«Φούσκα» χρέους €192 τρισ. απειλεί τον πλανήτη

Κατά 75 τρισ. ευρώ ή κατά σχεδόν ένα παγκόσμιο ΑΕΠ αυξήθηκε την τελευταία δεκαετία το ιδιωτικό και δημόσιο παγκόσμιο χρέος, με αποτέλεσμα ο κόσμος να κάθεται πλέον επάνω σε μια «φούσκα χρέους» που ανήλθε στο ιστορικό υψηλό των 217 τρισ. δολ. (192 τρισ. ευρώ) αντιπροσωπεύοντας πλέον το 327% του συνδυασμένου ΑΕΠ του πλανήτη, με αποτέλεσμα κάθε άνδρας, γυναίκα και παιδί σε αυτόν τον κόσμο να χρωστά 28.900 δολ. (25.575 ευρώ).

Την ίδια ώρα, με το δημόσιο χρέος στα 321 δισ. ευρώ και τις χορηγήσεις σε επιχειρήσεις και νοικοκυριά στα 192 δισ. ευρώ, το συνολικό ιδιωτικό και δημόσιο χρέος στην Ελλάδα ανέρχεται 513 δισ. ευρώ, με αποτέλεσμα κάθε έλληνας άνδρας, γυναίκα και παιδί να χρωστά αντίστοιχα σχεδόν διπλάσιο ποσό που φθάνει τα 47.000 ευρώ.

Βέβαια η εικόνα δείχνει πιο θλιβερή αν κοιτάξει κανείς τις «κόκκινες» οφειλές στην Εφορία, στα ασφαλιστικά ταμεία, στις τράπεζες, στους Δήμους, στις ΔΕΚΟ κ.τ.λ. που πλησιάζουν τα 240 δισ. ευρώ, την ώρα που το ΑΕΠ της χώρας το 2016 διαμορφώθηκε στα 176 δισ. ευρώ και πιθανώς τα χρέη αυτά να λειτουργήσουν αποσταθεροποιητικά, αν δεν αντιμετωπιστούν έγκαιρα και αποτελεσματικά.

Το ζητούμενο

Ορισμένοι παρατηρούν μάλιστα πως αν στη δυναμική των ληξιπρόθεσμων οφειλών προστεθούν τα χρέη του Δημοσίου προς τους ιδιώτες και τα μη εξυπηρετούμενα χρέη των ιδιωτών προς ιδιώτες, παράλληλα με το γεγονός πως πολλές φορές στις κάθε μορφής συναλλαγές ο ένας μεταθέτει τις οφειλές στις πλάτες των άλλων, τότε η ανάγκη να βγει η οικονομία από τη στενωπό και να επανέλθει σε διατηρήσιμη τροχιά ανάπτυξης θα πρέπει να είναι πλέον το ζητούμενο τόσο για τη χώρα μας όσο και για τους δανειστές.

Η Ελλάδα καλείται άμεσα να αντιμετωπίσει τα βασικά προβλήματα που κληροδότησε η οικονομική κρίση, δηλαδή το υψηλό ποσοστό ανεργίας, το μεγάλο δημόσιο χρέος και το υψηλό απόθεμα των μη εξυπηρετούμενων δανείων.

Το πρώτο διάστημα του 2017 πάντως, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΤτΕ, καταγράφηκε υποχώρηση του υπολοίπου των μη εξυπηρετούμενων ανοιγμάτων, κυρίως λόγω διαγραφών δανείων (ιδιαίτερα στο επιχειρηματικό και καταναλωτικό χαρτοφυλάκιο), τα οποία διαμορφώθηκαν σε 105,1 δισ. ευρώ ή 45,2% των συνολικών ανοιγμάτων.

Ανά κατηγορία δανείων, ο λόγος των μη εξυπηρετούμενων δανείων διαμορφώθηκε σε 42,2% για τα στεγαστικά δάνεια, 45,0% για τα επιχειρηματικά και 54,2% για τα καταναλωτικά δάνεια.

