Οι βασανιστές «γεννιούνται ή γίνονται;». Το ερώτημα έχει από χρόνια απασχολήσει τους επιστήμονες, λόγω της διαχρονικότητας του φαινομένου. H απάντηση σε αυτό το ερώτημα έχει άμεση επικαιρότητα, μετά τις καθημερινές αποκαλύψεις για τα μεσαιωνικά βασανιστήρια στα οποία υπόκεινται ιρακινοί κρατούμενοι από αμερικανούς στρατιωτικούς με την ανοχή και κάλυψη από την πολιτική ηγεσία των ΗΠΑ.


Την απάντηση θα αναζητήσουμε στην έρευνα-μελέτη της Μίκας Χαρίτου-Φατούρου, η οποία κυκλοφόρησε με τον τίτλο «Ο βασανιστής ως όργανο της κρατικής εξουσίας» (εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα). H έρευνα βασίστηκε στα βασανιστήρια των ΕΣΑτζήδων κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής δικτατορίας και εμπλουτίστηκε με σημαντικά στοιχεία από ανάλογες έρευνες άλλων επιστημόνων σε διάφορα κράτη.


H κυρία Χαρίτου-Φατούρου, ομότιμη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, είναι διεθνώς γνωστή για τις μελέτες της περί ψυχολογίας των κρατικών οργάνων καταστολής, θέμα για το οποίο πρόσφατα εξέδωσε δύο βιβλία από τους εκδοτικούς οίκους Routledge Press και University of California Press.


Θα παραθέσω μερικά στοιχεία από την έρευνα που φωτίζουν και τα όσα συμβαίνουν σήμερα στο Ιράκ:


«Καθώς η δίκη ­ των βασανιστών του EAT/ΕΣΑ ­ προχωρούσε σάστισα με όσα παρακολουθούσα. Αυτά τα πρώην μέλη της Στρατιωτικής Αστυνομίας κατηγορούσαν άμεσα ή έμμεσα τους ανωτέρους τους ότι τους είχαν «μετατρέψει» σε βασανιστές. Σιγά σιγά αυτοί οι άνθρωποι αποκάλυψαν μια συνταρακτική ιστορία, το πέρασμά τους από το στρατό στα κέντρα εκπαίδευσης της Στρατιωτικής Αστυνομίας και την κατάληξή τους στους θαλάμους βασανιστηρίων. Σταδιακά έγινε φανερό ότι περιέγραφαν ένα προσεκτικά σχεδιασμένο σύστημα εκπαίδευσης του οποίου υπήρξαν τα θύματα».


Οι βασανιστές, λοιπόν, δεν γεννιούνται, αλλά «κατασκευάζονται». Οι κρατικοί βασανιστές δεν είναι άτομα με σαφή προδιάθεση που αρέσκονται να βασανίζουν ανθρώπους, αλλά συνηθισμένοι άνθρωποι, που επιλέγονται με κάποια ειδικά κριτήρια και εκπαιδεύονται για να γίνουν βασανιστές υπακούοντας σε κάποια εξουσία βίας…


Βέβαια και οι βασανιστές έχουν τη δική τους ευθύνη. Ισως και κάποιοι να αρέσκονται στο «δημιουργικό κακό», αλλά την κύρια ευθύνη έχουν τα καθεστώτα που «κατασκευάζουν» τους βασανιστές. Δυστυχώς φυτώρια βασανιστών δεν ανθούν μόνο σε δικτατορικά καθεστώτα, αλλά και σε κράτη τα οποία κυβερνώνται από πολιτικές ηγεσίες δημοκρατικά εκλεγμένες.


