Δύσκολο στοίχημα ο τσαβισμός χωρίς τον Τσάβες

Την προσεχή Κυριακή η Βενεζουέλα ετοιμάζεται να εκλέξει νέο πρόεδρο μετά τον πρόσφατο θάνατο του Ούγκο Τσάβες. Στα 14 χρόνια της εξουσίας του, ο Τσάβες ήταν ένας από τους μεγάλους ηγέτες, που προώθησε αλλαγές στις σχέσεις ανάμεσα στις χώρες της Λατινικής Αμερικής, και στις σχέσεις τους με τις ΗΠΑ. Τί θα σημάνει λοιπόν η μετά τον Τσάβες εποχή για την διπλωματία στο δυτικό ημισφαίριο;

Μια σημαντική ομάδα Λατινοαμερικανικών χωρών με αριστερές κυβερνήσεις έχουν δημιουργήσει νέους μηχανισμούς για την ενοποίησή τους, και για μεγαλύτερη αυτονομία από τις ΗΠΑ. Παραδοσιακοί θεσμοί όπως ο Οργανισμός Αμερικανικών Κρατών και η Κοινότητα Εθνών των Ανδεων – στους οποίους η επιρροή των ΗΠΑ είναι καθοριστικής σημασίας – έχουν αποδυναμωθεί, ανοίγοντας τον δρόμο για την Μπολιβαριανή Συμμαχία για τους Λαούς της Αμερικής (ALBA) του Τσάβες, την Κοινότητα Κρατών της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής (CELAC), και την Ενωση Εθνών της Νότιας Αμερικής (UNASUR).

Ο Τσάβες μεταμόρφωσε την Βενεζουέλα σύμφωνα με ένα πρόγραμμα που το ονόμασε «Σοσιαλισμό του 21ου αιώνα». Με τον λαϊκισμό, την δημαγωγική γλώσσα και την αυταρχική συμπεριφορά του, αντικατέστησε την πρώην άρχουσα τάξη της χώρας, κατεδάφισε τις παραδοσιακές δομές εξουσίας, και αύξησε ραγδαία τις δαπάνες σε προγράμματα κατά της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού.

Η «Μπολιβαριανή Επανάσταση» του Τσάβες χρειαζόταν εξωτερική στήριξη, και, για να την εξασφαλίσει, εφάρμοσε μια εξωτερική πολιτική υψηλού προφίλ, που την συντήρησε με τον πετρελαϊκό πλούτο της χώρας. Πάνω από όλα, οι ΗΠΑ έπρεπε να θεωρούνται ιμπεριαλιστική απειλή.

Αυτός ο προσανατολισμός οδήγησε απευθείας σε στενότερους δεσμούς με αντι-αμερικανικά καθεστώτα σε όλον τον κόσμο (ανάμεσά τους με την Λιβύη του Καντάφι, το Ιράν του Αχμαντινετζάντ, και την Κίνα), και στην καλλιέργεια ιδεολογικών συμμάχων εντός της περιοχής, ανάμεσά τους την Βολιβία, το Εκουαδόρ και την Νικαράγουα.

Ο διάδοχος του Τσάβες ίσως δεν θα έχει πολλές επιλογές παρά να διατηρήσει τον ρόλο της Βενεζουέλας στις λατινοαμερικανικές και τις παγκόσμιες υποθέσεις. Οποιος και αν γίνει πρόεδρος – ο Νικολάς Μαντούρο, που έχει το χρίσμα του διαδόχου του Τσάβες, ή ο Ενρίκε Καπρίλες, ο υποψήφιος της αντιπολίτευσης – θα ακούγεται στην διεθνή κοινότητα.

Αν εκλεγεί ο Μαντούρο, όπως φαίνεται πιθανόν, θα διατηρούσε την στήριξη και την συμμετοχή της Βενεζουέλας στις διαπραγματεύσεις ανάμεσα στην κυβέρνηση της Κολομβίας και τους αντάρτες FARC. Αλλά το ίδιο θα έκανε και ο Καπρίλες, επειδή αυτό εξυπηρετεί και το εθνικό συμφέρον της Βενεζουέλας. Σε άλλες περιοχές, η διπλωματία θα ήταν πιο ήσυχη και λιγότερο ιδεολογική με πρόεδρο τον Καπρίλες, αλλά δεν θα ήταν λιγότερο φιλόδοξη.

Ανεξαρτήτως του αν θα νικήσει ο Μαντούρο ή ο Καπρίλες, ο νέος πρόεδρος θα πρέπει να αφιερώσει όλη, ή σχεδόν όλη, την προσοχή του στη διάρκεια των πρώτων μηνών (αν όχι ετών) της κυβέρνησής του, για να εδραιώσει την εξουσία του.

Θα πρέπει να επικεντρώσει την προσοχή του σε σοβαρά εσωτερικά προβλήματα: σε μια οικονομία στη δίνη δημοσιονομικής κρίσης, σε ένα ιστορικώς αδύναμο νόμισμα, στην υψηλή ανεργία, και στον καλπάζοντα πληθωρισμό, στην τεράστια εγκληματικότητα, και στα επικίνδυνα επίπεδα πολιτικής και κοινωνικής πόλωσης. Ο νέος πρόεδρος της Βενεζουέλας δεν θα έχει ούτε τον χρόνο, ούτε τους πόρους για να κάνει προτεραιότητα την εξωτερική πολιτική.

Επιπλέον, το μεγαλύτερο μέρος της Λατινικής Αμερικής δεν είναι πλέον δεκτικό σε ριζοσπαστική εξωτερική πολιτική. Ακόμη και προοδευτικές κυβερνήσεις νιώθουν πιο άνετα σήμερα με πραγματιστικές εναλλακτικές λύσεις, και λιγότερο με ιδεολογικές ατζέντες.

Ο επιφυλακτικός τόνος της Βραζιλίας έχει γίνει πιο ελκυστικός από την φλογερή αντι-ιμπεριαλιστική ρητορική. Και ενώ ο πρόσφατος επαναπροσδιορισμός των σχέσεων με τις ΗΠΑ είναι ευρέως ευπρόσδεκτος στην περιοχή, σχεδόν κανένας δεν είναι πρόθυμος να διακινδυνεύσει μια αντιπαράθεση.

Η συνέχεια στην εξωτερική πολιτική φαίνεται το πιο πιθανό αποτέλεσμα – τόσο για την Βενεζουέλα όσο και για την περιοχή – ιδίως αν κερδίσει ο Μαντούρο. Αλλά ακόμη και έτσι, ο τσαβισμός χωρίς τον Τσάβες σημαίνει έναν πιο υποτονικό ρόλο για την Βενεζουέλα στην Λατινική Αμερική και στον κόσμο – και ίσως κάποια αναθέρμανση των σχέσεων με τον ιμπεριαλιστή εχθρό του Κομαντάντε.