Ειδικά για τα επιχειρηματικά δάνεια, την καλύτερη εικόνα εμφανίζουν τα δάνεια προς μεγάλες επιχειρήσεις (25,9%) και τη χειρότερη τα δάνεια προς πολύ μικρές επιχειρήσεις και ελεύθερους επαγγελματίες (68,3%), και τα δάνεια προς μικρομεσαίες επιχειρήσεις (60,7%).Το 2007, προτού δηλαδή η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση αρχίσει να ξεδιπλώνεται, το συνολικό παγκόσμιο χρέος, σύμφωνα με τα στοιχεία της McKinsey, ήταν 142 τρισ. δολάρια (125 τρισ. ευρώ) ή το 269% του ΑΕΠ, ενώ στο τέλος του πρώτου τριμήνου του 2017, σύμφωνα με τα στοιχεία του Διεθνούς Χρηματοπιστωτικού Ινστιτούτου (IIF), ανήλθε σε 217 τρισ. δολάρια (192 τρισ. ευρώ). Καθώς από την κατάρρευση της Lehman Brothers το παγκόσμιο χρέος έχει αυξηθεί κατά 75 τρισ. δολάρια (66,3 τρισ. ευρώ), στην πραγματικότητα η παγκόσμια οικονομία χρησιμοποιήσαμε τη μελλοντική ανάπτυξη ως ενέχυρο καθώς ουσιαστικά δανειστήκαμε από το μέλλον υποστηρίζουν οι αναλυτές, εκτιμώντας πως το χρέος αντικατέστησε την παραγωγικότητα μαζί με έναν άνευ προηγουμένου όγκο «δωρεάν χρήματος» από τις κεντρικές τράπεζες που έφθασε τα 13 τρισ. δολάρια. Εξάλλου, οι 50 κορυφαίες κεντρικές τράπεζες του κόσμου μείωσαν τα επιτόκια τους μετά την κρίση του 2008 περισσότερες από 700 φορές.

Ο κόσμος κάθεται σύμφωνα με την Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών (BIS) σε μια «βόμβα» χρεών καθώς το παγκόσμιο χρέος είναι σήμερα αυξημένο κατά 52% σε σχέση με την κρίση του 2007-2008, ενώ το IIF προειδοποιεί πως η έκρηξη αυτή θα επιφέρει αρνητικές συνέπειες στη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη και θα δημιουργήσει κινδύνους για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα της παγκόσμιας οικονομίας.

Η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών (BIS) κάλεσε επίσης τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να αγνοήσουν τις πιθανές αναταράξεις στις αγορές, συμπεριλαμβανομένων των υψηλών επιπέδων χρέους, και να προωθήσουν την άνοδο των επιτοκίων. Η BIS προτείνει στις κεντρικές τράπεζες την άμεση εξομάλυνση των επιτοκίων από τα τεχνητά χαμηλά τους επίπεδα, έστω και αν αυτό προκαλέσει μια οδυνηρή αναστάτωση στις παγκόσμιες χρηματοπιστωτικές αγορές.

Εναλλακτικά, αν καθυστερήσει η διαδικασία εξομάλυνσης (ανόδου) των επιτοκίων θα δημιουργηθούν ακόμη μεγαλύτερες φούσκες στον δρόμο και κατά συνέπεια η αναταραχή που θα προκληθεί από το αναπόφευκτο κάποια στιγμή «ξεφούσκωμα» θα είναι πολύ μεγαλύτερη.

40% υψηλότερο ως προς το ΑΕΠ σε σχέση με το 2008

Τα επίπεδα του παγκοσμίου χρέους ως προς το ΑΕΠ είναι σήμερα 40% ψηλότερα σε σχέση με την περίοδο της κατάρρευσης της παγκόσμιας οικονομίας και των αγορών το 2008, παρά το γεγονός ότι η τάση απομόχλευσης (μείωσης των δανεικών) ήταν αυτή που κυριάρχησε κυρίως στον δυτικό κόσμο την τελευταία 10ετία.
Αναλυτές ανέφεραν πως αυτό σημαίνει ότι η κρίση χρέους δεν έχει ακόμη παρέλθει, ούτε στην Αμερική ούτε στην ευρωζώνη. Η αύξηση του χρέους επίσης στην Ασία και σε άλλες αναδυόμενες οικονομίες δείχνει πως το πρόβλημα παραμένει στο τραπέζι.

Σχεδόν εννέα χρόνια μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers, που οδήγησε στη χειρότερη οικονομική κρίση μετά τη Μεγάλη Υφεση του 1929, ο κόσμος βρίσκεται αντιμέτωπος με ένα βουνό χρεών που δημιουργούν νέους κινδύνους για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα, υπονομεύοντας την παγκόσμια οικονομία.

