν να καταλάβουν την πραγματικότητα με νέα ερμηνευτικά εργαλεία, είναι -είμαστε- καταδικασμένοι να αποτύχουν. Και μαζί με μας και η δημοκρατία.
* Η κυρία Μελίττα Γκουρτσογιάννη είναι αρχιτέκτων και μέλος του Δικτύου Ατομικών Υποστηρικτών του Ευρωπαϊκού Πράσινου Κόμματος.
