Στον «ακρωτηριασμό» όλων των συντάξεων ενδεχομένως και από το όριο των 600 ευρώ τον μήνα, του ΕΚΑΣ και των επιδομάτων πρόνοιας, καθώς και του εφάπαξ όχι μόνο του Δημοσίου αλλά του συνόλου των Ταμείων οδηγείται για τρίτη φορά τα τελευταία τρία χρόνια η κυβέρνηση, μετά το μήνυμα των δανειστών «δεν υπάρχουν άλλα λεφτά για την Ελλάδα».
Η κυβέρνηση υπό την πίεση της τρόικας καλείται να αντιμετωπίσει την αιμορραγία που προκαλούν η ύφεση και η έκρηξη της ανεργίας στα ασφαλιστικά ταμεία και στον κρατικό προϋπολογισμό, επιλέγοντας κατ’ ανάγκην τη λύση της «θεραπείας-σοκ» στο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, το οποίο – εκτός των άλλων – έχει πληγεί από το κύμα πρόωρων συνταξιοδοτήσεων, το «κούρεμα» των ομολόγων και τις τεράστιες απώλειες από τις τοποθετήσεις τους σε μετοχές, ακόμη και σε ακίνητα.
Το ερώτημα είναι πλέον «ποιος θα αντέξει τα μέτρα» που οδηγούν σε νέες περικοπές της τάξεως των 5-6 δισ. ευρώ τη διετία 2013-2014, οι οποίες θα προστεθούν στις απώλειες των 2,3 δισ. ευρώ που είχαν ως σήμερα οι συνταξιούχοι από τις δύο προηγούμενες δέσμες μέτρων.
«Το Βήμα της Κυριακής» αποκαλύπτει σήμερα την έκθεση του ΚΕΠΕ, στην οποία:
– Αναλύονται η υπάρχουσα κατάσταση και οι περικοπές που έγιναν τα προηγούμενα δύο χρόνια.
– Εντοπίζονται οι αδικίες του ασφαλιστικού συστήματος, το οποίο ως σήμερα ευνοούσε τους δημοσίους υπαλλήλους που παίρνουν την υψηλότερη σύνταξη απ’ όλους τους ασφαλισμένους.
– Υποδεικνύεται η μείωση των αμοιβών των ειδικών μισθολογίων κατά 12%, ώστε να οδηγηθούν αυτόματα σε μείωση όλες οι συντάξεις που καταβάλλονται σήμερα σε πανεπιστημιακούς, δικαστικούς, στρατιωτικούς, γιατρούς κ.ά.
– Προτείνονται σκληρά μέτρα που ξεκινούν από την επιβολή εισφοράς σε όλες τις συντάξεις άνω των 600 ευρώ, περικοπές των πολλαπλών συντάξεων, κατάργηση των δώρων (13ης και 14ης σύνταξης) για όλους και επιβολή «πλαφόν» τόσο στις κύριες συντάξεις όσο και στις επικουρικές.
– Κοστολογούνται όλα τα προτεινόμενα μέτρα, ένα προς ένα. Είναι ενδεικτικό ότι η μείωση της κύριας σύνταξης άνω των 1.400 ευρώ κατά 10% σε όλο το ποσό οδηγεί στην εξοικονόμηση 541 εκατ. ευρώ, ενώ για κάθε 10 ευρώ αύξησης της κύριας σύνταξης του ΟΓΑ η επιβάρυνση ανέρχεται σε 110 εκατ. ευρώ ετησίως.
Ειδικά για τους στρατιωτικούς, ζητείται να κοπούν οι προαγωγές πριν από τη συνταξιοδότηση, μέσω των οποίων καταβλήθηκαν αυξήσεις 400 εκατ. ευρώ το 2010. Επίσης εντοπίζεται ότι οι συντάξεις για ορφανές, ανύπανδρες ή διαζευγμένες κόρες στρατιωτικών το 2010 ήταν 220 εκατ. ευρώ και σε μία ακραία περίπτωση καταβαλλόταν σε άγαμη θυγατέρα 4.000 ευρώ τον μήνα!
Για την κυβέρνηση, τους πολιτικούς αρχηγούς και ειδικά τους υπουργούς Οικονομικών και Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης, που προετοιμάζουν τα μέτρα, οι τελικές αποφάσεις είναι δύσκολες, καθώς οδηγούν σε νέες μεγάλες μειώσεις των συντάξεων. Οι περικοπές αυτές θίγουν περίπου το 50% των 2,1 εκατομμυρίων συνταξιούχων και καθορίζουν το μέλλον όλων όσοι εργάζονται και βρίσκονται κοντά στη συνταξιοδότηση. Το κυριότερο, έρχονται να προστεθούν στις μειώσεις που έγιναν ως σήμερα και ξεκινούν από 9% για τις συντάξεις ως 1.000 ευρώ και φθάνουν στο 35% για τις συντάξεις άνω των 3.000 ευρώ.
- Εναλλακτικά σενάρια
Στις προτάσεις που συζητήθηκαν για τις άμεσες περικοπές προτάθηκε εναλλακτικά η γενική αύξηση του ορίου ηλικίας συνταξιοδότησης στα 66 ή 67 χρόνια για όλους (άνδρες και γυναίκες, εργαζομένους στον δημόσιο ή τον ιδιωτικό τομέα), αλλά το μέτρο κρίθηκε ότι δεν θα έχει άμεση απόδοση.
Ετσι αντιπροτάθηκαν η κατάργηση όλων των πρόωρων συνταξιοδοτήσεων κάτω του σημερινού ορίου ηλικίας των 65 ετών και η αναστολή της καταβολής του ΕΚΑΣ σε όλους ως το 65ο έτος της ηλικίας.
Στο πακέτο μέτρων και προτάσεων του ΚΕΠΕ σημειώνεται χαρακτηριστικά:
«Τα κατώτατα όρια συντάξεων να ισχύουν από την ηλικία των 65 ετών.
Τα κατώτατα όρια θέλουν έναν συνολικό επανασχεδιασμό. Πολλές φορές δημιουργούν αντικίνητρα για παραμονή στην αγορά εργασίας, που συνεπάγεται μείωση των εισφορών και αύξηση των συνταξιοδοτικών δαπανών.
Για παράδειγμα, ένας ασφαλισμένος με χαμηλές αποδοχές θα εισπράξει ακριβώς την ίδια σύνταξη, την κατώτατη, είτε με 15 έτη ασφάλισης είτε με αρκετά περισσότερα.
Αν λαμβάνονται πολλαπλές συντάξεις με τα κατώτατα όρια, αυτά να ισχύουν στην πρώτη και στις άλλες να λαμβάνεται το οργανικό κομμάτι».
Επίσης προτείνεται αναστολή συντάξεων κορασίδων άνω των 24 ετών από εισόδημα 950 ευρώ ανά μήνα. Σήμερα η σύνταξη αναστέλλεται από εισόδημα 1.900 ευρώ ανά μήνα και περικόπτεται από 950 ευρώ ανά μήνα (δηλαδή σε 6.982 κορασίδες που έχουν δηλώσει εισοδήματα από τις περίπου 22.000 που συνταξιοδοτούνται). Η ως τώρα εξοικονόμηση υπολογίζεται σε 20 εκατ. ευρώ από τα 220 εκατ. ευρώ που ήταν η συνολική δαπάνη. Τα όρια περικοπής μπορούν να κατέβουν ακόμη χαμηλότερα. Σε περιόδους που ο βασικός μισθός και το επίδομα ανεργίας έχουν κατέβει σε τόσο χαμηλά επίπεδα το Ελληνικό Δημόσιο δεν μπορεί να πληρώνει νέες, υγιείς και ακμαίες συνταξιούχους για να κάθονται. Η σύνταξη αυτή, αν δεν καταργηθεί, για άτομα άνω των 24, θα πρέπει να μειωθεί αισθητά, ώστε να μη δημιουργεί κίνητρο να μένει κάποιος εκτός αγοράς εργασίας.
Για τις βουλευτικές συντάξεις το ΚΕΠΕ προτείνει τα εξής:
– Νέοι βουλευτές να μη λαμβάνουν βουλευτική σύνταξη αλλά να ασφαλίζονται στον ασφαλιστικό φορέα τους. Αν δεν έχουν, να ασφαλίζονται στο γενικό σύστημα της χώρας (ΙΚΑ).
– Για όσους δεν έχουν θεμελιώσει δικαίωμα να ισχύσει η προηγούμενη πρόταση.
