Οσοι θεωρούν παραπλανητικό τον πολιτικό προκαθορισµό του Στρατή Τσίρκα (ψευδώνυµο του Γιάννη Χατζηανδρέα, 1911-1980) παραπέµπονται στο οµότιτλο έργο του Ο πολιτικός Καβάφης (1971), που αποτελεί υπεράσπιση της φιλέρευνης πραγµατείας Ο Καβάφης και η εποχή του (1958). Η οποία προκάλεσε πολλαπλές αντιδράσεις, παρά τα εξακριβωµένα στοιχεία της, επειδή προφανώς ανέτρεπε την κατεστηµένη (συντηρητική κατά βάση) άποψη ότι πολιτική και ποίηση εξ ορισµού δεν συµβάλλονται και, όπου εκβιάζεται η συµβολή τους, αποβαίνει εις βάρος τόσο της ποίησης όσο και της πολιτικής.
Στους αντίποδες αναγνωρίζεται η αντίπαλη (µαρξιστικής κατά το πλείστον αφετηρίας) θέση, που υποστηρίζει ότι κέρδος αµοιβαίο προκύπτει τόσο για την πολιτική όσο και για την ποίηση (τη λογοτεχνία γενικότερα) όταν και όπου αντικρίζονται και διασταυρώνονται οι διακριτές επικράτειές τους. Υπό τον όρο να ελέγχονται οι σχετικοί ορισµοί, τα ιστορικά και γραµµατολογικά συµφραζόµενα, οι σταθερές αλλά και οι µεταβλητές συνιστώσες στοιχεία, δηλαδή, µε τα οποία βολιδοσκοπείται κάθε φορά ο πολιτισµός και το εκτόπισµά του. Προς αποφυγήν παρεξηγήσεων, εξαιτίας της υποχρεωτικής εδώ συντοµογραφίας, παραπέµπω στον ένατο τόµο ενός θεµελιακού έργου µε επίτιτλο: Ιστορία της Θεωρίας της Λογοτεχνίας και εξειδικευµένο τίτλο: Ιστορικές, φιλοσοφικές και ψυχολογικές όψεις της θεωρίας της λογοτεχνίας στον εικοστό αιώνα . Επιµέλεια C. Knellwolf & C. Norris, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, Ιδρυµα Μανόλη Τριανταφυλλίδη, Θεσσαλονίκη 2010, µε έγκυρες µεταφράσεις, θεωρηµένες από τον Σωτήρη Παράσχα, τον Μίλτο Πεχλιβάνο και την Ευγενία Σηφάκη.
Ο ογκώδης τόµος (συνολικά 653 σελίδες) αρθρώνεται σε εννέα επίτιτλα κεφάλαια:«Ιστορία», «Μαρξισµός και Μεταµαρξισµός», «Από την πολιτισµική ποιητική στις πολιτισµικές σπουδές», «Ψυχαναλυτικές προσεγγίσεις», «Φύλο και σεξουαλικότητα», «Αποικιοκρατία, Μετααποικιοκρατία, Εθνος και Φυλή», «Νεωτερικότητα και Μετανεωτερικότητα», «Φιλοσοφία, Αισθητική και Θεωρία της Λογοτεχνίας», «∆ιεπιστηµονικές προσεγγίσεις». Προηγούνται: Πρόλογος στην ελληνική έκδοση, Σηµείωµα για τους συγγραφείς και Εισαγωγή των επιµελητών. Επονται: επιµερισµένη βιβλιογραφία και ευρετήρια ονοµάτων και εννοιών. Με µέτρο το άρτιο αυτό υπόδειγµα, προτείνεται να κριθεί προδροµική η µεθοδική προσήλωση του Τσίρκα στις καβαφικές του έρευνες, οι οποίες αποκάλυψαν πολιτικές όψεις που έµεναν έως τότε στη σκιά. Η έντονη εξάλλου και έµπρακτη πολιτική εγρήγορση του Στρατή Τσίρκα (που δεν έχει βέβαια το ανάλογό της στον Παπαδιαµάντη ή στον Ελύτη) αναγνωρίζεται τόσο στον δηµόσιο βίο του όσο και στο πολύτροπο συγγραφικό του έργο. Επιµένοντας προς το παρόν στον βιογραφικό συντελεστή, καταλογίζω κάποια ενδεικτικά στοιχεία, αντλώντας σχετικές πληροφορίες και από το (υπεύθυνο και ενήµερο) άρθρο του Αλέξη Ζήρα στο Λεξικό Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (εκδόσεις Πατάκη).
Γύρω στο 1930 (προτού κλείσει καν τα είκοσι χρόνια του) εγκαινιάζει ο Στρατής Τσίρκας οργανωτικές επαφές µε το ελληνικό τµήµα του Κοµµουνιστικού Κόµµατος στην Αίγυπτο. Εφεξής αναπτύσσει έντονη πολιτική δράση τόσο στα προπολεµικά χρόνια όσο και κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσµίου Πολέµου. Συµµετέχει το 1937 στο Β’ ∆ιεθνές Συνέδριο, που πραγµατοποιείται στο Παρίσι, όπου χαράσσεται η αντιπολεµική και αντιφασιστική στρατηγική των ευρωπαίων διανοουµένων. Εκλέγεται αργότερα γενικός γραµµατέας της «Αντιφασιστικής Πρωτοπορίας», αρµόδιος για όλη την περιοχή της Νοτιοανατολικής Μεσογείου. Στα επόµενα δίσεχτα χρόνια συµµετέχει στην ίδρυση του «Απελευθερωτικού Συνδέσµου» σε συνεργασία µε τη ∆ιεύθυνση Τύπου της εξόριστης ελληνικής κυβέρνησης, ειδικότερα µε τον Γιώργο Σεφέρη. Συµβάλλει στη στήριξη πολιτικών προσφύγων που διώκονται από τους Αγγλους. Το 1944 έρχεται σε σύγκρουση µε την αντιπροσωπεία του ΕΑΜ στο Λίβανο, παίρνοντας εφεξής αποστάσεις από την επίσηµη γραµµή του ΚΚΕ. Το χάσµα διευρύνεται όταν κυκλοφορεί η «Λέσχη» (1961) και πιέζεται αλλά αρνείται να την αποκηρύξει.
Εγκατεστηµένος από το 1963 στην Ελλάδα, αρθρογραφεί στον «Ταχυδρόµο» µε ψευδώνυµο δηµοσιεύοντας πολιτικά άρθρα αιχµής. Στα χρόνια της δικτατορίας γίνεται ιδρυτικό µέλος του «Πατριωτικού Μετώπου», παρωθεί και πείθει τον Σεφέρη να προβεί στη γνωστή αντιδικτατορική του δήλωση και στελεχώνει την έκδοση των «∆εκαοχτώ Κειµένων», των «Νέων Κειµένων» και της «Συνέχειας». Αυτά δείγµατος χάριν.
Αφησα παντελώς ασχολίαστο το συγγραφικό έργο του Στρατή Τσίρκα, οπότε οφείλεται τρίτη συνέχεια, όπου θα επιστρέψω και στην αφορµή της πολιτικής αυτής διαδροµής του. Εννοείται η αποκαλυπτική (ανέκδοτη έως προχθές) οµιλία του στην Πνευµατική Εστία Αλεξάνδρειας τον Μάρτιο του 1947, υπό τον τίτλο «Το εικοσιένα στη νεοελληνική πεζογραφία».
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
