Eγερση ανύπαρκτων προβλημάτων

Το θέμα που ηγέρθη με τα φωνήεντα (πόσα είναι τα φωνήεντα τής γλώσσας μας!) είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον όχι καθ’ εαυτό (γιατί είναι γνωστό ακόμη και σε μικρούς μαθητές πόσα και ποια είναι τα φωνήεντα…), αλλά για το πώς ένα απλό θέμα όπως αυτό μπορεί να συλληφθεί στρεβλά ως θέμα, να προβληθεί διαδικτυακά ως πρόβλημα και να αναδειχθεί ευρύτερα ως μείζον γλωσσικό, παιδευτικό και εκπαιδευτικό, άρα και εθνικό ζήτημα! Τρίβει τα μάτια του κανείς για το πόσο εύκολα μια ανενημέρωτη στο αντικείμενό της δασκάλα μπορεί να εγείρει εκ τού μη όντος ένα θέμα, για το πώς ένας συνδικαλιστικός φορέας (με βαρύ εκπαιδευτικό όνομα) φιλοξενεί άκριτα στον διαδικτυακό του τόπο μια ανόητη παρατήρηση μέλους του και πώς εν συνεχεία ποικίλοι ανενημέρωτοι και «ανημέρωτοι» διαδικτυακοί φορείς αδράχνουν, διογκώνουν και δημοσιοποιούν το δήθεν πρόβλημα και, τελικά, πώς το υιοθετούν άτομα και εκπρόσωποι φορέων που δεν θα πίστευες ποτέ – σε παλαιότερα χρόνια – ότι αγνοούν στοιχειώδεις γραμματικές έννοιες και, κυρίως, ότι δεν ανοίγουν ένα βιβλίο να μάθουν πώς έχει πράγματι το θέμα, προτού εκτεθούν πανελληνίως. (Ας δουν λ.χ. τη Μεγάλη Γραμματική [1941] τού Μ. Τριανταφυλλίδη, σελ. 13, την αναλυτική Γραμματική [1994] τού Αγ. Τσοπανάκη, σελ. 82 και τη σύγχρονη Γραμματική [2004] των Κλαίρη – Μπαμπινιώτη, σελ. 1033-4).

Το ψευδοπρόβλημα που προέκυψε με τα φωνήεντα και η απίστευτη προέκταση που τού δόθηκε (ότι υπονομεύει την ελληνική γλώσσα, ότι αφαιρεί στοιχεία τής γλώσσας μας, ότι την αλλοιώνει, ότι την φτωχαίνει, ότι εισάγει το λατινικό αλφάβητο κ.λπ.) είναι προϊόντα πολλαπλής σύγχυσης: α) σύγχυσης φθόγγων και γραμμάτων άρα και σύγχυσης προφοράς και γραφής, β) σύγχυσης φθόγγων τής αρχαίας και τής νέας Ελληνικής και γ) σύγχυσης προφοράς (φωνητικής) με τη λοιπή δομή τής γλώσσας (γραμματική, σύνταξη και λεξιλόγιο).