– Σε περίπτωση πολλαπλής σύνταξης να εφαρμοστούν οι προτεινόμενοι περιορισμοί που ισχύουν για όλους.
Το παραπάνω μέτρο μείωσε ουσιαστικά τις ετήσιες συντάξεις, πλην αυτών του ΟΓΑ, από 10,7% για όσους διατήρησαν μέρος των επιδομάτων ως 14,3% για όσους ανεστάλη η καταβολή των επιδομάτων εξ ολοκλήρου. Η εξοικονόμηση εκτιμάται ότι ανήλθε στα 2.350 εκατ. ευρώ. Ωστόσο, η παραπάνω εξοικονόμηση πιθανόν να ήταν ακόμα μεγαλύτερη εάν ήταν εφικτή η διασταύρωση των στοιχείων μεταξύ των ασφαλιστικών φορέων και εφαρμοζόταν πλήρως η περικοπή των δώρων για όλους όσοι λαμβάνουν πολλαπλές συντάξεις.
Τον Σεπτέμβριο του 2011 με τον Ν. 3986/2011 έγιναν επιπλέον περικοπές στις κύριες συντάξεις άνω των 1.700 ευρώ, οι οποίες προϋπολογίστηκε ότι θα αποφέρουν μηνιαία εξοικονόμηση 17,79 εκατ. ευρώ ή 222,36 εκατ. ευρώ κατά έτος. Αξίζει να σημειωθεί ότι η μείωση πραγματοποιήθηκε σε όλο το ποσό της σύνταξης αφού αφαιρέθηκε η παρακράτηση από την προηγούμενη μείωση. Τα ποσοστά της μείωσης καταγράφονται στον πίνακα 2.
Με τον Ν. 4024/2011 από τον Νοέμβριο του 2011 για όσους συνταξιούχους είχαν ηλικία κάτω των 55 ετών προβλέπεται μείωση κατά 40% του ποσού της σύνταξης που υπερβαίνει τα 1.000 ευρώ, ενώ για όσους είναι άνω των 55 ετών προβλέπεται μείωση κατά 20% στο μέρος της σύνταξης που υπερβαίνει τα 1.200 ευρώ. Με το μέτρο αυτό εκτιμήθηκε μηνιαία εξοικονόμηση της τάξεως των 37,69 εκατ. ευρώ ή ισοδύναμα 471,07 εκατ. ευρώ σε ετήσια βάση. Πίνακας 3 
Τέλος, με τον Ν. 4046/2011 από 1ης Ιανουαρίου 2012, η κύρια σύνταξη άνω των 1.300 ευρώ μειώθηκε κατά 30% για όλα τα ταμεία κύριας ασφάλισης, εκτός από το ΝΑΤ, όπου η μείωση ήταν 7% για όλο το ποσό της σύνταξης. Η εξοικονόμηση από το τελευταίο αυτό μέτρο υπολογίστηκε σε μηνιαία βάση στα 17,04 εκατ. ευρώ και σε ετήσια στα 212,97 εκατ. ευρώ. Πίνακας 4
Στον πίνακα 5 παρουσιάζονται οι μειώσεις στις συντάξεις του Δημοσίου για τέσσερις συνταξιούχους που λάμβαναν 1.000, 1.500, 2.000 και 3.000 ευρώ. Επειδή οι μειώσεις είναι συνάρτηση της ηλικιακής ομάδας στην οποία ανήκει ο κάθε συνταξιούχος, στον πίνακα παρουσιάζεται η ετήσια μείωση ανά ηλιακή ομάδα σε απόλυτες και ποσοστιαίες τιμές. Δεδομένου ότι η μεγάλη πλειοψηφία των συνταξιούχων έχει ηλικία άνω των 60 ετών, η περιγραφή του πίνακα περιορίζεται στην κατηγορία αυτή. Συνταξιούχος του Δημοσίου με μηνιαία σύνταξη 1.000 ευρώ έχει ετήσια απώλεια εισοδήματος 1.290 ευρώ (9,21% του συνολικού εισοδήματος). Αντίστοιχα, για συνταξιούχο με 1.500 ευρώ μηνιαία σύνταξη, η ετήσια μείωση ανέρχεται σε 3.637 ευρώ που ισοδυναμεί με απώλεια περισσοτέρων των δύο συντάξεων. Συνταξιούχος με μηνιαία σύνταξη ύψους 2.000 ευρώ είχε ετήσιο εισόδημα από συντάξεις (χωρίς επικουρικές) 28.000 ευρώ, ενώ μετά τις περικοπές κατά 20,61% το εισόδημά του από συντάξεις ανέρχεται σε 22.229 ευρώ. Τέλος, συνταξιούχος του Δημοσίου με 3.000 ευρώ κύρια σύνταξη υπέστη ετήσια μείωση 14.759 ευρώ ή 35% του συντάξιμου εισοδήματός του. Με βάση τα παραπάνω, γίνεται εμφανές ότι οι μειώσεις στις συντάξεις κυμαίνονται από σχεδόν μία σύνταξη (1.000 ευρώ ανά μήνα πριν από περικοπές) ως και σχεδόν πέντε συντάξεις (3.000 ευρώ ανά μήνα πριν από περικοπές). Συνεπώς, οι υψηλές συντάξεις υπέστησαν σοβαρές απώλειες, και αν μάλιστα λάβει κανείς υπόψη του την αύξηση της φορολογίας, οι μειώσεις αυτές είναι ακόμα μεγαλύτερες. Πίνακας 5
Κατά συνέπεια η μικρή απόδοση των περικοπών στις κύριες συντάξεις οφείλεται στο ότι:
Στις επικουρικές συντάξεις η πρώτη μείωση πραγματοποιήθηκε με τον Ν. 3986/2011 και αφορούσε όλα τα επικουρικά ταμεία και τις επικουρικές συντάξεις από 300 ευρώ και άνω. Η απόδοση του μέτρου εκτιμήθηκε σε 102,17 εκατ. ευρώ. Τα ποσοστά της περικοπής αναφέρονται στον πίνακα 7.
Η επόμενη μείωση των επικουρικών συντάξεων έγινε με τον Ν. 4024/2011 τον Νοέμβριο του 2011. Η αναμενόμενη εξοικονόμηση εκτιμήθηκε σε 27,5 εκατ. ευρώ ανά μήνα ή σε 384,9 εκατ. ευρώ σε ετήσια βάση. Πίνακας 8
Η τελευταία μείωση των επικουρικών συντάξεων έγινε με την αφορμή του Ν. 4046/2012 και είχε αναδρομική ισχύ από την αρχή του 2012. Η ετήσια εξοικονόμηση από τη μείωση αυτή υπολογίστηκε σε 325,9 εκατ. ευρώ (πίνακας 9).
Πρέπει να σημειωθεί ότι από τις προηγούμενες μειώσεις εξαιρέθηκαν κάποιες ευαίσθητες ομάδες, όπως ανάπηροι, θύματα τρομοκρατικών ενεργειών και οι ορφανικές οικογένειες αυτών, οι αιμορροφιλικοί, οι μεταμοσχευόμενοι από συμπαγή όργανα και άλλοι με σοβαρά προβλήματα υγείας.
Στον πίνακα 11 φαίνεται η μέση σύνταξη πριν (αλλά με τα δώρα ήδη περικομμένα) και μετά τις περικοπές για ορισμένα βασικά ταμεία κύριας ασφάλισης. Η ανισότητα στο ύψος των απολαβών είναι εμφανής. Πριν από τις μειώσεις, η μέση ετήσια σύνταξη στο Δημόσιο ήταν 14.800 ευρώ, ενώ σε ορισμένους κλάδους του ΕΤΑΠ – ΜΜΕ ξεπερνούσε κατά πολύ τις 14.000 ευρώ. Στον αντίποδα, η μέση σύνταξη του ΙΚΑ, του μεγαλύτερου ασφαλιστικού φορέα της χώρας, ανήρχετο σε 9.100 ευρώ ετησίως. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η ανομοιογένεια στις συντάξεις του ΟΑΕΕ, όπου ο κλάδος του ΤΕΒΕ έχει μέση ετήσια σύνταξη 9.300 ευρώ, ενώ ο κλάδος του ΤΣΑ μόλις 5.700 ευρώ.
