Για να τριτώσει το καλό, έπονται σχόλια για την έβδομη ανάγνωση της έβδομης ραψωδίας. Ο μαγικός αριθμός βγήκε σε καλό: ευνόησε φαίνεται ο καιρός (με την αρχαία σημασία της λέξης) και οι όσοι (πολλοί και αυθόρμητοι- οι απόντες μόνοι τους απορρίφθηκαν) τον πήραν είδηση. Σπεύδοντας επτά φορές για να ακούσουν μεταφρασμένο το κείμενο της πρώτης μέρας του ιλιαδικού πολέμου, περιβαλλόμενο με σύντομα προλεγόμενα και επιλεγόμενα- όπως τα επόμενα της έβδομης ραψωδίας.
Να πω εξαρχής ότι η προκείμενη ραψωδία είναι ίσως η πιο τίμια και συμπαθητική μέσα στο έπος, καθώς σ΄ αυτήν συμβάλλονται, και ανταλλάσσονται, οι εντιμότεροι και συμπαθέστεροι ήρωες της Ιλιάδας : ο Πριαμίδης Εκτωρ και ο Τελαμώνιος Αίας, γραμμένοι και οι δύο να πεθάνουν. Εδώ ωστόσο μονομαχούν και προς το παρόν επιβιώνουν: όταν πέφτει το βράδυ, σταματούν τον ισόπαλο αγώνα τους ανταλλάσσοντας όπλα· ασημοκάρφωτο σπαθί παίρνει ο Αίας, αντιδωρίζοντας πορφυρό ζωστήρα στον Εκτορα- μοιραία δώρα, όπως θα δούμε.
Οσοι ακούν λειψά και βλέπουν στραβά, βρίσκουν κακότεχνη επανάληψη αυτή τη δεύτερη μονομαχία· μέσα στην ίδια μέρα, τόσο κοντά στην προηγούμενη της τρίτης ραψωδίας. Στην πραγματικότητα πρόκειται για αφηγηματική μαεστρία. Αφού η ρυθμική και μουσική τεχνική της επανάληψης αποτελεί δομικό στοιχείο της αρχαϊκής επικής ποίησης, που εφαρμόζεται τόσο στις μικροσκοπικές όσο και στις μακροσκοπικές αφηγηματικές μονάδες (λεκτικές και θεματικές), υπό τον όρο, αδιόρατων συχνά, παραλλαγών που κρύβουν τη διαφορά μέσα στην ομοιότητα. Υπόδειξη:
Η μονομαχία Πάρη και Μενελάου της τρίτης ραψωδίας ανήκει κανονικά στα συμφραζόμενα του τρωικού πολέμου· μεταφέρεται επομένως εδώ ως οφειλόμενη (ειρωνική) παραπομπή του ιλιαδικού έπους στην παραδοσιακή του πηγή. Αντίθετα, η μονομαχία Εκτορα και Αίαντα ανήκει εξ ολοκλήρου στα δρώμενα του ιλιαδικού πολέμου, αποτελώντας καίριο σήμα του ήθους και της ιδεολογίας του. Σε αντίθεση προς τους μονομάχους της τρίτης ραψωδίας που εμπλέκονται στη φαρσική παρέμβαση της Αφροδίτης, η μονομαχία Εκτορα- Αίαντα απολήγει ισόπαλη, χωρίς νικητή και νικημένο, όπως συμβαίνει στην πρώτη και πρότυπη μάχη της τέταρτης ραψωδίας και επικυρώνεται οριστικά στην τελική έξοδο του έπους.
Αν οι έντιμοι μονομάχοι εδώ επιβιώνουν, τους μέλλεται όμως και των δύο ο θάνατος: φόνος για τον ένα· αυτοκτονία για τον άλλο. Οπου μοιραίο ρόλο παίζουν τα δώρα που έχουν ανταλλάξει στην έβδομη ραψωδία. Οι επικές αφορμές της συγκλονιστικής αυτής σύμπτωσης αναγνωρίζονται εύκολα: στην Ιλιάδα η πρώτη· στην Οδύσσεια και στη Μικρή Ιλιάδα η δεύτερη. Αλλά η τραγική τους ανάδειξη οφείλεται στο δραματικό δαιμόνιο του Σοφοκλή, αποτυπωμένο στην πρωιμότερη από τις σωζόμενες τραγωδίες του, που φέρει τον τίτλο Αίας.
Υπάρχουν πολλά και πολλαπλά στοιχεία στο παραβατικό αυτό δράμα που δείχνουν ότι ο Σοφοκλής συνέταξε τη συγκεκριμένη τραγωδία εν όψει της ιλιαδικής συζυγικής ομιλίας, στην τρίβαθμη μάλιστα εξέλιξή της. Ετσι λ.χ. στο ιλιαδικό τρίγωνο «Εκτωρ- Αστυάναξ – Ανδρομάχη» αντιστοιχεί το σοφόκλειο «Αίας- Ευρυσάκης- Τέκμησσα». Πέρα όμως από την προφανή αυτή αναφορά της επώνυμης τραγωδίας στην κορυφαία ιλιαδική ομιλία, υπάρχουν άλλα, ορατά ή λανθάνοντα, στοιχεία που δείχνουν ότι ο σοφόκλειος Αίας αντικατοπτρίζεται σε δύο είδωλα: στον ιλιαδικό Αχιλλέα της πρώτης και της τελευταίας ραψωδίας και στον ιλιαδικό Εκτορα της έβδομης ραψωδίας. Αφήνω κατ΄ ανάγκην ασχολίαστη την αναλογία Αχιλλέα – Αίαντα, επιμένοντας μόνον στην ομολογία Εκτορα- Αίαντα, την οποία αποκαλύπτει με συνταρακτικό τρόπο ο Τεύκρος στη σοφόκλεια τραγωδία, θρηνώντας τον αυτόκτονο αδελφό του. Παραθέτω τους οικείους στίχους (1026-1034) σε δική μου μετάφραση: Είδες πώς έμελλε/ με τον καιρό, νεκρός ο Εκτορας, κι εσένα να νεκρώσει./ Συλλογιστείτε προς θεού αυτή την τύχη δυο θνητών. / Ο Εκτορας δεμένος πρώτα στον χαρισμένο από τον Αίαντα ζωστήρα, / εξαρτημένος στα στεφάνια εκείνου του άρματος,σύρθηκε/ καταγής αιμόφυρτος, ώσπου η ψυχή του/ πάγωσε και βγήκε./ Ο Αίας τώρα κατέχοντας αντίδωρο του Εκτορα το ξίφος,/ μ΄ αυτό αφανίστηκε σε πέσιμο θανάσιμο. // Πώς να μην ήτανε λοιπόν η Ερινύα που χάλκευσε αυτό το ξίφος;/ τεχνίτης άγριος ο Αδης,που μαστόρεψε ετούτον τον ζωστήρα./ Εγώ στο εξής,αυτά και τ΄ άλλα,πάντοτε και τα πάντα,/ θα λέω πως τα μηχανεύονται για τους ανθρώπους οι θεοί.
Υ.Σ. Για τα επιπλέον παραπέμπω στην πρώτη από τις αποκαλυπτικές «Τρεις Μανίες» του Σταρομπίνσκι (άρτια μετάφραση του Χρήστου Αγγελάκου), Εστία 1992.
