Το να είσαι παιδί και να µεγαλώνεις σήµερα µοιάζει µε µια επικίνδυνη αποστολή µε άγνωστη έκβαση. Ορατές και λιγότερο ορατές µορφές κακοποίησης απειλούν τη ζωή αλλά και την ευ-ζωία του.
Ο κόσµος µας έχει γυρίσει ανάποδα. Από τη µια στιγµή στην άλλη χάνονται βεβαιότητες µιας ζωής. Απογυµνωµένοι από το όποιο κέλυφος προστασίας, πορευόµαστε µέσα στην ανασφάλεια του σήµερα και τον φόβο της αυριανής ηµέρας.
Πώς και τι παιδιά µεγαλώνουν µέσα σε αυτόν τον χαµό; Το « εγώ δεν θα πεινάσω, δεν θα κρυώσω, θα έχω στέγη, τροφή, µόρφωση », το αυτονόητο των δικαιωµάτων ενός παιδιού, παύει να υφίσταται.
Τα στοιχεία µιλούν από µόνα τους: το ποσοστό των φτωχών παιδιών που ζουν στην Ελλάδα είναι ένα από τα υψηλότερα στην Ευρώπη αγγίζοντας, σύµφωνα µάλιστα µε περσινά στοιχεία, το 24% του πληθυσµού. Ποσοστό που µεταφράζεται σε 400.000 παιδιά. Σε λίγους µόλις µήνες έχει σηµειωθεί αύξηση 50% του αριθµού των γονιών που αδυνατούν να µεγαλώσουν τα παιδιά τους και αναθέτουν τη φροντίδα τους σε διάφορα ιδρύµατα και φορείς.
Το µεγάλωµα ενός παιδιού, που υπό άλλες συνθήκες θα ήταν µια συναρπαστική αλληλο-εµπλουτιστική εµπειρία, τινάζεται στον αέρα όταν µία µόνο σκέψη αιχµαλωτίζει το µυαλό σου: « από πού θα βρω λεφτά να πληρώσω όλα όσα έρχονται;». Ενα σκοτεινό και άδικο ερώτηµα που έντεχνα – φευ! – καλλιεργείται σε κυριεύει: « Φταίω », « ∆ΕΝ τα κατάφερα ».
Κανένας αριθµός δεν µπορεί να εκφράσει την αγωνία του παιδιού που µε τις κεραίες του έχει συλλάβει την περιρρέουσα οικογενειακή απόγνωση και µε τη σειρά του ακόµη κι εκείνο αναρωτιέται « µήπως φταίω, έκανα κάτι κακό που η µαµά πια δεν χαµογελά;». « Μη σε νοιάζει, µαµά » έλεγε ένας πεντάχρονος στη µόλις απολυµένη µητέρα του, « θα σου βρω εγώ δουλειά! ».
Ερευνητικά δεδοµένα φανερώνουν την έκταση του κακού. Λόγου χάρη παιδιά ανέργων επισκέπτονται τον γιατρό µε 20%-30% αυξηµένη συχνότητα από ό,τι παιδιά που έχουν τουλάχιστον έναν εργαζόµενο γονιό. Ανεργος, ας το επαναλάβουµε, δεν σηµαίνει µόνο κάποιος που έχει χάσει τη δουλειά του, σηµαίνει και κάποιος που έχει χάσει την αυτοεκτίµηση, την αξιοπρέπεια, το όνοµά του, την ελπίδα του. Ολα όσα απειλούν σήµερα και όσους εργαζοµένους ζουν υπό τη σκιά της απόλυσης… Η αδυναµία επιβίωσης ενός παιδιού σήµερα αποτελεί σκάνδαλο για την πρόοδο και τον πολιτισµό µας. Υπάρχει όµως ένα ακόµα επαχθέστερο σκάνδαλο: η φυσικοποίηση της αθλιότητας, η µεταποίησή της σε αναπόφευκτη παράπλευρη ζηµιά στο πλαίσιο ενός ακήρυχτου πολέµου.