Η ανισότητα μεταξύ των μισθολογίων εντός του Δημοσίου είναι σαφώς μεγαλύτερη από αυτή μεταξύ των διαφόρων Ταμείων. Ενδεικτικά ο συντελεστής Gini το 2001 ήταν 0,27, το 2010 έφτασε το 0,33 και το 2012 μειώθηκε στο 0,26, πολύ κοντά εκεί όπου ήταν πριν από έντεκα χρόνια. Συνεπώς, αν και η ανισότητα συντάξεων στα μισθολόγια του Δημοσίου με τις πρόσφατες περικοπές μειώθηκε, παραμένει σε πολύ υψηλά επίπεδα.
Η έννοια της πολλαπλής σύνταξης δεν αφορά τη διαδοχική ασφάλιση, αλλά τις συντάξεις λόγω ταυτόχρονης πολλαπλής ασφάλισης, καθώς και σύνταξη εκ μεταφοράς λόγω θανάτου σε ήδη συνταξιούχο. Για παράδειγμα, συνταξιούχος του Δημοσίου που απεβίωσε ο/η συνταξιούχος Δημοσίου σύζυγός του/της μέχρι και το 2007 είχε τη δυνατότητα επιλογής της δικής του/της σύνταξης ή εναλλακτικά τα 7/10 της σύνταξης του/της συζύγου. Με τον Ν. 3620/2007 δίδεται στους συνταξιούχους η δυνατότητα επιλογής α) του 1/4 των 7/10 του/της συζύγου επιπρόσθετα της σύνταξης που δικαιούται, β) την επιλογή του 25% της σύνταξης που δικαιούται και τα 7/10 του/της συζύγου. 
Το μέσο ύψος της δεύτερης σύνταξης στα στοιχεία του Δημοσίου είναι ελαφρά υψηλότερο από τα 700 ευρώ, ενώ στην ΗΔΙΚΑ είναι περίπου 400 ευρώ. Ο πίνακας 14 δείχνει την εξοικονόμηση που είναι πιθανό να επιτευχθεί αν οι πολλαπλές συντάξεις περικοπούν κατά 10%-50%. Στην εκτίμηση της εξοικονόμησης της συνταξιοδοτικής δαπάνης υιοθετήθηκε ο αριθμός των πολλαπλών συντάξεων με βάση τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, ενώ το ύψος της μέσης πολλαπλής σύνταξης εκτιμάται μεταξύ 300 και 1.000 ευρώ. Ακόμη και με τη συντηρητική υπόθεση τη μέσης πολλαπλής σύνταξης των 300 ευρώ και περικοπή κατά 10%, η εξοικονόμηση εκτιμάται στα 60 εκατ. ευρώ ανά έτος. Αν υιοθετηθεί η υπόθεση ότι η μέση πολλαπλή σύνταξη ανέρχεται στα 600 ευρώ, η εξοικονόμηση με 50% μείωση στις πολλαπλές εκτιμάται στα 602 εκατ. ευρώ ετησίως. Θα πρέπει ωστόσο να θεσπιστούν κάποια εισοδηματικά κριτήρια (ανώτατο εισόδημα από συντάξεις με το σύνολό τους να μην ξεπερνά, λ.χ., τα 2.000 ευρώ τον μήνα ή το γενικότερο πλαφόν) για τον προσδιορισμό του επιπέδου πάνω από το οποίο δύναται να περικοπούν οι πολλαπλές συντάξεις.
Ενδεικτικά αναφέρεται ότι η επιβάρυνση του κρατικού προϋπολογισμού, όπως υπολογίστηκε από το ΓΛΚ, από τις αυξήσεις στις συντάξεις λόγω μισθολογικών προαγωγών των στρατιωτικών και των δικαστικών ήταν 400 εκατ. ευρώ και 150 εκατ. ευρώ ανά έτος, αντίστοιχα. Διόρθωση των υπερβολικών αυξήσεων στις συντάξεις μπορεί να επιτευχθεί είτε με στοχευμένες μειώσεις είτε με πλαφόν είτε με συνδυασμό τους είτε, τέλος, μέσω μειώσεων των αντίστοιχων μισθολογίων.
Η επιβολή πλαφόν (πίνακας 15) ή κάποιες προοδευτικές μειώσεις (πίνακας 16) ή ο συνδυασμός των δύο (πίνακας 17) δύναται να παραγάγουν επιπρόσθετες εξοικονομήσεις. Οι παραπάνω πίνακες στηρίζονται σε στοιχεία συντάξεων για το 2012 για το Δημόσιο (ΓΓΠΣ), ενώ για τα υπόλοιπα Ταμεία σε στοιχεία συντάξεων πριν από την επιβολή των μέχρι τώρα περιορισμών, και αφού ληφθούν υπόψη οι τελευταίοι (υπουργείο Εργασίας). Σημειωτέον ότι, αν προηγηθούν οι προτάσεις για εντοπισμό των πολλαπλών κυρίων συντάξεων, η ενδεχόμενη μείωση στο σύνολο των κυρίων συντάξεων που εισπράττει κάθε συνταξιούχος και όχι σε κάθε σύνταξη ξεχωριστά, η διόρθωση των υπερβολικών αυξήσεων των συντάξεων σε συγκεκριμένους κλάδους του Δημοσίου, καθώς και ο εξορθολογισμός των συντάξεων για ορφανές, ανύπαντρες ή διαζευγμένες κόρες τεθνεώτων συνταξιούχων του Δημοσίου, τα μέτρα των παρακάτω πινάκων θα μπορούν να παραμετροποιηθούν σύμφωνα με τις ανάγκες εξοικονόμηση της δαπάνης (π.χ. υψηλότερο πλαφόν, μικρότερα ποσοστά στις μειώσεις κτλ.).
Εναλλακτικά προτείνεται να συνδυαστεί η θέσπιση πλαφόν για τις υψηλές κύριες συντάξεις με μια μικρότερη προοδευτική μείωση (πίνακας 18) ή με μια μικρότερη μείωση σε όλες τις κύριες συντάξεις άνω του κατώτατου μισθού (πίνακας 19). Με τον τρόπο αυτόν η εξοικονόμηση επιμερίζεται και σε αυτούς με κύριες συντάξεις κάτω των 1.200 ευρώ ανά μήνα, που μέχρι τώρα είχαν μόνο περικοπές στα επιδόματα εορτών και αδείας. Πίνακας 18
Ειδικά για το ΕΚΑΣ, που εφέτος θα ανέλθει σε 750 εκατ. ευρώ, η πρόταση είναι να καταβάλλεται στους χαμηλο-συνταξιούχους μετά τη συμπλήρωση του 65ου έτους της ηλικίας και υπό την προϋπόθεση ότι θα έχουν βγει στη
σύνταξη τουλάχιστον με 4.500 ένσημα και ότι δεν έχουν άλλα εισοδήματα(π.χ. από ενοίκια).
Για τα πολυτεκνικά επιδόματα προτάθηκε να μειωθούν κατά το ένα τρίτο,να τεθούν αυστηρά εισοδηματικά κριτήρια πολύ χαμηλότερα από αυτά πουισχύουν σήμερα. Ακόμη και για τα προνοιακά επιδόματα (αναπηρίας), προτάθηκε και εξετάζεται να περικοπούν κατά το ένα τρίτο και να διαμορφωθούν σε περίπου 200 ευρώ τον μήνα.
