Οι κλιματικοί πρόσφυγες και οι μωρές παρθένες

Στη μετανάστευση θα πρέπει να διακρίνουμε ανάμεσα στα κύματα των μεταναστών της δεκαετίας του 1990-2000 και σε εκείνα του 2000 ως σήμερα. Στην πρώτη δεκαετία η μετανάστευση ήταν προϊόν της κατάρρευσης του κομμουνισμού. Ωστόσο το δεύτερο κύμα μετανάστευσης είναι πολύ διαφορετικό. Προέρχεται από μια ζώνη που περιλαμβάνει τη Βόρεια και την Ανατολική Αφρική και επεκτείνεται προς τη Μέση Ανατολή ως το Μπανγκλαντές. Ο όρος «μετανάστες» δεν τους καλύπτει όλους. Μεγάλο μέρος είναι πρόσφυγες που προσπαθούν απελπισμένα να φύγουν από πολέμους, εμφυλίους, ξηρασίες και λιμούς. Πρόκειται για γενικευμένη έξοδο πληθυσμών και είναι συζητήσιμο αν μπορεί να την ανακόψει οποιαδήποτε φρούρηση συνόρων.

Αλλά γιατί αυτή η έξοδος; Παρατηρώντας στον χάρτη αυτές τις περιοχές βλέπουμε δύο πράγματα. Πρώτον, μια ζώνη πολέμων (Λιβύη, Μέση Ανατολή, Ιράκ, Αφγανιστάν). Μερικές χώρες (Λιβύη, Εμιράτα, Ιράκ) απορροφούσαν πλεονάζον εργατικό δυναμικό από όλη την περιοχή και τα εμβάσματα επέστρεφαν για να στηρίξουν τις οικογένειες. Οι πόλεμοι δημιούργησαν πολλές εκατοντάδες χιλιάδες ανέργους και εκατομμύρια χωρίς πόρους. Αν επιτεθούν και οι Ισραηλινοί στο Ιράν, μία από τις μεγαλύτερες χώρες της περιοχής, τότε η νέα Εξοδος δεν θα έχει προηγούμενο.

Βλέπουμε όμως ότι αυτή η ζώνη είναι από εκείνες που υποφέρουν περισσότερο από τις συνέπειες των κλιματικών αλλαγών. Δεν λογαριάζουμε την πλανητική παράμετρο των επικαλυπτόμενων κρίσεων γιατί νομίζουμε πως αφορούν το μακρινό μέλλον. Ωστόσο στην εκτεταμένη αυτή περιοχή οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής έχουν γίνει αισθητές με την επεκτεινόμενη κάθε χρόνο ερημοποίηση περιοχών και τη μείωση της αγροτικής παραγωγής κατά 20%. Με έναν συνεχώς αυξανόμενο πληθυσμό η μείωση της παραγωγής και του εδάφους για καλλιέργεια και νομή προκαλεί τρομερές εσωτερικές μετακινήσεις που συνοδεύονται από μεγάλη βία και πολιτικές αναταραχές που ωθούν μεγάλο μέρος του πληθυσμού να μετακινηθεί προς την Ευρώπη. Στον βαθμό που η θέρμανση της ατμόσφαιρας συνεχίζεται – και προς το παρόν δεν φαίνεται τι μπορεί να την ανακόψει -, η ζώνη που επηρεάζεται από αυτές τις αλλαγές θα επεκτείνεται επηρεάζοντας ακόμη μεγαλύτερους πληθυσμούς, εκβάλλοντας σε παράπλευρες πολιτικές και πολεμικές περιπλοκές και διογκώνοντας τα κύματα μετανάστευσης. Είναι σαφές ότι το πρόβλημα δεν έχει να κάνει μόνο με την Ελλάδα. Είναι πρόβλημα ευρωπαϊκό, αλλά όχι μόνο εσωτερικό της Ευρώπης. Ως εσωτερικό πρόβλημα της Ευρώπης θα δημιουργεί ρατσιστικά ανακλαστικά και μια μετατόπιση προς δεξιότερες και αυταρχικότερες πολιτικές, προς σπασμούς κοινωνικής κρίσης με άδηλο μέλλον.

