Λόγω του Πάσχα τα αβγά, κοτόπουλου, πέρδικας, στρουθοκαμήλου, σοκολατένια ή «κοσμικά», έρχονται στην επικαιρότητα. Η ιστορία τους όμως και η σημασία τους για τον άνθρωπο και τον πολιτισμό του δεν αφορά μόνο τους χριστιανούς της σημερινής εποχής, ούτε μόνο τους Ελληνες.
Στις αρχαίες ανατολικές θρησκείες τα αβγά είναι σύμβολο δημιουργίας που συνδέεται με τις γιορτές της άνοιξης για αναγέννηση και αναζωογόνηση. Πολύ αργότερα συνδέθηκαν με το Πάσχα. Ως χριστιανικό σύμβολο συμβολίζουν την Ανάσταση.
Το αβγό της στρουθοκαμήλου, όταν κρέμεται από τις εκκλησίες των κοπτών και τα τζαμιά, απεικονίζει τη δημιουργία, τη ζωή και την ανάσταση, γι’ αυτό καμιά φορά το βρίσκουμε και σε τάφους. Στον χριστιανισμό συμβολίζει την παρθενογένεση (εικ. 1).
Σύμβολο δημιουργίας
Στην αρχαία Ελλάδα και ειδικότερα στον ορφισμό το αβγό είναι το μυστήριο της ζωής, της δημιουργίας, της Ανάστασης. Περιβάλλεται από ένα φίδι που δαγκώνει την ουρά του, τον ουροβόρο. Στην ελληνική μυθολογία ο Δίας παίρνοντας τη μορφή κύκνου πλησίασε κοντά σε ένα ποτάμι τη Λήδα, γυναίκα του βασιλιά της Σπάρτης Τυνδάρεω, ήρθε σε επαφή μαζί της και η Λήδα έκανε ένα ή δύο αβγά, από τα οποία γεννήθηκαν οι δίδυμοι Κάστωρ και Πολυδεύκης (παιδιά του Δία, Διόσκουροι), η ωραία Ελένη και η Κλυταιμνήστρα (κατά μία εκδοχή) 3 (εικ. 2, 3).
Στην αλχημεία από το αβγό φύεται το άσπρο λουλούδι (ασήμι), το κόκκινο λουλούδι (χρυσάφι) και το μπλε λουλούδι (το λουλούδι της σοφίας).
Το αβγό των φιλοσόφων συμβολίζει τη δημιουργία.
Στον βουδισμό το τσόφλι του αβγού είναι «το τσόφλι της άγνοιας». Το να το σπάσει κανείς και να βγει μέσα από αυτό σημαίνει ότι γεννιέται για δεύτερη φορά και αποκτά θεία φώτιση, υπερβαίνοντας τα όρια του χώρου και του χρόνου.
Η στρουθοκάμηλος φτιάχνει στην άμμο ένα στρογγυλό βαθούλωμα, όπου βάζει τα αβγά της. Τη νύχτα κλωσσούν οι αρσενικές στρουθοκάμηλοι, την ημέρα οι θηλυκές. Κάποιες φορές που ο ήλιος είναι πολύ ζεστός, οι θηλυκές τα σκεπάζουν με την άμμο και τα αφήνουν μόνα τους. Ισως η παρατήρηση αυτή να οδήγησε τους ανθρώπους σε αυτή τη συμβολοποίηση.
Για τους Κινέζους το αβγό συμβολίζει την ολότητα. Ο κρόκος είναι ο ουρανός και το ασπράδι η γη. Κατά τη δημιουργία του κόσμου το Κοσμικό Αβγό άνοιξε στα δύο και τα δύο μισά σχημάτισαν τον ουρανό και τη γη.
Στην αρχαία αιγυπτιακή θρησκεία η χήνα του Νείλου κλώσσησε το Κοσμικό Αβγό, από το οποίο βγήκε ο Ηλιος, ο θεός Ρα. Ο θεός Φίδι γέννησε το Κοσμικό Αβγό από το στόμα του, συμβολίζοντας τον Λόγο. Συχνά απεικονίζεται ο θεός Φθα, ο πατέρας δημιουργός, ο μεγάλος τεχνίτης, δίπλα στον τροχό του της αγγειοπλαστικής, να φτιάχνει το Κοσμικό Αβγό.
Στην ινδουιστική παράδοση το Κοσμικό Αβγό γεννήθηκε από το θείο πουλί στα αρχέγονα νερά. Ο θεός Βράχμα βγήκε από μέσα του και τα δύο μισά έφτιαξαν τον παράδεισο και τη γη. Συχνά απεικονίζεται να πλέει στα νερά του χάους (εικ. 4).
Στη δρυιδική θρησκεία το Κοσμικό Αβγό είναι το αβγό του φιδιού και συμβολίζεται με το απολίθωμα του αχινού.
Οπως είδαμε, το Κοσμικό Αβγό μπορεί να σημαίνει για τους ανθρώπους την αρχή της ζωής, τον σπόρο κάθε δημιουργίας, τον κόσμο του χάους, το μεγάλο στρογγυλό που περικλείει όλο τον κόσμο, τον χώρο και τον χρόνο, τους αρχέγονους γονείς, την ενότητα των αντιθέτων, την ανάσταση, την ελπίδα. Βλέπουμε λοιπόν ότι οι σύγχρονες επιστημονικές θεωρίες για την προέλευση του Σύμπαντος από το «κοσμικό αβγό» έλκουν την καταγωγή τους από μια πάρα πολύ παλαιά ιδέα.
