Τις τελευταίες μέρες έχουν γραφτεί πολλά για τα αίτια του πρωτοφανούς ξεσπάσματος βίας που τάραξε τη χώρα μετά τον τραγικό θάνατο του νεαρού μαθητή. Είναι αλήθεια ότι γεγονότα όπως αυτά που ζούμε καταλαμβάνουν αυτοδικαίως μια θέση στα βιβλία της Ιστορίας και αποτελούν ιδανικό υλικό για βαρύγδουπες κοινωνιολογικές αναλύσεις. Η κρίση του εκπαιδευτικού συστήματος, η πιστωτική και οικονομική κρίση, η ανεργία, η κρίση θεσμών και αξιών- ως και το αδιέξοδο του καταναλωτισμού- αναφέρθηκαν ως πιθανά αίτια για το κύμα βίας. Τέτοιες φαινομενικά λογικές αναλύσεις είναι ιδιαίτερα προσφιλείς στα ξένα μέσα ενημέρωσης, τα οποία καλούνται να συνοψίσουν και να εξηγήσουν στους τηλεθεατές τους τα γεγονότα μιας ξένης χώρας γνωστής για τον ήλιο και τις θάλασσές της, μέσα στα ελάχιστα δευτερόλεπτα των δελτίων ειδήσεων.
Υπάρχει, όμως, και το Ξυράφι του Οκαμ· μια ευρέως αποδεκτή επιστημονική αρχή σύμφωνα με την οποία κανείς δεν πρέπει να προβαίνει σε περισσότερες εικασίες από όσες είναι απαραίτητες για την εξήγηση ενός φαινομένου. Με άλλα λόγια, η απλούστερη εξήγηση είναι συνήθως η καλύτερη. Η πολύ απλή εξήγηση στην περίπτωσή μας είναι ότι η Ελλάδα αυτή τη στιγμή είναι ακυβέρνητη. Η παντελής αδυναμία της κυβέρνησης και, κατ΄ επέκταση, της πολιτικής ηγεσίας να αντεπεξέλθει στο πιο θεμελιώδες καθήκον της, την προστασία, δηλαδή, αφενός μεν της ανθρώπινης ζωής, αφετέρου δε του δημόσιου και ιδιωτικού χώρου των πολιτών, οδηγεί στο κενό εξουσίας και στο χάος που επικράτησε. Είναι φυσικό αυτή η εξήγηση να μη φαίνεται πειστική στα μάτια των ξένων ανταποκριτών και αναλυτών οι οποίοι θεωρούν την Ελλάδα ένα αναπτυγμένο κράτος δικαίου στην Ευρωπαϊκή Ενωση του 2008.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το πολιτικό σύστημα διέρχεται μια σύνθετη κρίση σε πολλούς τομείς (οικονομία, Υγεία, Παιδεία, περιβάλλον, Ασφαλιστικό). Πολλοί ισχυρίζονται ότι όλα αυτά τα προβλήματα συνθέτουν μια ευρύτερη «κρίση θεσμών». Αυτή μπορεί να είναι μια εν μέρει αληθής απάντηση, είναι όμως ταυτοχρόνως και ελλιπής. Κανένας θεσμός από μόνος του δεν μπορεί να αποτρέψει την έλλειψη σχεδίου και τη διαφθορά. Ακόμα και στα πλέον οργανωμένα κράτη δικαίου υπάρχουν άπειρα παραδείγματα συστημικής αποτυχίας και κακοδιαχείρισης.
Κάθε σκάνδαλο, αποτυχία ή κρίση μπορεί να είναι αποτέλεσμα σύνθετων διαδικασιών και αποτέλεσμα πολλών παραγόντων. Η ύπαρξη νομικών πλαισίων, «θεσμικής μνήμης» και μακρόπνοης στρατηγικής είναι αναγκαία συνθήκη για τη σωστή λειτουργία του κράτους- όχι όμως και ικανή. Το ποιος διαχειρίζεται αυτά τα εργαλεία είναι εξίσου σημαντικό. Σαφώς και υπάρχουν θεσμικά ελλείμματα. Η ανταλλαγή γνώσεων στο επίπεδο της δημόσιας διοίκησης (π.χ., στο πλαίσιο της ΕΕ), καθώς και η εφαρμογή πρακτικών που έχουν δοκιμαστεί με επιτυχία στο εξωτερικό μπορούν να βοηθήσουν. Σε τελική, όμως, ανάλυση, εάν οι δημοκρατίες, τα κόμματα και οι κυβερνήσεις μπορούσαν να «τρέχουν» μόνο με «αυτόματους πιλότους» και «λογισμικά θεσμών» δεν θα χρειαζόμασταν ούτε πολιτικούς, ούτε αξίες, ούτε ιδεολογίες. Ούτε εκλογές.
Τα όρια μεταξύ θεσμών, πολιτικής κουλτούρας και προσώπων είναι πολύ πιο δυσδιάκριτα απ΄ ό,τι θέλουμε να παραδεχτούμε. Οπως απέδειξαν οι πρόσφατες αμερικανικές εκλογές, μια ξαφνική αλλαγή προσώπων συχνά αρκεί για να (ξανα)μετατραπούν οι καταναλωτές σε πολίτες και οι εκλογές σε γιορτή της δημοκρατίας. Τα προβλήματα που μαστίζουν την ελληνική πολιτεία είναι πολλά και σύνθετα. Ωστόσο, υπάρχουν φορές που η εξήγηση είναι πιο απλήκαι η λύση πολύ πιο κοντά- απ΄ όσο νομίζουμε.
Ο κ. Ρ. Γεροδήμος είναι επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Βournemouth και πρόεδρος του τομέα Ελληνικής Πολιτικής Επιστήμης της Βρετανικής Εταιρείας Πολιτικών Σπουδών