- Εφάπαξ
Για τη μείωση του εφάπαξ η απόφαση είναι ειλημμένη και τώρα προετοιμάζεται η σχετική νομοθετική ρύθμιση. Για τους δημοσίους υπαλλήλους η μείωση θα είναι 23% και για τους ασφαλισμένους όλων των άλλων Ταμείων το ύψος του εφάπαξ θα περικοπεί κατά το ποσοστό της διαφοράς των εισφορών [το κεφάλαιο που συγκεντρώθηκε μαζί με τις αποδόσεις(;) που υπήρξαν από τον τοκισμό τους] από το εφάπαξ που καθορίζεται νομοθετικά. Οι μειώσεις θα είναι μεγάλες για πολλά Ταμεία. Και ίσως εγείρουν δικαστικές αξιώσεις σε όλους όσοι έχουν καταβάλει υψηλότερες εισφορές από το ποσό που τους έχει καταβληθεί. Για όλους όσοι έχουν εισπράξει το εφάπαξ προτάθηκε να επιβληθεί εισφορά 1% στη σύνταξή τους (εφ’ όρου ζωής) για να καλυφθεί η διαφορά, αλλά εκρίθη ότι για προφανείς λόγους (συνταγματικότητας, άνισης μεταχείρισης, αναδρομικής φορολόγησης κτλ.) θα οδηγούσε σε ένα κύμα προσφυγών στη Δικαιοσύνη πρώτα απ’ όλα από τους ίδιους τους νομικούς και τους δικαστικούς που θίγονται και σε αδιέξοδο το μέτρο. Για όλους όσοι (κυρίως εργαζόμενοι σε ΔΕΚΟ) δεν έχουν καταβάλει εισφορές για εφάπαξ και ο νόμος προβλέπει την καταβολή αποζημίωσης την ημέρα της συνταξιοδότησης, τίθεται πλαφόν καταβολής οι 15.000 ευρώ. Η συνήθης πρακτική, όπως αποκάλυψε tovima.gr, ήταν να απολύονται μία ημέρα πριν από τη συνταξιοδότηση για να εισπράξουν το 100% της προβλεπόμενης αποζημίωσης και όχι μέρος της αποζημίωσης λόγω συνταξιοδότησης που προβλέπει ο νόμος για τον ιδιωτικό τομέα. Ειδική νομοθετική ρύθμιση προετοιμάζεται για τους εργαζομένους στην ΑΤΕ, τώρα στην Πειραιώς, οι οποίοι εντάσσονται στο ασφαλιστικό καθεστώς του ιδιωτικού τομέα. Για όλους όσοι συνταξιοδοτηθούν προβλέπεται η υπαγωγή τους στον κλάδο υγείας του ΤΑΥΤΕΚΟ. Μάλιστα επισημαίνεται ότι το Δημόσιο δεν πρέπει να αναλάβει το συνταξιοδοτικό κόστος για τους εργαζομένους των οργανισμών / ΔΕΚΟ που πρόκειται να αποκρατικοποιηθούν, όπως έχει γίνει με τη ΔΕΗ.
Τέλος, για τους κοινωνικούς πόρους προτείνεται η κατάργησή τους. Στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να πραγματοποιηθούν νέες αναλογιστικές μελέτες και τα Ταμεία να δώσουν πλήρως ανταποδοτικές συντάξεις.
Εναλλακτικά συζητείται η είσπραξη των κοινωνικών πόρων να γίνεται από το κράτος ως έσοδο του προϋπολογισμού και η διάθεσή τους να γίνεται προκειμένου να καλυφθούν τα ελλείμματα όλων των Ταμείων.
- «Πληρώστε τα φάρμακά σας»
Τα μέτρα όμως καλύπτουν όλο το φάσμα του Δημοσίου και θα επεκταθούν στον χώρο της Υγείας με στόχο την εξοικονόμηση ενός επιπλέον δισ. ευρώ την προσεχή τριετία από περικοπές της φαρμακευτικής δαπάνης και την αύξηση της συμμετοχής των ασφαλισμένων σε όλες τις διαγνωστικές εξετάσεις και την αύξηση του εισιτηρίου για κάθε επίσκεψη στα νοσοκομεία του ΕΣΥ.Ειδικά για τους ανασφάλιστους προτείνεται, πέραν της πληρωμής του
εισιτηρίου, να επιβαρύνονται με το κόστος νοσηλείας και να πληρώνουν τα φάρμακά τους.Είναι προφανές ότι τα μέτρα οικονομικής εξυγίανσης και εκσυγχρονισμού του ΕΣΥ δημιουργούν τεράστια πίεση στους απόρους που αναγκάζονται να προσφεύγουν στα κοινωνικά ή δημοτικά ιατρεία, αλλά και ειδικά στους μετανάστες, για τους οποίους ο «παράδεισος των δωρεάν παροχών γίνεται κόλαση».
* Στον μεγάλο πίνακα αναφέρονται όλες οι κύριες προτάσεις του ΚΕΠΕ προς την κυβέρνηση με κοστολογημένες τις περικοπές.
* «Το Βήμα της Κυριακής» δημοσιεύει ολόκληρη – αυτούσια – την έκθεση του ΚΕΠΕ (δεξιά στα εισαγωγικά, ως και το τέλος της σελίδας 7) και τα ευρήματα της επιστημονικής έρευνας που αποτελούν τη βάση σχεδιασμού της
οικονομικής πολιτικής και των μέτρων για την κοινωνική ασφάλιση.
- Κύριες συντάξεις
Οσον αφορά τις κύριες συντάξεις, το πρώτο μέτρο που υιοθετήθηκε με τον Ν. 3845/2010 ήταν η περικοπή των επιδομάτων εορτών Χριστουγέννων και Πάσχα και του επιδόματος αδείας όλων των φορέων κύριας ασφάλισης, με εξαίρεση τους συνταξιούχους του ΟΓΑ. Συγκεκριμένα, εφόσον ο δικαιούχος έχει υπερβεί το 60ό έτος της ηλικίας του, το ύψος των δώρων καθορίζεται ως εξής:
α) Το επίδομα εορτών Χριστουγέννων, στο ποσό των 400 ευρώ,
β) Το επίδομα εορτών Πάσχα, στο ποσό των 200 ευρώ,
γ) Το επίδομα αδείας, στο ποσό των 200 ευρώ.
Επιπλέον, αν στο ίδιο άτομο καταβάλλονται δύο κύριες συντάξεις από οποιονδήποτε ασφαλιστικό φορέα κύριας ασφάλισης, τα επιδόματα καταβάλλονται μόνο από τον φορέα που καταβάλλει τη μεγαλύτερη σύνταξη. Τα επιδόματα δεν καταβάλλονται, εφόσον οι καταβαλλόμενες συντάξεις, συμπεριλαμβανομένων και των επιδομάτων, υπολογιζόμενες σε δωδεκάμηνη βάση, υπερβαίνουν κατά μήνα τα δύο χιλιάδες πεντακόσια (2.500) ευρώ. Αν με την καταβολή των επιδομάτων, οι καταβαλλόμενες συντάξεις υπερβαίνουν το ύψος αυτό, τα επιδόματα καταβάλλονται μέχρι του ορίου των δύο χιλιάδων πεντακοσίων (2.500) ευρώ, με ανάλογη μείωσή τους.
Το παραπάνω μέτρο μείωσε ουσιαστικά τις ετήσιες συντάξεις, πλην αυτών του ΟΓΑ, από 10,7% για όσους διατήρησαν μέρος των επιδομάτων ως 14,3% για όσους ανεστάλη η καταβολή των επιδομάτων εξ ολοκλήρου. Η εξοικονόμηση εκτιμάται ότι ανήλθε στα 2.350 εκατ. ευρώ. Ωστόσο, η παραπάνω εξοικονόμηση πιθανόν να ήταν ακόμα μεγαλύτερη εάν ήταν εφικτή η διασταύρωση των στοιχείων μεταξύ των ασφαλιστικών φορέων και εφαρμοζόταν πλήρως η περικοπή των δώρων για όλους όσοι λαμβάνουν πολλαπλές συντάξεις.Η δεύτερη μείωση των κύριων συντάξεων έγινε με τον Ν. 3869/2010 τον Αύγουστο του 2010. Η μείωση έγινε για συντάξεις από 1.400 ευρώ και τα προοδευτικά ποσοστά που παρουσιάζονται στον πίνακα 1 εφαρμόστηκαν σε ολόκληρη τη σύνταξη. Υπολογίζεται ότι η μηνιαία περικοπή προϋπολογίστηκε σε 38,29 εκατ. ευρώ και η ετήσια σε 478,63 εκατ. ευρώ.Πίνακας 1
Τον Σεπτέμβριο του 2011 με τον Ν. 3986/2011 έγιναν επιπλέον περικοπές στις κύριες συντάξεις άνω των 1.700 ευρώ, οι οποίες προϋπολογίστηκε ότι θα αποφέρουν μηνιαία εξοικονόμηση 17,79 εκατ. ευρώ ή 222,36 εκατ. ευρώ κατά έτος. Αξίζει να σημειωθεί ότι η μείωση πραγματοποιήθηκε σε όλο το ποσό της σύνταξης αφού αφαιρέθηκε η παρακράτηση από την προηγούμενη μείωση. Τα ποσοστά της μείωσης καταγράφονται στον πίνακα 2.