Το συνολικό χρέος στις ανεπτυγμένες οικονομίες αυξήθηκε στα 161 τρισ. δολάρια εφέτος (143 τρισ. ευρώ), από 128 τρισ. δολάρια το 2006 και 56 τρισ. δολάρια το 1996, αντιπροσωπεύοντας το 390% του συνολικού ΑΕΠ των χωρών αυτών, ενώ το αντίστοιχο των αναδυομένων οικονομιών εκτινάχθηκε στα 56 τρισ. δολάρια πέρυσι (50 τρισ. ευρώ), από 16 τρισ. δολάρια πριν από μία δεκαετία και 7,4 τρισ. δολάρια πριν από 20 χρόνια φθάνοντας το 218% του ΑΕΠ τους. Η αύξηση κατά 35 τρισ. δολάρια στο κρατικό χρέος των ανεπτυγμένων οικονομιών ήταν απόρροια του διπλασιασμού την τελευταία δεκαετία του δημοσίου χρέους των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου, ενώ η Ιαπωνία και οι ανεπτυγμένες χώρες στην Ευρώπη είδαν το κρατικό χρέος τους να αυξάνεται κατά περίπου 50%.

Στην ευρωζώνη (19 χώρες) πάντως η σταθερή μείωση του χρέους του ιδιωτικού τομέα οδήγησε σε μείωση από 103,4 τρισεκατομμύρια δολάρια το πρώτο τρίμηνο του 2016 σε 99,7 τρισ. δολάρια (88,2 τρισ. ευρώ) το πρώτο τρίμηνο του τρέχοντος έτους.

Το ιδιωτικό και δημόσιο χρέος στις ΗΠΑ διαμορφώθηκε επίσης στα 63 τρισ. δολάρια, ενώ η άνοδος του αντίστοιχου χρέους στην Κίνα στα 33 τρισ. δολ. ευθύνεται για τη μεγάλη άνοδο των χρεών του αναδυόμενου κόσμου.
Εν τω μεταξύ ανησυχίες προκαλεί και το γεγονός ότι τα επίπεδα του χρέους σε μία σειρά από συστηματικά σημαντικές χώρες έχει αυξηθεί σημαντικά.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, η έντονη συσσώρευση χρεών έχει ήδη αρχίσει να επηρεάζει τα πιστωτικά προφίλ των χωρών. Το IIF παράλληλα προειδοποιεί για κινδύνους από τις βραχυπρόθεσμες αποπληρωμές χρέους καθώς οι αναδυόμενες αγορές έχουν πάνω από 1,9 τρισ. δολάρια ομολόγων και δανείων που λήγουν ως τα τέλη του 2018, και 15% εξ αυτών έχουν νόμισμα αναφοράς το δολάριο.

Τις μεγαλύτερες αποπληρωμές χρέους έχουν η Κίνα, η Ρωσία, η Κορέα και η Τουρκία.

Αναλυτές σημείωναν πως απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή, ειδικά σε ό,τι αφορά την έκθεση στα ομόλογα των αναδυόμενων αγορών.

Οι προκλήσεις στα θέματα της ποιότητας πιστώσεων, της έλλειψης θετικής μεταβολής στη χρηματοδότηση και της συνολικής αβεβαιότητας για την ικανότητα των αναδυόμενων αγορών να αντιμετωπίσουν με επιτυχία εξωτερικά σοκ, θα μπορούσαν να πυροδοτήσουν μια ξαφνική πιστωτική κρίση προκαλώντας προβλήματα στα νομίσματα και στα περιουσιακά στοιχεία και ενδεχομένως αυξάνοντας τους φόβους για έλλειψη ρευστότητας στην αγορά, κάτι που θα οδηγούσε σε μαζικές πωλήσεις.

Η Κίνα τρομάζει τους αναλυτές

Το συνολικό χρέος της Κίνας ξεπέρασε εφέτος το 304% του ΑΕΠ, ενώ και ο δανεισμός των νοικοκυριών ανήλθε στο ιστορικό υψηλό του 45% του ΑΕΠ.

