H Αναγέννηση του Εθνους – Κράτους

Ένας από τους θεμελιώδεις μύθους της εποχής μας είναι πως η παγκοσμιοποίηση απαξίωσε εντελώς την έννοια του Έθνους-Κράτους. Ακούμε πως οι τεχνολογικές επαναστάσεις στις μεταφορές και τις επικοινωνίες συρρίκνωσαν τον κόσμο μας και κατάργησαν τα σύνορα μεταξύ των κρατών.

Ωστόσο, η παγκόσμια οικονομική κρίση που έχει ενσκήψει, διέλυσε αυτό τον μύθο. Ποιοι ήταν αυτοί που διέσωσαν τις τράπεζες που κατέρρεαν, που τόνωσαν την χρηματοπιστωτική αγορά με «ενέσεις ρευστότητας» και που προμήθευσαν τους άνεργους με το «δίχτυ ασφαλείας» που θα τους έσωζε από μια ολοκληρωτική καταστροφή; Η απάντηση είναι μια: οι εθνικές κυβερνήσεις. Η G-20, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Επιτροπή Βασιλείας για την Εποπτεία των τραπεζών (Basel Committee on Banking Supervision) ήταν απλώς παρατηρητές των εξελίξεων. Ακόμη και στην Ευρώπη, όπου οι τοπικοί θεσμοί είναι σχετικά ισχυροί, τις πρωτοβουλίες στην επιβολή νόμων και τις αποφάσεις τις πήραν άνθρωποι που εκπροσωπούν εθνικά συμφέροντα, όπως η γερμανίδα Καγκελάριος Ανγκελα Μέρκελ.

Ακόμη όμως κι αν το Έθνος-Κράτος επιβιώσει, η φήμη του κινδυνεύει να σπιλωθεί. Η επίθεση εναντίον του παίρνει δυο μορφές: κατά πρώτον, μια κριτική από τους οικονομολόγους πως οι κατά τόπους κυβερνήσεις αποτελούν εμπόδιο για την ελεύθερη διακίνηση αγαθών, κεφαλαίων, ακόμη και ανθρώπων, ανά την υφήλιο. Όμως, από την άλλη, ποιος θα θέσει τους κανόνες των χρηματαγορών, αν όχι τα έθνη-κράτη; Η έννοια του Laissez-faire είναι μια συνταγή για ακόμη μεγαλύτερες οικονομικές κρίσεις και πολιτικές διαμάχες. Επισης, σημαίνει πως πρέπει να εμπιστευτούμε την οικονομική μας πολιτική σε τεχνοκράτες και αυτό δεν είναι κάτι που βολεύει την κατάσταση. Όμως οι έννοιες «τεχνοκράτες» και «Laissez-faire» δεν παρέχουν μια ικανοποιητική εναλλακτική πρόταση απέναντι στο έθνος-κράτος, αφού η διάβρωση του έθνους-κράτους στο τέλος κάνει ελάχιστο καλό στις διεθνείς χρηματαγορές, όσο έχουμε έλλειψη από ζωτικούς μηχανισμούς μιας διεθνούς διακυβέρνησης.

Κατά δεύτερον, η κριτική έρχεται από κοσμοπολίτες διανοητές που καταγγέλλουν την πλαστότητα των εθνικών συνόρων. Όπως έχει τονίσει ο φιλόσοφος Πίτερ Σίνγκερ, η παγκοσμιοποίηση των επικοινωνιών έχει δημιουργήσει ένα «παγκόσμιο κοινό θεατών», γύρω από τους οποίους μπορεί να δημιουργηθεί ένα πλέγμα «παγκόσμιων κανόνων ηθικής». Χωρίς να είναι σίγουρο κατά πόσο κάτι τέτοιο όντως ισχύει, έρευνες της εταιρείας πολιτικοκοινωνικών δημοσκοπήσεων World Values Survey έχουν δείξει πως παραμένει ισχυρή η ανθρώπινη προσκόλληση πάνω στην έννοια του έθνους-κράτους.

Κι όμως εμείς παραμένουμε ακόμη πιστοί στον μύθο της πτώσης του έθνους-κράτους. Οι πολιτικοί μας ηγέτες, ωστόσο, δηλώνουν ανικανότητα να επιληφθούν του θέματος, οι διανοούμενοι ονειρεύονται κοινά παγκόσμια/κυβερνητικά σχήματα διακυβέρνησης ενώ οι ηττοπαθείς γκρινιάζουν διαρκώς για τους μετανάστες ή τις εισαγωγές. Και οι όποιες συζητήσεις περί ενίσχυσης του έθνους-κράτους κάνει πολλούς σεβαστούς διανοητές να τρέχουν, λες και κάποιος πρότεινε να ξαναζήσουμε την Μαύρη Πανώλη.

Αυτό δεν σημαίνει πως πρέπει να απορρίψουμε συλλήβδην κάθε πιθανότητα πως στο εγγύς μέλλον θα διαμορφωθεί όντως μια αληθινή παγκόσμια συνείδηση, που θα πορεύεται από κοινού με τις όποιες διεθνικές πολιτικές κοινότητες. Ωστόσο, για το σήμερα οι άνθρωποι θα εξακολουθούν να προστρέχουν για βοήθεια στις εθνικές τους κυβερνήσεις, οι οποίες εξακολουθούν να παραμένουν η μεγαλύτερη μας ελπίδα για μια συλλογική δράση. Η έννοια του έθνους-κράτους μπορεί να αποτελεί ένα κειμήλιο που μας κληροδότησε η γαλλική Επανάσταση, αλλά μέχρι στιγμής είναι ό,τι καλύτερο διαθέτουμε.