Με τον Ν. 4024/2011 από τον Νοέμβριο του 2011 για όσους συνταξιούχους είχαν ηλικία κάτω των 55 ετών προβλέπεται μείωση κατά 40% του ποσού της σύνταξης που υπερβαίνει τα 1.000 ευρώ, ενώ για όσους είναι άνω των 55 ετών προβλέπεται μείωση κατά 20% στο μέρος της σύνταξης που υπερβαίνει τα 1.200 ευρώ. Με το μέτρο αυτό εκτιμήθηκε μηνιαία εξοικονόμηση της τάξεως των 37,69 εκατ. ευρώ ή ισοδύναμα 471,07 εκατ. ευρώ σε ετήσια βάση. Πίνακας 3
Τέλος, με τον Ν. 4046/2011 από 1ης Ιανουαρίου 2012, η κύρια σύνταξη άνω των 1.300 ευρώ μειώθηκε κατά 30% για όλα τα ταμεία κύριας ασφάλισης, εκτός από το ΝΑΤ, όπου η μείωση ήταν 7% για όλο το ποσό της σύνταξης. Η εξοικονόμηση από το τελευταίο αυτό μέτρο υπολογίστηκε σε μηνιαία βάση στα 17,04 εκατ. ευρώ και σε ετήσια στα 212,97 εκατ. ευρώ. Πίνακας 4Το συνολικό ποσό της εξοικονόμησης από τις προηγούμενες τέσσερις περικοπές εκτιμήθηκε σε 110,80 εκατ. ευρώ ανά μήνα ή σε 1.385,03 εκατ. ευρώ ανά έτος. Η ποσοστιαία μείωση σε ετήσια βάση εκτιμάται σε 4,86%.
Πρέπει να αναφερθεί ότι οι μειώσεις στις κύριες συντάξεις έχουν σαφώς προοδευτικό χαρακτήρα και επιβαρύνουν κυρίως τις ακαθάριστες συντάξεις άνω των 1.200 ευρώ. Εξαίρεση αποτελούν οι συνταξιούχοι του ΝΑΤ και οι συνταξιούχοι κάτω των 55 ετών (πλην στρατιωτικών που δεν παραιτήθηκαν). Αξίζει ωστόσο να αναφερθεί ότι οι ετήσιες συντάξεις μέχρι του ποσού των 1.200 ευρώ αποτελούν το 83% του συνόλου των κύριων συντάξεων πριν από τις περικοπές, ενώ η συνολική δαπάνη για κύριες συντάξεις που δεν υπόκεινται σε καμία μείωση αποτελεί το 60% της συνολικής δαπάνης.
Στον πίνακα 5 παρουσιάζονται οι μειώσεις στις συντάξεις του Δημοσίου για τέσσερις συνταξιούχους που λάμβαναν 1.000, 1.500, 2.000 και 3.000 ευρώ. Επειδή οι μειώσεις είναι συνάρτηση της ηλικιακής ομάδας στην οποία ανήκει ο κάθε συνταξιούχος, στον πίνακα παρουσιάζεται η ετήσια μείωση ανά ηλιακή ομάδα σε απόλυτες και ποσοστιαίες τιμές. Δεδομένου ότι η μεγάλη πλειοψηφία των συνταξιούχων έχει ηλικία άνω των 60 ετών, η περιγραφή του πίνακα περιορίζεται στην κατηγορία αυτή. Συνταξιούχος του Δημοσίου με μηνιαία σύνταξη 1.000 ευρώ έχει ετήσια απώλεια εισοδήματος 1.290 ευρώ (9,21% του συνολικού εισοδήματος). Αντίστοιχα, για συνταξιούχο με 1.500 ευρώ μηνιαία σύνταξη, η ετήσια μείωση ανέρχεται σε 3.637 ευρώ που ισοδυναμεί με απώλεια περισσοτέρων των δύο συντάξεων. Συνταξιούχος με μηνιαία σύνταξη ύψους 2.000 ευρώ είχε ετήσιο εισόδημα από συντάξεις (χωρίς επικουρικές) 28.000 ευρώ, ενώ μετά τις περικοπές κατά 20,61% το εισόδημά του από συντάξεις ανέρχεται σε 22.229 ευρώ. Τέλος, συνταξιούχος του Δημοσίου με 3.000 ευρώ κύρια σύνταξη υπέστη ετήσια μείωση 14.759 ευρώ ή 35% του συντάξιμου εισοδήματός του. Με βάση τα παραπάνω, γίνεται εμφανές ότι οι μειώσεις στις συντάξεις κυμαίνονται από σχεδόν μία σύνταξη (1.000 ευρώ ανά μήνα πριν από περικοπές) ως και σχεδόν πέντε συντάξεις (3.000 ευρώ ανά μήνα πριν από περικοπές). Συνεπώς, οι υψηλές συντάξεις υπέστησαν σοβαρές απώλειες, και αν μάλιστα λάβει κανείς υπόψη του την αύξηση της φορολογίας, οι μειώσεις αυτές είναι ακόμα μεγαλύτερες. Πίνακας 5Παρατηρήσεις:
1. Η ηλικιακή ομάδα κάτω των 55 ετών που δέχτηκε μειώσεις είναι πολύ μικρή, αφού από αυτήν εξαιρούνται οι στρατιωτικοί που δεν δήλωσαν παραίτηση.
2. Ο κύριος όγκος των συνταξιούχων ανήκει στην ηλικιακή ομάδα άνω των 60 ετών.
3. Στο συνολικό κατ’ έτος ακαθάριστο ποσό περιλαμβάνονται και τα ποσά των δώρων εορτών Χριστουγέννων και Πάσχα καθώς και του επιδόματος αδείας.
4. Στις μειώσεις περιλαμβάνεται και η αύξηση του ποσοστού κράτησης για υγειονομική περίθαλψη από 2,5% σε 3,25%. Το ποσοστό αυτό θα διαμορφωθεί από 1.1.2013 σε 4%.
Κατά συνέπεια η μικρή απόδοση των περικοπών στις κύριες συντάξεις οφείλεται στο ότι:1. Αφορά μόνο το 40% της συνολικής δαπάνης.
2. Αφορά το ίδιο 17% των συντάξεων. Δεδομένου ότι η κάθε μείωση υπολογίζεται αφού έχει αφαιρεθεί η προηγούμενη μείωση, η δυνατότητα είσπραξης από τα ίδια άτομα συνεχώς και μειώνεται.
3. Οι εκτιμήσεις έγιναν με στοιχεία που συγκεντρώθηκαν μεταξύ Οκτωβρίου 2011 και Μαρτίου 2012. Εκτοτε η εισροή νέων συνταξιούχων έχει υπερκαλύψει την εκροή. Δεδομένου ότι οι νέοι συνταξιούχοι συνταξιοδοτούνται με καλύτερες αμοιβές, θα λαμβάνουν και καλύτερη σύνταξη από τους παλιούς συνταξιούχους, αυξάνοντας τη συνολική συνταξιοδοτική δαπάνη.
4. Καμία περικοπή δεν έθιξε τους συνταξιούχους του ΟΓΑ, οι οποίοι αποτελούν μεγάλο αριθμό συνταξιούχων (820.000 περίπου) και οι οποίοι λαμβάνουν κανονικά τα δώρα τους. Μάλιστα τον Νοέμβριο του 2009 με υπουργική απόφαση δόθηκε αύξηση στις συντάξεις ΟΓΑ (αναδρομικά από τον Οκτώβριο του 2009) κατά 30 ευρώ σε όλους τους συνταξιούχους. Ο κρατικός προϋπολογισμός εκτιμάται ότι επιβαρύνθηκε κατά: 30 ευρώ Χ 820.000 συνταξιούχοι Χ 14 πληρωμές = 344,40 εκατ. ευρώ.
- Επικουρικές συντάξεις
Στις επικουρικές συντάξεις η πρώτη μείωση πραγματοποιήθηκε με τον Ν. 3986/2011 και αφορούσε όλα τα επικουρικά ταμεία και τις επικουρικές συντάξεις από 300 ευρώ και άνω. Η απόδοση του μέτρου εκτιμήθηκε σε 102,17 εκατ. ευρώ. Τα ποσοστά της περικοπής αναφέρονται στον πίνακα 7.Η επόμενη μείωση των επικουρικών συντάξεων έγινε με τον Ν. 4024/2011 τον Νοέμβριο του 2011. Η αναμενόμενη εξοικονόμηση εκτιμήθηκε σε 27,5 εκατ. ευρώ ανά μήνα ή σε 384,9 εκατ. ευρώ σε ετήσια βάση. Πίνακας 8
Η τελευταία μείωση των επικουρικών συντάξεων έγινε με την αφορμή του Ν. 4046/2012 και είχε αναδρομική ισχύ από την αρχή του 2012. Η ετήσια εξοικονόμηση από τη μείωση αυτή υπολογίστηκε σε 325,9 εκατ. ευρώ (πίνακας 9).Το συνολικό ποσό της εξοικονόμησης στις επικουρικές συντάξεις υπολογίστηκε σε 812,99 εκατ. ευρώ. Η δαπάνη για τις επικουρικές συντάξεις εκτιμάται ότι έχει μειωθεί κατά 19,38%. Οι περικοπές στις επικουρικές συντάξεις έθιξαν την πλειοψηφία όσων λαμβάνουν επικουρική σύνταξη.