Το τελευταίο έτος η αύξηση του παγκοσμίου χρέους οφείλεται κυρίως στον δανεισμό των αναδυόμενων αγορών (3 τρισ. δολ.), με τα 2 τρισ. να αντιστοιχούν στην Κίνα, το χρέος της οποίας ανέρχεται πλέον στα 33 τρισ. δολ., κυρίως λόγω του δανεισμού των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων. Η απουσία θετικής μεταβολής της χρηματοδότησης (credit impulse) στην Κίνα τρομάζει τους αναλυτές, με τις αγορές να παραγνωρίζουν ότι το 35% της παγκόσμιας ανάπτυξης προέρχεται από τη συγκεκριμένη περιοχή.

«Πρωταθλητισμός» από Ιαπωνία, Ελλάδα και Βενεζουέλα

Στην κορυφή της λίστας των πιο χρεωμένων κρατών του πλανήτη για το 2017 παραμένει η Ιαπωνία, με δημόσιο χρέος προς ΑΕΠ 239% από 183% το 2007 (+30%), καθώς η χώρα ρίχνει χρήμα στην οικονομία για να βάλει τέλος στη στασιμότητα των τελευταίων 20 ετών.

Ωστόσο η Ιαπωνία δεν δέχεται πιέσεις από τις αγορές, καθώς το χρέος παραμένει εντός της ίδιας της χώρας, αφού η έκθεση σε ξένους επενδυτές είναι περιορισμένη.

Ακολουθεί στη 2η θέση η Ελλάδα, το χρέος της οποίας κινείται στο 180,8% του ΑΕΠ από 107% του ΑΕΠ το 2007 (+68%). Στην 3η θέση βρέθηκε η Βενεζουέλα, το χρέος της οποίας μόλις το 2010 κινούνταν στο 35,1% του ΑΕΠ, για να εκτοξευθεί το 2017 στο 147% του ΑΕΠ, καθώς η οικονομία της χώρας κατέρρευσε.

Στην 4η θέση συναντάμε την Ιταλία με δημόσιο χρέος 133% του ΑΕΠ, από 103% το 2007 (+24%) και στην 5η θέση την Πορτογαλία με 127% του ΑΕΠ χρέος, έναντι 64% του ΑΕΠ το 2007 (+98%). Οι ΗΠΑ, από την οποία ξεκίνησε η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, καταλαμβάνουν την 6η θέση με δημόσιο χρέος 107% του ΑΕΠ από μόλις 56% του ΑΕΠ το 2007 (+93%), ενώ ακολουθεί η Κύπρος με 107% του ΑΕΠ από 58% το 2007 (+84%), το Βέλγιο με 104% του ΑΕΠ από 84% το 2007 (+25%), η Ισπανία με 98% του ΑΕΠ από 36,3% το 2007 (169%), με τη Γαλλία να κλείνει το «τοπ» 10 με δημόσιο χρέος στο 97% του ΑΕΠ από 64% το 2007 (+51%).

Τέλος, να σημειωθεί ότι και ορισμένες άλλες χώρες όπως οι Γρενάδα (110% του ΑΕΠ), Πράσινο Ακρωτήρι (116,8%) Ερυθραία (119%), Τζαμάικα (130%), Λίβανος (132%) θα μπορούσαν επίσης να βρεθούν στη λίστα με τις χώρες με τα μεγαλύτερα χρέη, εν τούτοις δεν παρακολουθούνται στενά από τους αναλυτές καθώς τα μεγέθη είναι περιορισμένα.

Οταν το 2008 λοιπόν ο υπερχρεωμένος χρηματοπιστωτικός κλάδος βρέθηκε στη δίνη της κρίσης, διασώθηκε από τις κυβερνήσεις, οι οποίες είδαν το χρέος τους ως ποσοστό του ΑΕΠ να αυξάνεται στα υψηλότερα επίπεδα των τελευταίων 50 ετών, συντείνοντας έτσι στην κρίση κρατικού χρέους στον δυτικό κόσμο.

Ιστορικά εξάλλου, κατά μέσον όρο, μερικά χρόνια έπειτα από όλες τις οικονομικές κρίσεις μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η πραγματική αξία του δημοσίου χρέους των χωρών που βρέθηκαν στη δίνη του κυκλώνα αυξήθηκε κατά 86%. Σήμερα το δημόσιο χρέος των ανεπτυγμένων οικονομιών από το 76% του ΑΕΠ το 2007 αυξήθηκε επίσης στο 110,9% του ΑΕΠ το 2017 υποκύπτοντας στη λογική αυτή.