Οι κλιματικοί πρόσφυγες δεν ανακόπτονται. Η Ευρώπη και η διεθνής κοινότητα πρέπει να αναλάβει δράση που σχετίζεται με την κλιματική αλλαγή, την κρίση του νερού και την ανασυγκρότηση των κοινωνιών που πλήττονται. Στους πολιτικούς μας αυτά φαίνονται ουτοπικά σε σχέση με τα βραχυχρόνια κέρδη στις προσεχείς εκλογές αν πλειοδοτήσουν σε αντιμεταναστευτικές κορόνες. Πράγματι, για να μειωθούν κατά 50% οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα ως το 2050 χρειάζεται μια δαπάνη ύψους 45 τρισ. δολαρίων. Ως μέτρο σύγκρισης, το συνολικό δημόσιο χρέος των ΗΠΑ (καλοκαίρι 2011) ήταν 14 τρισ. και το συνολικό παγκόσμιο χρέος 40 τρισ. Αλλά η τροπή που έχει πάρει η παγκόσμια οικονομία απαιτεί δραστική μείωση των δημοσίων δαπανών. Πώς θα πληρωθούν όμως τα συλλογικά έξοδα διαβίωσης, δηλαδή ο λογαριασμός επιδιόρθωσης του πλανήτη; Είναι εξαιρετικά δύσκολο να υπάρξει κοινή συμφωνία για πορεία διάσωσης χωρίς μια μορφή παγκόσμιας διακυβέρνησης. Δεκάδες μικρά και μεγάλα κράτη προσπαθούν να επιβιώσουν σε συνθήκες ακραίου ανταγωνισμού θυσιάζοντας το μακροχρόνιο στο βραχυχρόνιο. Εξάλλου η περιβαλλοντική κρίση δεν πλήττει ταυτόχρονα όλες τις χώρες και με τον ίδιο τρόπο. Οι δημογραφικές προβολές του παγκόσμιου πληθυσμού μας περιγράφουν ένα σκοτεινό μέλλον και η εξέλιξη των βιοκλιματικών συνθηκών διαπλέκεται με την αύξηση του πληθυσμού της Γης. Τρία δισεκατομμύρια θα προστεθούν τις επόμενες τέσσερις δεκαετίες στα 7 δισ. που κατοικούν τώρα τον πλανήτη και πρόκειται για αλματώδη αύξηση αν υπολογίσουμε ότι η Γη βάσταζε 1 δισ. το 1800 και κάτω από 2 δισ. πληθυσμού το 1900. Οι 9 στους 10 θα ζουν σε τενεκεδομαχαλάδες (slums) των μεγα-πόλεων του Τρίτου Κόσμου, σε συνθήκες πολύ μεγάλης φτώχειας, ανασφάλειας και βίας, διατροφικών κρίσεων, έλλειψης καθαρού πόσιμου νερού, μεγάλων πληθυσμιακών μετακινήσεων και παράνομης μετανάστευσης εξαιτίας της ερημοποίησης καλλιεργημένων εκτάσεων, με συνακόλουθους πολέμους, ταραχές και ανθρωπιστικές κρίσεις και αντιδράσεις ακραίου ρατσισμού στις δυτικές και πλούσιες χώρες. Η περιβαλλοντική κρίση είναι κοινωνική κρίση, αν πλέον ο όρος «κρίση» μπορεί να αποδώσει το εύρος του φαινομένου. Οι ζοφερές εμπειρίες του παρελθόντος θα μοιάζουν με ασκήσεις για αρχαρίους μπροστά σε ό,τι επίκειται. Η συζήτηση για το μεταναστευτικό σήμερα στην Ελλάδα, αλλά και στην Ευρώπη, θυμίζει, στην επιεικέστερη εκδοχή της, την παραβολή των μωρών παρθένων που θα ακούσουμε τη Μεγάλη Εβδομάδα.