Πρέπει να σημειωθεί ότι από τις προηγούμενες μειώσεις εξαιρέθηκαν κάποιες ευαίσθητες ομάδες, όπως ανάπηροι, θύματα τρομοκρατικών ενεργειών και οι ορφανικές οικογένειες αυτών, οι αιμορροφιλικοί, οι μεταμοσχευόμενοι από συμπαγή όργανα και άλλοι με σοβαρά προβλήματα υγείας.
Επίσης, πρέπει να αναφερθεί ότι οι επικουρικές συντάξεις, σε αντίθεση με τις κύριες, συνεχίζουν να δίδονται 14 φορές τον χρόνο. Πίνακας 10
- Χαρακτηριστικά ασφαλιστικού συστήματος
Το ασφαλιστικό σύστημα της χώρας μας παραβιάζει την αρχή της διαγενεακής ισότητας και δικαιοσύνης, καθώς η διατήρηση των κεκτημένων κάποιων προνομιούχων ομάδων του πληθυσμού επιβαρύνει τις επόμενες γενεές με μεγαλύτερα λειτουργικά ελλείμματα των ασφαλιστικών ταμείων. Αντίστοιχα, παραβιάζεται και η ισονομία των ασφαλισμένων και συνταξιούχων της παρούσας γενιάς. Ενα βασικό πρόβλημα είναι η ύπαρξη πολλών διαφορετικών ταμείων, με συνέπεια άτομα με ίδια χαρακτηριστικά (εισφορές, έτη εργασίας) να απολαμβάνουν διαφορετικά δικαιώματα (ηλικία συνταξιοδότησης, ύψος σύνταξης). Επιπλέον οι συντάξεις που δίδονται από τα ασφαλιστικά ταμεία είναι αρκετά άνισες. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι εισοδηματικές ανισότητες ανάμεσα στους συνταξιούχους είναι πιο έντονες σε σχέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό (πίνακας 11).
Στον πίνακα 11 φαίνεται η μέση σύνταξη πριν (αλλά με τα δώρα ήδη περικομμένα) και μετά τις περικοπές για ορισμένα βασικά ταμεία κύριας ασφάλισης. Η ανισότητα στο ύψος των απολαβών είναι εμφανής. Πριν από τις μειώσεις, η μέση ετήσια σύνταξη στο Δημόσιο ήταν 14.800 ευρώ, ενώ σε ορισμένους κλάδους του ΕΤΑΠ – ΜΜΕ ξεπερνούσε κατά πολύ τις 14.000 ευρώ. Στον αντίποδα, η μέση σύνταξη του ΙΚΑ, του μεγαλύτερου ασφαλιστικού φορέα της χώρας, ανήρχετο σε 9.100 ευρώ ετησίως. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η ανομοιογένεια στις συντάξεις του ΟΑΕΕ, όπου ο κλάδος του ΤΕΒΕ έχει μέση ετήσια σύνταξη 9.300 ευρώ, ενώ ο κλάδος του ΤΣΑ μόλις 5.700 ευρώ.Η ανισοκατανομή φαίνεται και από τους δείκτες διασποράς και ανισότητας που παρουσιάζονται στο κάτω μέρος του πίνακα 11. Αν και οι μειώσεις που πραγματοποιήθηκαν είχαν προοδευτικό χαρακτήρα (δείκτης προοδευτικότητας του Κakwani = 0,28) η ανισότητα παραμένει σε σχετικά υψηλό επίπεδο, αφού ο συντελεστής Gini από 0,18 μειώθηκε στο 0,16. Ανισότητες όμως υπάρχουν και μέσα στα ίδια τα Ταμεία. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση της καταβολής των συντάξεων στο Δημόσιο ανά μισθολόγιο. Στον πίνακα 12 παρουσιάζεται η μέση σύνταξη ανά μισθολόγιο για πέντε έτη (σε σταθερές τιμές) προκειμένου να καταστεί δυνατή η διαχρονική σύγκριση. Η μέση σύνταξη του Δημοσίου μετά τις περικοπές ανήλθε σε 1.033 ευρώ, ενώ σε συγκεκριμένα μισθολόγια λαμβάνονται συντάξεις ως και τρεις φορές υψηλότερες. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση των δικαστικών λειτουργών, των οποίων η μέση μηνιαία σύνταξη το 2012 είναι 2.785 ευρώ (σε τιμές του 2009, ενώ σε τρέχουσες τιμές υπερβαίνει τις 3.000 ευρώ), ενώ το 2009 προσέγγιζε το επίπεδο των 4.228 ευρώ. Η περίπτωση των δικαστικών χρήζει ξεχωριστής μνείας, δεδομένου ότι η ερμηνεία από το ΣτΕ του άρθρου 88 του Συντάγματος, με βάση την οποία ο πρόεδρος του Αρείου Πάγου λαμβάνει τη μέγιστη δυνατή αμοιβή, επιδικάστηκαν εντυπωσιακές αυξήσεις στους μισθούς των εν ενεργεία δικαστικών. Ακολούθως, η σύνδεση των μισθών και των συντάξεων στο Δημόσιο επέτρεψε την κατ’ αναλογία αύξηση των συντάξεων των δικαστικών, με συνεπακόλουθο την αύξηση και της συνολικής συνταξιοδοτικής δαπάνης.
Επίσης, υπάρχουν και προνόμια ανά μισθολόγιο που δεν φαίνονται από τον πίνακα. Για παράδειγμα, οι βουλευτές έχουν το δικαίωμα να λαμβάνουν πολλαπλές κύριες συντάξεις από το Δημόσιο (π.χ. καθηγητής πανεπιστημίου που εκλέγεται για 8 χρόνια δικαιούται βουλευτική σύνταξη – αποζημίωση και σύνταξη ως μέλος ΔΕΠ πανεπιστημίου). Επίσης, σε αντίθεση με αυτούς οι οποίοι πρέπει να έχουν τουλάχιστον 15 συντάξιμα χρόνια ώστε να δικαιούνται την ελάχιστη σύνταξη του ΙΚΑ (560 ευρώ), οι βουλευτές δικαιούνται την ελάχιστη σύνταξη των 1.500 ευρώ με μόλις 8 χρόνια θητείας (αφορά αυτούς που εξελέγησαν μετά το 2009), ενώ για όσους εξελέγησαν πρώτη φορά πριν από το 2009 η κατοχύρωση δικαιώματος σύνταξης απαιτεί μόλις 4 χρόνια βουλευτικής θητείας. Επιπλέον, οι στρατιωτικοί συνήθως συνταξιοδοτούνται σε πολύ μικρή ηλικία και λόγω των μισθολογικών προαγωγών διεκδικούν στο Μισθοδικείο υψηλότερες συντάξεις.
Η ανισότητα μεταξύ των μισθολογίων εντός του Δημοσίου είναι σαφώς μεγαλύτερη από αυτή μεταξύ των διαφόρων Ταμείων. Ενδεικτικά ο συντελεστής Gini το 2001 ήταν 0,27, το 2010 έφτασε το 0,33 και το 2012 μειώθηκε στο 0,26, πολύ κοντά εκεί όπου ήταν πριν από έντεκα χρόνια. Συνεπώς, αν και η ανισότητα συντάξεων στα μισθολόγια του Δημοσίου με τις πρόσφατες περικοπές μειώθηκε, παραμένει σε πολύ υψηλά επίπεδα.Αξίζει να σημειωθεί ότι οι εργαζόμενοι στο Δημόσιο, στις ΔΕΚΟ και στις τράπεζες συνταξιοδοτούνταν μέχρι πρόσφατα ως και με 17 έτη λιγότερα απ’ ό,τι οι ασφαλισμένοι του ΙΚΑ, ενώ και οι συντάξεις που εισέπρατταν ήταν υψηλότερες χωρίς να πληρούται το κριτήριο της ανταποδοτικότητας (π.χ. οι δημόσιοι υπάλληλοι ως το 1992 δεν πλήρωναν εισφορές για κύρια σύνταξη και μεγάλες ομάδες διεκδικούν δικαστικά και λαμβάνουν υψηλές και αναδρομικές αυξήσεις καταστρατηγώντας κάθε αρχή ανταποδοτικότητας). Πίνακας 12
Η έντονη ανισότητα των συντάξεων μεταξύ των Ταμείων συνδέεται με την ύπαρξη «κοινωνικών πόρων» υπέρ των λεγόμενων «ευγενών» Ταμείων. Για παράδειγμα, το Ταμείο των μηχανικών (ΤΣΜΕΔΕ) εισπράττει ποσοστό από τις δαπάνες εκτέλεσης δημοσίων έργων, το Ταμείο Νομικών «δικαιώματα» συν ποσοστό από τα έξοδα μεταβίβασης ακινήτων, τα Ταμεία Πρόνοιας Δικηγόρων διάφορα «δικόσημα», τα Ταμεία Τύπου «αγγελιόσημο» επί των διαφημίσεων, τα Επικουρικά του στρατού ποσοστό επί των δαπανών άμυνας, το ΤΕΑΠΟΚΑ ποσοστό επί των εσόδων των ασφαλιστικών ταμείων κ.ο.κ. Τέτοιες ρυθμίσεις δεν έχουν καμία οικονομική ή άλλου είδους αιτιολόγηση.
