Ποιος φοβάται το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων;

Σε μία περίοδο που η συνεχιζόμενη κρίση χρέους διαβρώνει την πίστη στους πολιτικούς και οικονομικούς θεσμούς της Γηραιάς Ηπείρου θα περίμενε κανείς από τους ηγέτες της Ευρώπης να ενισχύσουν τα σύμβολα ενοποίησης όσο περισσότερο μπορούν. Αντίθετα, επιτρέπουν σε έναν από τους θησαυρούς της μεταπολεμικής ευρωπαϊκής ενοποίησης, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ), να απειλείται.

Σε αντίθεση με την επί μακρόν πολιορκημένη λόγω δημοκρατικού ελλείμματος Ευρωπαϊκή Ενωση, με έδρα τις Βρυξέλλες, το ΕΔΑΔ στο Στρασβούργο, είναι, αν μη τι άλλο δημοφιλές. Μέσα στο 2011 περισσότεροι από 60.000 προσέφυγαν σε αυτό – ως μέτρο σύγκρισης, το Ανώτατο Δικαστήριο των Ηνωμένων Πολιτειών δέχεται περίπου 10.000 προσφυγές τον χρόνο. Προκειμένου λοιπόν να «λυτρωθεί» το ΕΔΑΔ από αυτό το βάρος, ορισμένα κράτη μέλη έχουν προτείνει αλλαγές, με τις οποίες, έστω και άθελά τους μπορεί να το αποδυναμώσουν.

Ολοι όσοι πιστεύουν με πάθος στο Δικαστήριο και στα επιτεύγματά του πρέπει να μιλήσουν προκειμένου να πείσουν τους πρωταγωνιστές των ασύνετων μεταρρυθμίσεων να αλλάξουν πορεία. Τα 47 κράτη μέλη του ΕΔΑΔ – με 800 εκατομμύρια ανθρώπους – πρέπει να αναλάβουν περισσότερες ευθύνες για να λειτουργήσει καλύτερα το υπάρχον σύστημα.

Εχοντας ιδρυθεί μετά το Ολοκαύτωμα, το ΕΔΑΔ κατέστη ισχυρό σύμβολο της δέσμευσης της Ευρώπης να κυβερνά με βάση το δίκαιο και όχι τη βία, υπογραμμίζοντας τη σημασία του δικαιώματος στη ζωή, την ανθρώπινη μεταχείριση, την ελευθερία της έκφρασης και τη νομική εκπροσώπηση.

Εξαιτίας της ποιότητάς τους, οι αποφάσεις του ΕΔΑΔ έχουν ισχυρό αντίτυπο και εκτός Ευρώπης. Όταν το Στρασβούργο μιλάει οι δικαστές και οι δικηγόροι όλου του κόσμου ακούνε. Ακόμη και το Ανώτατο Δικαστήριο των Ηνωμένων Πολιτειών παρέθεσε τα επιχειρήματά του, όταν ακύρωνε τους νόμους κατά των ομοφυλοφίλων στο Τέξας το 2003.

Παρ’ όλα αυτά το μέλλον του ΕΔΑΔ απειλείται. Ως ο μόνος αμερόληπτος κριτής για την κατάχρηση εξουσίας σε ορισμένες χώρες, το ΕΔΑΔ έχει κατακλυστεί από καταγγελίες – άνω του 60% προέρχονται από τη Ρωσία, την Ιταλία, τη Ρουμανία και την Ουκρανία.

Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η λύση θα ήταν ο περιορισμός των εξουσιών του Δικαστηρίου. Αλλά αυτή η προσέγγιση δεν μοιάζει και πολύ σοφή. Η μείωση των υποθέσεων που φθάνουν στο ΕΔΑΔ εξαρτάται πρωτίστως από τη διάθεση των κυβερνήσεων να εφαρμόσουν το κράτος δικαίου στο εσωτερικό τους – ακόμη και αν πρέπει να δεχθούν πιέσεις για αυτό.

Έγκυρες και δεσμευτικές δικαστικές αποφάσεις, πολλές εκ των οποίων απαιτούν από τις κυβερνήσεις να αποζημιώσουν τα θύματα, βρίσκονται μεταξύ των πλέον αποτελεσματικών εργαλείων άσκησης εποικοδομητικής πίεσης. Και μπορεί να υπηρετήσουν το κράτος δικαίου καλύτερα από τα εκατομμύρια ευρώ που επενδύονται κάθε χρόνο για τεχνική βοήθεια και εκπαίδευση στα παραστρατημένα κράτη.

Τα κράτη πρέπει να παίρνουν πιο σοβαρά την υποχρέωσή τους να αποκαθιστούν τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων πριν αυτές οι υποθέσεις φθάσουν στο Στρασβούργο. Οι επόμενοι δύο μήνες είναι κρίσιμοι. Η Βρετανία που τώρα έχει αναλάβει την κυλιόμενη προεδρία του Συμβουλίου της Ευρώπης, ανακοίνωσε ότι τον Απρίλιο θα επιδιώξει την υιοθέτηση μίας υπουργικής διακήρυξης για τη μεταρρύθμιση του ΕΔΑΔ.

Μισό αιώνα μετά τη γέννησή του το ΕΔΑΔ συνιστά ένα ανεκτίμητο δημόσιο αγαθό, όχι μόνο για τους Ευρωπαίους, αλλά για όλους όσους ενδιαφέρονται για τα ανθρώπινα δικαιώματα στον κόσμο. Μέσα στις επόμενες εβδομάδες, οι κυβερνήσεις της Ευρώπης θα κριθούν ως προς τη δέσμευσή τους να διατηρηθεί αυτός ο ζωτικός διεθνής θησαυρός.