Πρώτη σύγχυση. Η δασκάλα (!) συνέχυσε φθόγγους και γράμματα. Δεν γνωρίζει ότι οι φωνηεντικοί φθόγγοι, τα φωνήεντα τής Νέας Ελληνικής είναι πέντε (5) και ότι αυτά δεν πρέπει να συγχέονται με τα επτά (7) γράμματα και τα πέντε (5) διγράμματα που τα δηλώνουν στη γραφή. Τα φωνήεντα ως φθόγγοι, αν τα παραστήσουμε φωνητικά (δηλ. με λατινικά στοιχεία, όπως συνηθίζεται), είναι τα a, e, o, i, u. Στον γραπτό μας λόγο, οι 5 φωνηεντικοί φθόγγοι δηλώνονται με 7 (απλά) γράμματα, τα α, ε, η, ι, ο, υ, ω, και με 5 διγράμματα, τα αι, ει, οι, υι, ου. Επομένως, άλλο φθόγγοι και άλλο γράμματα∙ άλλο προφορά και άλλο γραφή. Αν πούμε ότι τα φωνήεντα είναι 7, τότε μιλάμε για τα γράμματα που δηλώνουν τα φωνήεντα (μιλάμε για γραφή και ορθογραφία) και όχι για τους φθόγγους που συνιστούν τα φωνήεντα στην Ελληνική (όχι για την προφορά). Αλλά υπάρχει μεγάλη αναντιστοιχία μεταξύ προφοράς και γραφής λόγω τής μακράς ιστορίας τής γλώσσας μας και τής ιστορικής ορθογραφίας που χρησιμοποιούμε. Eνας φθόγγος λ.χ., το i (φωνητική παράσταση) έχει 6 τρόπους γραπτής αντιπροσώπευσης: ι (τι), η (μη), υ (πύλη), ει (είναι), οι (νόμοι), υι (υιοθετώ). 1 φθόγγος = 3 γράμματα + 3 διγράμματα. Eνας φθόγγος, το e (φωνητική παράσταση) έχει 2 τρόπους γραπτής παράστασης: ε (εσένα) και αι (καίω). Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, τι παρανόηση είναι να συγχέουμε φθόγγους με γράμματα!

Δεύτερη σύγχυση. Συγχέονται οι φθόγγοι αρχαίας και νέας Ελληνικής. Για την αρχαία λέγαμε ότι τα φωνήεντα είναι 7 (δηλ. όσα και τα γράμματα), γιατί ακόμη δεν είχαν επέλθει οι μεγάλες μεταβολές που συντελέστηκαν στον φωνηεντισμό κατά τη μετάβαση από την αρχαία στη νέα μας γλώσσα. Eτσι τα 7 γράμματα αντιστοιχούν πάνω – κάτω στους φθόγγους τής αρχαίας: το δίχρονο γράμμα α δηλώνει τον μακρό και τον βραχύ φθόγγο a∙ το γράμμα ε δηλώνει τον βραχύ φθόγγο e και το γράμμα η δηλώνει τον μακρό φθόγγο e∙ το γράμμα ο δηλώνει τον βραχύ φθόγγο ο, ενώ το γράμμα ω δηλώνει τον μακρό φθόγγο ο κ.ο.κ. Παράλληλα, υπάρχουν και οι δίφθογγοι (συνδυασμός 2 φωνηεντικών φθόγγων): ai (δηλωνόταν με το δίγραμμα αι), ei (ει), oi (οι) κ.ά. Οι δίφθογγοι αυτές μονοφθογγίσθηκαν (έγιναν ένας φθόγγος) και τα ei και oi επιπλέον ιωτακίσθηκαν (έγιναν φθόγγοι όμοιοι με τον φθόγγο που δηλώνει το γράμμα ι). Aρα, όταν μιλάμε για 7 φωνήεντα, αυτό ισχύει γενικά για τη σχέση γραμμάτων και φθόγγων στην αρχαία και όχι στη Νέα Ελληνική!

Τρίτη σύγχυση. Η ταύτιση των φωνηέντων με όλη τη γλώσσα! Τα φωνήεντα είναι μόνο ένα (σημαντικό) τμήμα τής γλώσσας. Η γλώσσα είναι πάνω απ’ όλα το λεξιλόγιο, με το οποίο εκφράζει τις έννοιές του ένας λαός, και οι δομές – γραμματικές και συντακτικές – με τις οποίες οι λέξεις οργανώνονται σε προτάσεις και κείμενο, σε λόγο.

Κατόπιν αυτών, αν έχει νόημα μια συζήτηση, αυτή πρέπει να στρέφεται στο πώς μπορούμε να διδάξουμε δημιουργικά τη γλώσσα και να οδηγήσουμε σε μια βαθύτερη ποιοτική γνώση και χρήση τής γλώσσας μας.

Ο κ. Γεώργιος Μπαμπινιώτης

είναι καθηγητής Γλωσσολογίας, τέως πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών.