Το μεγάλο παζάρι των οργάνων

Η ιστοσελίδα 88DB. com είναι μια ενεργή διαδικτυακή πύλη που επιτρέπει σε πάροχους υπηρεσιών και σε καταναλωτές να βρίσκονται και να επικοινωνούν μεταξύ τους. Ο Ναοβάλ, ένας Ινδονήσιος με «ομάδα αίματος ΑΒ, όχι ναρκωτικά και όχι αλκοόλ» θέλει να πουλήσει το νεφρό του. Ένας άλλος άντρας λέει: «Είμαι Φιλιππινέζος. Είμαι πρόθυμος να πουλήσω το νεφρό μου για τη γυναίκα μου. Έχει καρκίνο του μαστού και δεν έχουμε χρήματα για την περίθαλψή της». Έπειτα υπάρχει ο Ενρίκε ο οποίος είναι πρόθυμος να δωρίσει το νεφρό του «για μια ανταλλαγή. 21 ετών και υγιής».

Παρόμοιες προσφορές θα μπορούσαν να βρεθούν πριν από μερικά χρόνια στο www.liver4you.org, το οποίο υποσχόταν νεφρά για 56.000 έως 77.000 ευρώ. Το κόστος της επέμβασης, συμπεριλαμβανομένων των αμοιβών των χειρούργων – οι οποίοι διαθέτουν άδεια ασκήσεως επαγγέλματος από τις ΗΠΑ, τη Βρετανία ή τις Φιλιππίνες- συμπεριλαμβάνονταν στην τιμή.

Όλη αυτή η δραστηριότητα στο Διαδίκτυο δεν είναι παρά η κορυφή του παγόβουνου μιας νέας και αναπτυσσόμενης παγκόσμιας οικονομίας ανθρώπινων ιστών. Πράγματι, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) εκτιμά ότι περίπου το 10% των μεταμοσχεύσεων οργάνων παγκοσμίως σε όλο τον κόσμο είναι προϊόντα αμιγώς εμπορικών συναλλαγών.

Το εμπόριο οργάνων ακολουθεί ένα ξεκάθαρο μοτίβο: άτομα από πλούσιες χώρες αγοράζουν τα όργανα και άτομα από φτωχές χώρες τα πουλάνε. Στο πλαίσιο της έρευνάς μου για την παράνομη διακίνηση ανθρωπίνων οργάνων, εισχώρησα σε μερικές σκιώδεις αγορές, όπου όργανα και ιστοί φτωχών, θυμάτων πολέμου και φυλακισμένων είναι εμπορεύσιμα αγαθά που πωλούνται ή κλέβονται ως μοσχεύματα για εύπορους αρρώστους.

Μία γυναίκα, με καταγωγή από τον Λίβανο, μου είπε ότι ένας πλούσιος επιχειρηματίας από την Ισπανία πλήρωσε ένα τεράστιο ποσό για το νεφρό της. Παρόλα αυτά, εκείνη δεν έλαβε καμία χρηματική αμοιβή. Σήμερα, η ζωή της είναι πολύ χειρότερη από πριν, επειδή οι ιατρικές επιπλοκές που ακολούθησαν την επέμβαση δεν της επιτρέπουν να εργάζεται. Παρόμοιες ιστορίες μου έχουν πει πωλητές οργάνων από πρώην σοβιετικές δημοκρατίες, την Μέση Ανατολή και την Ασία.

Το εμπόριο ανθρωπίνων οργάνων εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Ό ένας είναι οι άνθρωποι σε δύσκολη θέση. Είναι μειονεκτούν κοινωνικά ή οικονομικά ή ζουν σε κοινωνίες που έχουν σπαραχτεί από τον πόλεμο, με το έγκλημα να επικρατεί και την μαύρη αγορά να ανθίζει. Από την πλευρά της ζήτησης βρίσκονται άνθρωποι που κινδυνεύουν να πεθάνουν αν δεν κάνουν μεταμόσχευση κάποιου οργάνου. Επιπλέον υπάρχουν «χρηματιστές» οργάνων που κανονίζουν τις συμφωνίες μεταξύ πωλητών και αγοραστών.