Ο δύστροπος Χάμπτι-Ντάμπτι
Αλλά δεν είναι μόνο κοσμικά ή στρουθοκαμήλου τα μόνα διάσημα αβγά.
Ας πάρουμε για παράδειγμα το αβγό του Κολόμβου. Κατά την παράδοση, ο Κολόμβος γυρνώντας πίσω στην Ισπανία μετά τις μεγάλες ανακαλύψεις του είχε προβλήματα με διάφορους άντρες της αυλής του βασιλιά, που προσπαθούσαν να υποτιμήσουν το έργο του λέγοντας ότι δεν ήταν δύσκολο να σκεφτεί κανείς αυτή την ιδέα. Ο Κολόμβος τότε τους έδωσε ένα αβγό και τους ζήτησε να το στηρίξουν όρθιο σε ένα τραπέζι. Εκείνοι δοκίμασαν αλλά δεν μπόρεσαν να το καταφέρουν. Ο Κολόμβος το πήρε στα χέρια του, το έσπασε λίγο στην άκρη κι έτσι το στήριξε όρθιο πολύ εύκολα.
«Βλέπετε», τους είπε, «δεν ήταν δύσκολο, όμως μόνο εγώ μπόρεσα να το σκεφτώ».4
Ενα άλλο γνωστό αβγό είναι ο Χάμπτι-Ντάμπτι, όπως τον ξέρουμε από τις περιπέτειες της Αλίκης μες στον καθρέφτη. 5 Το αβγό αυτό είναι βρετανικής καταγωγής, λογοτεχνικό και δύστροπο. Απαγγέλλει ποιήματα και μπορεί να κάνει πολύ έξυπνες παρατηρήσεις για τη λειτουργία της γλώσσας5 (εικ. 5).
«Φτερωτό αβγό, βάστα γερά το νόημα!» μας λέει ο Μίμης Σουλιώτης στα «Αβγά μάταια». 7 Και αναφωνεί:
«Να και το αβγόου του Εδγάρδου Αλαντος Πόου».7
Η περιπέτεια του Σεβάχ
Από όλα τα λογοτεχνικά αβγά ίσως το πιο εντυπωσιακό να είναι το αβγό που συνάντησε ο Σεβάχ ο Θαλασσινός στο δεύτερο ταξίδι του. Ενώ βρισκόταν απελπισμένος και μόνος του σε ένα ακατοίκητο νησί, σκαρφάλωσε σε ένα ψηλό δένδρο για να αγναντέψει τον ορίζοντα. Τα μάτια του έπεσαν πάνω σε ένα μεγάλο άσπρο πράγμα, πέρα μακριά στο εσωτερικό του νησιού. Οταν πλησίασε εκεί είδε ένα λευκό τρούλο, θεόρατο και πανύψηλο. Η επιφάνειά του ήταν υπερβολικά λεία και γλιστερή σαν του αβγού. Η περιφέρειά του 50 ποδάρια. Κι ενώ σκεφτόταν πώς θα μπορούσε να μπει μέσα σε αυτό το παράδοξο κτίριο και ο ήλιος βρισκόταν κοντά στον ορίζοντα, τα πάντα σκοτείνιασαν, γιατί ένα θεόρατο πουλί, το όρνιο Ροκ, σκέπασε με τα φτερά του τον Σεβάχ και τον τρούλο, που δεν ήταν άλλο τίποτε από το αβγό του. Ο πολυμήχανος θαλασσοπόρος δέθηκε καλά στο πόδι του όρνεου Ροκ, και όταν αυτό πέταξε σε άλλο νησί, το επόμενο πρωί, πήρε και τον Σεβάχ μαζί του.6
Είδαμε λοιπόν «Αβγά γίγαντες, Καλοαμελέτητα κι έρχοναι»7 που μοιάζουν με λευκούς τρούλους, όπως τα αιγαιοπελαγίτικα εκκλησάκια, ή μάλλον θα ταίριαζε να πούμε ότι τα αιγαιοπελαγίτικα εκκλησάκια «ροδίζουν στον ορίζοντα ωσάν αβγού ιδέα». Είδαμε αβγά γλωσσολόγους, όπως ο Χάμπτι-Ντάμπτι, αβγά που στήριξαν επιχειρήματα, όπως το αβγό του Κολόμβου, αβγά-σύμβολα δημιουργίας, αβγά-σύμβολα γνώσης.
Και για να επανέλθουμε στο Πάσχα, θα κλείσουμε με τον στίχο:
«Ατσούγκριστα αβγά, βλέμματα γέμουν πάθος».7
1. «An illustrated encyclopedia of traditional symbols», J. S. Cooper, London, Thames and Hudson, 1978.
2. Hall’s «Dictionary of subjects and symbols in art», introduction by Kenneth Clark, London, John Murray, 1974.
3. «Ελληνική μυθολογία: οι ήρωες», τόμ. 3, Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1986.
4. «Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα», εγκυκλοπαίδεια, Αθήνα, Πάπυρος, 1981-1996.
5. «Μες στον καθρέφτη και τι βρήκε η Αλίκη εκεί», Λιούις Κάρολ, μτφρ. Σωτήρης Κακίσης, με τα σχέδια του Sir John Tenniel, Αθήνα, Υψιλον, 1979.
6. «Χίλιες και μία νύχτες», αγνώστου άραβα συγγραφέα, μτφρ. από τα αραβικά Κώστας Τρικογλίδης, Αθήνα, Ηριδανός (χ.χ.).
7. «Αβγά μάταια», Μίμης Σουλιώτης, Ερμής, Αθήνησιν, 1998.
Η κυρία Μαρία Μαμαλίγκα είναι συγγραφέας.
