Τα σημάδια είναι όχι απλώς σκοτεινά αλλά ερεβώδη: η Ευρώπη, φαίνεται καθαρά πια ότι θυμάται το άλλο πρόσωπό της, εκείνο του φασισμού. Αργά αλλά σταθερά, οι εκφραστές του αναδύονται σχεδόν παντού, ανάλογα με την έκταση και την ένταση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι ευρωπαϊκές κοινωνίες. Κι όχι απλώς βγαίνουν, αλλά επιζητούν και, ενίοτε, ήδη βρίσκουν, νομιμοποίηση. Δεν είναι μόνον οι εκλογές που δίνουν υψηλά ποσοστά σε τέτοια κόμματα. Είναι κυρίως η αντίληψη που διαχέεται σε αρκετά ευρεία στρώματα διάφορων ευρωπαϊκών κοινωνιών που υποφέρουν, ότι ο φασισμός μπορεί να λύσει προβλήματα που η δημοκρατία δεν μπορεί.
Η αντίληψη αυτή, είναι επιφανειακή και πλανημένη: ουδέποτε ο φασισμός έλυσε πραγματικά το οτιδήποτε. Αντίθετα, η νομοτέλειά του, είναι να καταλήγει σε μερική ή σε ολική καταστροφή. Ουδέποτε ο φασισμός έμεινε στην «ατζέντα» που λέγοντας ψέματα διαφήμισε για να υφαρπάξει την εξουσία, ότι δήθεν δηλαδή θα καταπολεμήσει δεινά των κοινωνιών που τον έκαναν ελκυστικό. Πάντοτε επεκτάθηκε πολύ πέραν αυτών μόλις του δόθηκε η δύναμη.
Πάνω απ όλα, ουδέποτε έκανε τελικά καλό στις πατρίδες που υποτίθεται ότι υπεράσπιζε έναντι άλλων κινδύνων: πάντοτε, κατέληγε να λειτουργεί αντεθνικά, καταστροφικά γι’ αυτές. Ποτέ δεν τις βοήθησε, πάντοτε τις διέλυσε. Κι αυτό, για τον πολύ απλό λόγο ότι πατρίδα και ελευθερία είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος: δεν υπάρχει πατρίδα χωρίς ελευθερία, ούτε ελευθερία χωρίς πατρίδα. Αν κάτι από τα δύο λείψει, το άλλο, δεν μπορεί να ζήσει…
Να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους: ο φασισμός έχει πολύ βαθιές ρίζες στην Ευρώπη: είναι γι’ αυτόν ένα είδος πνευματικής του πατρίδας. Απλώς, το γεγονός ότι τον πλήρωσε τόσο ακριβά με την άνοδό του στο Μεσοπόλεμο και, στη συνέχεια, με την έκρηξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, έκανε δύο γενιές ευρωπαίων να τον αποκηρύξουν με τον πιο απόλυτο, μέχρι σήμερα, τρόπο. Όμως, σήμερα, ο φασισμός ήδη αποκαθίσταται στην Ουγγαρία, ενώ τα κόμματα που ευθέως ή εμμέσως τον αντιπροσωπεύουν, πληθαίνουν σε πολλές χώρες σε αριθμό και σε δύναμη.
Μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας: η Ευρώπη, υπήρξε προνομιακό πεδίο εξάπλωσης του φασισμού, ο οποίος έδωσε μάχες με τη δημοκρατία στο παρελθόν στη Γηραιά Ηπειρο και, πολλές εξ αυτών, τις κέρδισε. Κάτι που δεν συνέβη στον αγγλοσαξωνικό κόσμο: ούτε στη Μεγάλη Βρετανία, ούτε στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Σε πολλούς δεν θα αρέσει αυτή η διατύπωση, όμως, η αλήθεια είναι ότι η Ευρώπη έχει το φασισμό μέσα της. Και, προφανώς, δεν κατάφερε να τον σβήσει οριστικά με το εγχείρημα του μεταπολεμικού κοινού οικοδομήματος και της ευημερίας του.
Σήμερα, ο φασισμός αναδύεται γιατί εμφανίζεται και πάλι ελκυστικός σε πολλούς. Θα πρέπει να το σκεφτούν και δύο και τρεις και δεκατρείς φορές. Θα πρέπει να γυρίσουν πίσω, να διαβάσουν, να ρωτήσουν, να καταλάβουν. Να ξέρουν, να μην κοροϊδεύουν ούτε τους εαυτούς τους ούτε τους άλλους. Και να θυμούνται ότι τον φασισμό, στις περισσότερες περιπτώσεις, από το κίνημα των Φάσι στην Ιταλία, ως τον Χίτλερ στη Γερμανία, τον έφεραν οι ίδιοι οι λαοί στην εξουσία. Δεν ήρθε μόνος του, από το πουθενά: πολύ σπανιότερα επιβαλλόταν από τα τανκς και πολύ συχνότερα από τη λαϊκή θέληση που τον όπλιζε στη συνέχεια με τανκς, τα οποία, πολύ σύντομα, έστρεφε τελικά εναντίον της.
Αυτό άλλωστε συνέβη και στην Ελλάδα, τουλάχιστον στην περίπτωση του Μεταξά, τον οποίο η Βουλή των Ελλήνων έκανε πρωθυπουργό στις 29 Απριλίου 1932 με 241 ψήφους και αυξημένες εξουσίες. Γιατί; Για να αντιμετωπίσει την τετραετή πολιτική κρίση που είχε ξεκινήσει από την πτώχευση του Μαΐου 1932 και κανείς στο πολιτικό σύστημα δεν είχε καταφέρει να αντιμετωπίσει, κανείς δεν είχε βρει τον τρόπο να τελειώσει με την κρίση χρέους και το «Συμβούλιο των Ομολογιούχων», τους δανειστές της εποχής.
Ας μην υποτιμά λοιπόν κανείς τον φασισμό. Αν αφήσουμε περιθώρια να απλώσει τις ρίζες του, σε ένα χώμα που γίνεται δυστυχώς κάθε μέρα και πιο εύφορο, θα το κάνει και θα το κάνει με ταχύτητα και αποτελεσματικότητα. Και ας μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας, ας μην τρέφουμε φρούδες ελπίδες: η κατασκευή της «κοινής Ευρώπης» δεν θα είναι ικανή να τον σταματήσει: είναι πια ξεκάθαρο ότι απέτυχε ήδη σε αυτό το βασικό, όπως και σε άλλους.
Ακριβώς αυτή η αποτυχία είναι που έκανε και πάλι σήμερα το χώμα κατάλληλο για να βαθύνουν αυτές οι ρίζες. Οταν αυτές μεγαλώσουν, θα μας πνίξουν όλους. Και, μαζί, θα πνίξουν και αυτή την έρημη χώρα που υποτίθεται θα υπερασπίζονταν…
Η Ευρώπη του φασισμού, υπήρξε και δοκιμάστηκε δια μακρόν. Ηταν αρκετό. Ας μη τη δοκιμάσουμε ξανά.