Στο βιβλίο της κυρίας Χαρίτου-Φατούρου καταγράφονται τα εξής:


«Σχεδόν τα τρία τέταρτα των αξιωματικών που κατηγορήθηκαν για σφαγές κατά τον εμφύλιο πόλεμο στο Ελ Σαλβαδόρ είχαν εκπαιδευθεί στη Στρατιωτική Σχολή στο Fort Benning των ΗΠΑ. Μερικοί από τους διακεκριμένους απόφοιτους της ίδιας σχολής, όπως ο δικτάτορας του Παναμά Νοριέγκα, ο αρχηγός της αργεντινής χούντας Γκαλτιέρι, ο πρόεδρος της Ονδούρας Γκαρσία και ο πρόεδρος της Βολιβίας Ούγκο Μπάντζερ, ευθύνονται για κατάφωρες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων… Αλλά και στη δίκη των βασανιστών στην Ελλάδα υπήρξαν ενδείξεις ότι μερικοί από τους αξιωματικούς που δικάζονταν είχαν εκπαιδευθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες».


H Σχολή του Fort Benning συνεχίζει το «δημιουργικό έργο» της με 4.000 αποφοίτους κάθε χρόνο, οι οποίοι διασπείρονται ανά τον κόσμο για να «μεταλαμπαδεύσουν» τις δημοκρατικές αρχές των Ηνωμένων Πολιτειών με τις μεθόδους που διδάχθηκαν σε αυτή την περίφημη αμερικανική σχολή…


Τα όσα συμβαίνουν στο Ιράκ φέρουν τη σφραγίδα του προέδρου Μπους και του υπουργού Αμυνας Ράμσφελντ, τον οποίο ο αμερικανός πρόεδρος όχι μόνο κάλυψε, αλλά και συνεχάρη διότι «κάνει καταπληκτική δουλειά». Οι αμερικανοί βασανιστές ακολουθούν τις οδηγίες του «ανακριτικού προγράμματος», το οποίο έχει εγκρίνει ο ίδιος ο Μπους μετά την εισήγηση του νομικού συμβούλου του! Ιδού τι αναφέρεται σε αυτή την εισήγηση: «Ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας είναι ένας νέος πόλεμος και καθιστά άχρηστους τους αυστηρούς περιορισμούς που θέτει η Συνθήκη της Γενεύης για τη διαδικασία της ανάκρισης, αλλά και αλλόκοτες κάποιες από τις πρόνοιές της. H εγκατάλειψη της Γενεύης θα επιτρέψει στον πρόεδρο να διατηρήσει την ευελιξία του στον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας, καθώς οι Αμερικανοί δεν θα μπορούν να διωχθούν βάσει των Συνθηκών».


Για τους ίδιους λόγους οι ΗΠΑ αρνήθηκαν υπογράψουν την ίδρυση του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου… Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ όμως συνεχίζει να εκδίδει την ετήσια έκθεση για τα ανθρώπινα δικαιώματα στον κόσμο!


H άλλη όψη του προβλήματος είναι ότι έχουν μειωθεί τα αντανακλαστικά των πολιτών και οι αντιδράσεις σε φαινόμενα οργανωμένων βασανισμών συνεχώς περιορίζονται, ακόμη και στις χώρες που βαρύνονται με αυτές τις μεσαιωνικές μεθόδους.


Τη στάση του «θεατή» και τις συνέπειές της έχει περιγράψει δραματικά ο πάστορας Martin Niemoller:


«Στη Γερμανία οι ναζιστές πρώτα ήρθαν για τους κομμουνιστές, και εγώ δεν μίλησα γιατί δεν ήμουν κομμουνιστής. Μετά ήρθαν για τους Εβραίους, και εγώ δεν μίλησα γιατί δεν ήμουν Εβραίος. Μετά ήρθαν για τους συνδικαλιστές, και εγώ δεν μίλησα γιατί δεν ήμουν συνδικαλιστής. Μετά ήρθαν για τους καθολικούς, εγώ ήμουν προτεστάντης και γι’ αυτό δεν μίλησα. Μετά ήρθαν για μένα, αλλά τότε δεν είχε μείνει πια κανείς να μιλήσει για κανέναν».