Πόσο αντέχει ο αποστασιοποιηµένος ορθολογισµός µας τη θέα της µητέρας εκείνης που σε αδυναµία να πληρώσει το ενοίκιο και µε κοµµένο το ηλεκτρικό ρεύµα ζητεί από τον εισαγγελέα να βάλει τον µικρό γιο της σε ίδρυµα για να µην πεθάνει από την πείνα και το κρύο; H φτώχεια, η ανέχεια, ανεργία δεν παράγουν από µόνες τους βία, αποτελούν οι ίδιες µορφές θεσµικά αποδεκτής βίας.
Υπάρχει όµως και η βία της άλλης όχθης. Η αύξηση π.χ. των κρουσµάτων των κακοποιηµένων µέσα στην οικογένεια παιδιών δεν συνδέεται άµεσα µε τη φτώχεια και την περιθωριοποίηση. Μια σκοτεινής προέλευσης δηµοκρατικότητα ενοχοποιεί και τις «καλές» και προνοµιούχες οικογένειες. Οι έχοντες και κατέχοντες δεν απαλλάσσονται από τη βαρβαρότητα που έχουν και κατέχουν. Η ενδο-οικογενειακή βία µε θύµα τα παιδιά είναι διαταξική. Οι εύποροι γονείς, όπως φανερώνουν τα στοιχεία, είναι ικανοί για κάθε αγριότητα. Αλλωστε «καλοί» γονείς δεν είναι και εκείνοι που µετέχουν και στους ασιατικούς παραδείσους του παιδικού σεξοτουρισµού;
Η εκδίκηση του περιθωρίου: η βία και η αθλιότητα υφέρπουν στους κόλπους της άλλης όχθης.
Εδώ εντάσσονται και οι άλλες, οι πιο κρυφές, αλλιώς βλαβερές µορφές κακοποίησης. Εχουν να κάνουν µε την άλλη φτώχεια, εκείνη της εκµαυλιστικής καταναλωτικής ευµάρειας. Το παιδί αδειάζει και πάλι από την παιδικότητά του, κάτι που δεν είχε φαντασθεί ο Φιλίπ Αριες όταν µελετούσε διαχρονικά την εφεύρεση της παιδικής ηλικίας.
Μια βιοµηχανία ανηλεούς µάρκετινγκ τρισεκατοµµυρίων που προωθεί κάθε λογής θελκτικά προϊόντα κατανάλωσης στα παιδιά, από άχρηστα και βλαβερά φαγητά ως αποτρόπαια βίαια βιντεο-παιχνίδια. (Από 100 εκατοµµύρια δολάρια στην Αµερική ετησίως το 1983, οι παιδικές µιντιακές διαφηµίσεις εκτινάχθηκαν το 2000 στα 17 δισεκατοµµύρια.) Η επιδηµία της παιδικής παχυσαρκίας, οι διατροφικές διαταραχές, η πρώιµη σεξουαλικότητα, η νεανική βία, η µείωση της δηµιουργικότητας και ο εγκλωβισµός της επιθυµίας στην ψυχαναγκαστική αναζήτηση και άλλων αγαθών είναι ορισµένες από τις ολέθριες παρενέργειες.
Κι όµως παιδί σηµαίνει κάτι άλλο. Και αυτό το άλλο αξίζει να µην καταστρατηγηθεί, είτε µέσα στον στρόβιλο µιας ανήκουστης κρίσης είτε µέσα στον εγκλωβισµό µιας άγονης και πλασµατικής επάρκειας. Παιδί σηµαίνει να µην αρκείσαι, σηµαίνει διαθεσιµότητα στην επινόηση και την έκπληξη, σηµαίνει άνοιγµα στο απρόοπτο, στο ευφάνταστο, παιδί σηµαίνει «εκ νέου χτίσιµο ενός άλλου κόσµου», πίστη πως µια άλλη ζωή είναι εφικτή. Με άλλα λόγια, το παιδί, ως παιδί, προτάσσει έναν δικό του τρόπο υπέρβασης των κρίσεων. Πώς να περιφρουρηθεί η αξία της παιδικής ηλικίας εν µέσω διαφορετικών µορφών φτώχειας; Ιδού το ερώτηµα. Η πολλαπλή κακοποίηση του παιδιού σήµερα δηλώνει τον θάνατο του µέλλοντός µας.
Η κυρία Φωτεινή Τσαλίκογλου είναι συγγραφέας, καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