Είναι επίσης απαραίτητο να υπάρχει πρόσβαση σε καλά εξοπλισμένες κλινικές και ιατρικό προσωπικό. Τέτοιες κλινικές μπορούν να βρεθούν σε πολλές χώρες, συμπεριλαμβανόμένου του Ιράν, του Πακιστάν, της Ουκρανίας, της Νοτίου Αφρικής και των Φιλιππίνων.

Πράγματι, οι Φιλιππίνες είναι γνωστές ως κέντρο παράνομου εμπορίου οργάνων και δημοφιλής προορισμός για τουρισμό «μεταμοσχεύσεων». Από τη δεκαετία του 1990 ως το 2008 (όταν υιοθετήθηκε μια νέα πολιτική) ο αριθμός των μεταμοσχεύσεων που περιλάμβαναν πωλήσεις οργάνων από Φιλιππινέζους σε ξένους δέκτες αυξανόταν σταθερά. Πολλοί πωλητές οργάνων από το Ισραήλ για παράδειγμα, έρχονταν μαζί με τους αγοραστές τους στη Μανίλα.

Το εμπόριο ανθρώπων και των οργάνων τους δεν είναι καινούριο φαινόμενο, αλλά στις μέρες οι αγοραπωλησίες είναι πραγματικά μοναδικές διότι απαιτούν υψηλού επιπέδου βιοϊατρική, καθώς και ιδέες και αξίες που ενισχύουν το εμπόριο οργάνων. Η δυτική ιατρική ξεκινάει από την ιδέα ότι η ανθρώπινη ασθένεια και ο θάνατος είναι αποτυχίες που μπορούν να καταπολεμηθούν. Μέσα σε αυτό το ιδεολογικό πλαίσιο – το όνειρο ενός αναγεννημένου κορμιού- αναπτύσσεται η τεχνολογία των μεταμοσχεύσεων και αυξάνεται η απαίτηση για «ανταλλακτικά».

Μία από τις πιο προφανείς εκδηλώσεις της μεταχείρισης του ανθρώπι9νου σώματος ως πηγή που μπορεί να τρυγηθεί είναι η νοσοκομειακή λίστα αναμονής, η οποία χρησιμοποιείται σε πολλές χώρες. Ένας άντρας από τον οποίο πήρα συνέντευξη πρόσφατα για μια μελέτη Σουηδών οι οποίοι είχαν μπει σε λίστα αναμονής, αλλά που αποφάσισαν τελικά να αγοράσουν ένα νεφρό από το εξωτερικό, μου περιέγραψε το ταξίδι του στο Πακιστάν για την μεταμόσχευση: «Δεν είμαι το είδος του ατόμου που χρησιμοποιεί τους άλλους, αλλά έπρεπε να το κάνω. Έπρεπε να διαλέξω ανάμεσα στο να πεθάνω και να πάρω πίσω τη ζωή μου!»

Σε μια εποχή που υπάρχει ζήτηση για μεταμοσχεύσεις, δεν υπάρχει τρόπος να παρακάμψουμε το δίλημμα. Οι βιολογικές επιταγές που καθοδηγούν το σύστημα προτεραιοτήτων για τις λίστες αναμονής για μοσχεύματα μετατρέπονται εύκολα σε οικονομικές αξίες. Όπως συμβαίνει πάντα όταν η ζήτηση υπερβαίνει την προσφορά, οι άνθρωποι μπορεί να αποδέχονται να περιμένουν στη σειρά τους – και άλλες χώρες και σώματα άλλων ανθρώπων τους παρέχουν την εναλλακτική που ζητούν.

Η Σουζάνε Λουντίν είναι καθηγήτρια Εθνολογίας του πανεπιστήμιου του Λουντ στη Σουηδία.