Ως συνέπεια των παραπάνω, υπονομεύεται η έννοια τόσο της κοινωνικής όσο και της διαγενεακής δικαιοσύνης, πάνω στην οποία πρέπει να στηρίζεται η αποτελεσματικότητα του ασφαλιστικού συστήματος.
- Προτάσεις εξοικονόμησης πόρων
Κάθε πιθανή παρέμβαση για εξοικονόμηση της συνταξιοδοτικής δαπάνης (η οποία ως ποσοστό του ΑΕΠ παραμένει από τις υψηλότερες ανάμεσα στις χώρες του ΟΟΣΑ), θα πρέπει να στοχεύει στην άρση αδικαιολογήτων προνομίων διασφαλίζοντας παράλληλα ώριμα συνταξιοδοτικά δικαιώματα. Αν και κάποιες προτάσεις πιθανόν να μην αποφέρουν μεγάλη εξοικονόμηση δαπάνης, δύναται ωστόσο να έχουν ισχυρό ψυχολογικό αντίκτυπο. Σε αυτό το πλαίσιο προτείνεται η ακόλουθη κατεύθυνση:
- Εντοπισμός πολλαπλών συντάξεων
Η έννοια της πολλαπλής σύνταξης δεν αφορά τη διαδοχική ασφάλιση, αλλά τις συντάξεις λόγω ταυτόχρονης πολλαπλής ασφάλισης, καθώς και σύνταξη εκ μεταφοράς λόγω θανάτου σε ήδη συνταξιούχο. Για παράδειγμα, συνταξιούχος του Δημοσίου που απεβίωσε ο/η συνταξιούχος Δημοσίου σύζυγός του/της μέχρι και το 2007 είχε τη δυνατότητα επιλογής της δικής του/της σύνταξης ή εναλλακτικά τα 7/10 της σύνταξης του/της συζύγου. Με τον Ν. 3620/2007 δίδεται στους συνταξιούχους η δυνατότητα επιλογής α) του 1/4 των 7/10 του/της συζύγου επιπρόσθετα της σύνταξης που δικαιούται, β) την επιλογή του 25% της σύνταξης που δικαιούται και τα 7/10 του/της συζύγου.Επίσης, θα πρέπει να ελεγχθεί αν εφαρμόζεται πλήρως η περικοπή των δώρων όπως ορίζει ο νόμος (Ν. 3845/2010) σε όσους λαμβάνουν περισσότερες από μία κύριες συντάξεις.
Το ύψος της πολλαπλής (μετά την πρώτη) σύνταξης θα πρέπει να εξαρτάται από το ύψος της πρώτης. Αν, για παράδειγμα, η πρώτη κύρια σύνταξη είναι άνω της μέσης καταβαλλόμενης (εξαιρουμένου του ΟΓΑ), τότε η δεύτερη μπορεί να δίδεται κατά το ήμισυ, ενώ κάθε επόμενη κύρια σύνταξη κατά τα 3/10. Στην περίπτωση αυτή κάθε μείωση στις επόμενες μπορεί να είναι μεγαλύτερη, αλλά σε καμία περίπτωση το σύνολο των κυρίων συντάξεων δεν θα πρέπει να υπερβαίνουν κάποιο πλαφόν.
Ο πίνακας 13 παρουσιάζει μια εκτίμηση των πολλαπλών κύριων συντάξεων. Το αριστερό μέρος του πίνακα αφορά τους συνταξιούχους του Δημοσίου (κάποιος που λαμβάνει μία σύνταξη από το Δημόσιο – 420.000 άτομα – δεν αποκλείεται να λαμβάνει και δεύτερη από κάποιον άλλον ασφαλιστικό φορέα). Στον δημόσιο τομέα φαίνεται ότι υπάρχουν 8.464 άτομα που λαμβάνουν 2 κύριες συντάξεις και 24 που λαμβάνουν 3 κύριες συντάξεις. Στο δεξιό μέρος του πίνακα παρουσιάζεται μια πρώτη εκτίμηση των πολλαπλών συντάξεων από στοιχεία της ΗΔΙΚΑ (Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση Κοινωνικής Ασφάλισης). Το μειονέκτημα των στοιχείων αυτών είναι ότι ορισμένα ασφαλιστικά ταμεία δεν χορηγούν πλήρη στοιχεία στην ΗΔΙΚΑ, ενώ και αυτά τα οποία χορηγούν χαρακτηρίζονται από λάθη ή ελλείψεις.
Ειδικότερα, το 30% των συντάξεων που υπάρχουν στην ΗΔΙΚΑ δεν έχει είτε ΑΜΚΑ είτε ΑΦΜ είτε και τα δύο, συνεπώς δεν μπορεί να γίνει πλήρης ταυτοποίηση των πολλαπλών συντάξεων. Ετσι, κάποιος που εμφανίζεται σε ένα Ταμείο να έχει ΑΜΚΑ και ΑΦΜ μπορεί σε ένα άλλο Ταμείο να μη διαθέτει τα παραπάνω στοιχεία, με αποτέλεσμα να θεωρείται ως διαφορετικό άτομο. Η μελέτη αυτή απετέλεσε το έναυσμα ώστε να πραγματοποιηθεί σειρά επαφών μεταξύ ΗΔΙΚΑ και ΓΓΚΑ, ώστε να συγκεντρωθούν αξιόπιστα, και για το σύνολο των Ταμείων, στοιχεία με ακριβή και πλήρη δεδομένα. Από τα μέχρι σήμερα διαθέσιμα στοιχεία της ΗΔΙΚΑ προκύπτει ότι 81.959 συνταξιούχοι λαμβάνουν πάνω από μία κύρια σύνταξη. Ας σημειωθεί επίσης ότι ο αριθμός των δικαιούχων κύριας σύνταξης κατά το 2010 που λαμβάνουν πάνω από μία κύρια σύνταξη εκτιμάται σε 143.416 (με βάση τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ που στηρίζεται στη μεθοδολογία του ESSPROS για τη συλλογή στοιχείων από τα ασφαλιστικά ταμεία). Πίνακας 15
Ειδικότερα, το 30% των συντάξεων που υπάρχουν στην ΗΔΙΚΑ δεν έχει είτε ΑΜΚΑ είτε ΑΦΜ είτε και τα δύο, συνεπώς δεν μπορεί να γίνει πλήρης ταυτοποίηση των πολλαπλών συντάξεων. Ετσι, κάποιος που εμφανίζεται σε ένα Ταμείο να έχει ΑΜΚΑ και ΑΦΜ μπορεί σε ένα άλλο Ταμείο να μη διαθέτει τα παραπάνω στοιχεία, με αποτέλεσμα να θεωρείται ως διαφορετικό άτομο. Η μελέτη αυτή απετέλεσε το έναυσμα ώστε να πραγματοποιηθεί σειρά επαφών μεταξύ ΗΔΙΚΑ και ΓΓΚΑ, ώστε να συγκεντρωθούν αξιόπιστα, και για το σύνολο των Ταμείων, στοιχεία με ακριβή και πλήρη δεδομένα. Από τα μέχρι σήμερα διαθέσιμα στοιχεία της ΗΔΙΚΑ προκύπτει ότι 81.959 συνταξιούχοι λαμβάνουν πάνω από μία κύρια σύνταξη. Ας σημειωθεί επίσης ότι ο αριθμός των δικαιούχων κύριας σύνταξης κατά το 2010 που λαμβάνουν πάνω από μία κύρια σύνταξη εκτιμάται σε 143.416 (με βάση τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ που στηρίζεται στη μεθοδολογία του ESSPROS για τη συλλογή στοιχείων από τα ασφαλιστικά ταμεία). Πίνακας 15
Το μέσο ύψος της δεύτερης σύνταξης στα στοιχεία του Δημοσίου είναι ελαφρά υψηλότερο από τα 700 ευρώ, ενώ στην ΗΔΙΚΑ είναι περίπου 400 ευρώ. Ο πίνακας 14 δείχνει την εξοικονόμηση που είναι πιθανό να επιτευχθεί αν οι πολλαπλές συντάξεις περικοπούν κατά 10%-50%. Στην εκτίμηση της εξοικονόμησης της συνταξιοδοτικής δαπάνης υιοθετήθηκε ο αριθμός των πολλαπλών συντάξεων με βάση τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, ενώ το ύψος της μέσης πολλαπλής σύνταξης εκτιμάται μεταξύ 300 και 1.000 ευρώ. Ακόμη και με τη συντηρητική υπόθεση τη μέσης πολλαπλής σύνταξης των 300 ευρώ και περικοπή κατά 10%, η εξοικονόμηση εκτιμάται στα 60 εκατ. ευρώ ανά έτος. Αν υιοθετηθεί η υπόθεση ότι η μέση πολλαπλή σύνταξη ανέρχεται στα 600 ευρώ, η εξοικονόμηση με 50% μείωση στις πολλαπλές εκτιμάται στα 602 εκατ. ευρώ ετησίως. Θα πρέπει ωστόσο να θεσπιστούν κάποια εισοδηματικά κριτήρια (ανώτατο εισόδημα από συντάξεις με το σύνολό τους να μην ξεπερνά, λ.χ., τα 2.000 ευρώ τον μήνα ή το γενικότερο πλαφόν) για τον προσδιορισμό του επιπέδου πάνω από το οποίο δύναται να περικοπούν οι πολλαπλές συντάξεις.Σημείωση: Οι αριθμοί αυτοί είναι ενδεικτικοί με τα μέχρι τώρα διαθέσιμα στοιχεία. Σε μεταγενέστερο στάδιο με πληρέστερα δεδομένα θα καταστεί δυνατός ακριβέστερος υπολογισμός των πιθανών εξοικονομήσεων, μετά από τον προσδιορισμό ανώτατου ορίου στο ύψος των πολλαπλών συντάξεων.
