Εφτασε λοιπόν το τέλος του καπιταλισμού; Εντάξει, το ερώτημα είναι ρητορικό, το αδιέξοδο όμως στο οποίο μοιάζει να οδηγείται η παγκόσμια οικονομία είναι πέρα για πέρα αληθινό. Και μπορεί όλοι να συμφωνούν ότι υπάρχει έλλειμμα ηγεσίας, ότι η Μέρκελ και ο πρόεδρος Ομπάμα είναι υπερβολικά αναποφάσιστοι και διστακτικοί, την ίδια στιγμή ωστόσο υπάρχουν διαμετρικά αντίθετες απόψεις για το τι περιμένουμε να κάνουν. Βρίσκονται, βλέπετε, μπροστά σε μια θεμελιώδη αντίφαση του συστήματος- για να χρησιμοποιήσουμε αριστερή ορολογία.

Από τη μια πλευρά είναι το χρέος. Πώς και γιατί δημιουργήθηκε είναι μεγάλη ιστορία. Ας αρκεστούμε στο εμπορικό έλλειμμα των ΗΠΑ- καθώς η παραγωγή μετακομίζει στην Κίνα και στην Ινδία με τα φτηνά εργατικά χέρια-, στους πολέμους σε Ιράκ και Αφγανιστάν και πάνω απ΄ όλα βέβαια στα τεράστια ποσά που ξοδεύτηκαν σε όλες τις αναπτυγμένες οικονομίες για να αντιμετωπιστεί το χρηματιστηριακό κραχ του 2008.

Από την άλλη πλευρά είναι ο φόβος της ύφεσης. Οσο περισσότερο χρεώνονται τα νοικοκυριά και οι κυβερνήσεις τόσο πιο πιθανό φαίνεται το ενδεχόμενο να χρεοκοπήσουν ή να αναγκαστούν σε δραστικά μέτρα λιτότητας. Αυτό φυσικά προκαλεί ανασφάλεια, οι καταναλωτές μειώνουν τις δαπάνες τους, η μείωση της ζήτησης ωστόσο δημιουργεί τον γνωστό φαύλο κύκλο με απολύσεις και νέα μείωση των εισοδημάτων.

Η κατάρρευση των χρηματιστηρίων είναι απλώς το σύμπτωμα αυτής της ανασφάλειας καθώς οι «αγορές», οι περιβόητοι κερδοσκόποι δηλαδή αλλά και τα ασφαλιστικά ταμεία ή οι απλοί αποταμιευτές, περιμένοντας ότι οι οικονομίες και οι επιχειρήσεις θα δεινοπαθήσουν, εγκαταλείπουν τις μετοχές και στρέφονται σε «ασφαλείς» τοποθετήσεις όπως είναι ο χρυσός ή ισχυρά χαρτιά όπως είναι τα ομόλογα της Γερμανίας.

Στο παρελθόν η λύση θα ήταν απλή: αύξηση των κρατικών δαπανών ώστε να τονωθεί η αγορά και τα εισοδήματα. Σήμερα ωστόσο μια τέτοια κίνηση, που οδηγεί βέβαια σε αύξηση των ελλειμμάτων αλλά και του χρέους, απλώς επιτείνει την ανασφάλεια.

Να αυξήσουμε λοιπόν τα ελλείμματα ή να τα μειώσουμε; Ιδού το ερώτημα μπροστά στο οποίο, όπως ο Αμλετ, οι κυβερνήσεις της Δύσης μοιάζει να παραλύουν. Υπάρχουν φυσικά απαντήσεις. Ηδη έχει αρχίσει να διαμορφώνεται ένα πεδίο συναίνεσης για άμεσα μέτρα στήριξης της ανάπτυξης με παράλληλες διαρθρωτικές αλλαγές – π.χ., στα ασφαλιστικά συστήματαώστε σε βάθος χρόνου να μειωθούν τα ελλείμματα. Ταυτόχρονα ακόμη και συντηρητικοί οικονομολόγοι αναγνωρίζουν ότι μια στρατηγική εξόδου από την κρίση θα πρέπει να περιλαμβάνει διαγραφή χρεών για κράτη και νοικοκυριά, φορολόγηση των χρηματιστηριακών συναλλαγών, ενίσχυση των επενδύσεων και προστασία των εισοδημάτων.

Δυστυχώς από τη θεωρία στην πράξη η απόσταση είναι μεγάλη. Και ο συντονισμός τόσων οικονομιών με αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα είναι μια εξαιρετικά δύσκολη υπόθεση. Την τελευταία φορά που το δοκιμάσαμε, στις αρχές του 20ού αιώνα, μεσολάβησαν επαναστάσεις, δικτατορίες και ένας πόλεμος προτού επανέλθει η ισορροπία. Και δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι τα παθήματα έγιναν μαθήματα.

Οσο για την Ελλάδα, μπροστά σε όλα αυτά οι δυνατότητες αντίδρασης είναι μηδενικές. Αν επικρατήσει το «ο σώζων εαυτόν σωθήτω», θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε τη θύελλα μόνοι μας. Στο μέτρο που θα διαμορφωθεί μια νέα ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ωστόσο και παρά το ότι η ύφεση έχει αποδειχθεί πολύ μεγαλύτερη από τις προβλέψεις, στο υπουργείο Οικονομικών επιμένουν ότι το 2012 μπορεί να αρχίσει η ανάκαμψη. Αν φυσικά καταφέρουμε ως τότε να μη φαγωθούμε μεταξύ μας!

kapsis@dolnet.gr
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