Με δεδομένο ότι οι πιθανές εξοικονομήσεις δύναται να ανέλθουν σε σημαντικό ύψος, ο εντοπισμός των πολλαπλών κύριων συντάξεων, κυρίως μέσω της ΗΔΙΚΑ, θα πρέπει να αποτελέσει άμεση προτεραιότητα. Πίνακας 14
Ενδεχόμενη μείωση στο σύνολο των κυρίων συντάξεων που εισπράττει κάθε συνταξιούχος και όχι σε κάθε σύνταξη ξεχωριστά.
Για παράδειγμα, αν κάποιος λαμβάνει δύο κύριες συντάξεις, η μία των 1.000 ευρώ και η άλλη των 600 ευρώ, με τα μέτρα των τελευταίων ετών δεν είχε υποστεί καμία μείωση. Αντίθετα, κάποιος που λαμβάνει μία σύνταξη των 1.600 ευρώ με τα τελευταία μέτρα έχει υποστεί μείωση της τάξεως των 36 ευρώ ανά μήνα. Μείωση στο σύνολο των συντάξεων που λαμβάνει κάποιος προβλέπεται να γίνει με τα τελευταία μέτρα. Πρακτικά ωστόσο αυτό είναι αδύνατον και μάλλον θα περιοριστεί σε πολλαπλές συντάξεις από τον ίδιο φορέα. Προτείνεται, μέχρι να λειτουργήσει πλήρως η μηχανογράφηση, η δήλωση των πολλαπλών συντάξεων με υπεύθυνη δήλωση των συνταξιούχων και αντίστοιχες αυστηρές οικονομικές κυρώσεις (παρακράτηση από σύνταξη στο μέλλον και αναδρομικά) στην περίπτωση εντοπισμού ανειλικρινών δηλώσεων.
- Διόρθωση υπερβολικών αυξήσεων συντάξεων σε κλάδους του Δημοσίου
Ενδεικτικά αναφέρεται ότι η επιβάρυνση του κρατικού προϋπολογισμού, όπως υπολογίστηκε από το ΓΛΚ, από τις αυξήσεις στις συντάξεις λόγω μισθολογικών προαγωγών των στρατιωτικών και των δικαστικών ήταν 400 εκατ. ευρώ και 150 εκατ. ευρώ ανά έτος, αντίστοιχα. Διόρθωση των υπερβολικών αυξήσεων στις συντάξεις μπορεί να επιτευχθεί είτε με στοχευμένες μειώσεις είτε με πλαφόν είτε με συνδυασμό τους είτε, τέλος, μέσω μειώσεων των αντίστοιχων μισθολογίων.Οι συντάξεις για ορφανές, ανύπαντρες ή διαζευγμένες κόρες τεθνεώτων συνταξιούχων του Δημοσίου το 2010 ήταν 220 εκατ. ευρώ ανά έτος και σε ακραίες περιπτώσεις έφθαναν μέχρι και τα 4.000 ευρώ ανά μήνα. Ηδη εφαρμόζονται εισοδηματικά κριτήρια και ορισμένες από αυτές τις συντάξεις έχουν ήδη ανασταλεί. Με εξαίρεση κάποιες ευαίσθητες κοινωνικές ομάδες (ανάπηροι, τέκνα κτλ.) μπορούν να τεθούν αυστηρότερα εισοδηματικά κριτήρια (μέση σύνταξη, ελάχιστος μισθός ή επίδομα ανεργίας), ώστε να επιτευχθεί εξοικονόμηση βάσει συνδυασμού προοδευτικής μείωσης και κάποιου πλαφόν.
Η επιβολή πλαφόν (πίνακας 15) ή κάποιες προοδευτικές μειώσεις (πίνακας 16) ή ο συνδυασμός των δύο (πίνακας 17) δύναται να παραγάγουν επιπρόσθετες εξοικονομήσεις. Οι παραπάνω πίνακες στηρίζονται σε στοιχεία συντάξεων για το 2012 για το Δημόσιο (ΓΓΠΣ), ενώ για τα υπόλοιπα Ταμεία σε στοιχεία συντάξεων πριν από την επιβολή των μέχρι τώρα περιορισμών, και αφού ληφθούν υπόψη οι τελευταίοι (υπουργείο Εργασίας). Σημειωτέον ότι, αν προηγηθούν οι προτάσεις για εντοπισμό των πολλαπλών κυρίων συντάξεων, η ενδεχόμενη μείωση στο σύνολο των κυρίων συντάξεων που εισπράττει κάθε συνταξιούχος και όχι σε κάθε σύνταξη ξεχωριστά, η διόρθωση των υπερβολικών αυξήσεων των συντάξεων σε συγκεκριμένους κλάδους του Δημοσίου, καθώς και ο εξορθολογισμός των συντάξεων για ορφανές, ανύπαντρες ή διαζευγμένες κόρες τεθνεώτων συνταξιούχων του Δημοσίου, τα μέτρα των παρακάτω πινάκων θα μπορούν να παραμετροποιηθούν σύμφωνα με τις ανάγκες εξοικονόμηση της δαπάνης (π.χ. υψηλότερο πλαφόν, μικρότερα ποσοστά στις μειώσεις κτλ.).Οι μέχρι τώρα μειώσεις στις κύριες συντάξεις αφορούν κυρίως ακαθάριστες συντάξεις άνω των 1.200 ευρώ. Εξαίρεση αποτελούν οι συνταξιούχοι του ΝΑΤ και οι συνταξιούχοι κάτω των 55 ετών (πλην στρατιωτικών που δεν παραιτήθηκαν). Αυτές οι συντάξεις αποτελούσαν το 17% του συνόλου των κυρίων συντάξεων πριν από τις περικοπές και η δαπάνη γι’ αυτές ήταν το 40% της συνολικής δαπάνης. Από την άλλη πλευρά, η μόνη περικοπή που υπέστησαν οι συνταξιούχοι κάτω των 1.200 ευρώ ήταν η περικοπή των δώρων, η οποία όμως για τους υψηλοσυνταξιούχους εκδηλώθηκε ως κατάργηση των δώρων. Επειδή όμως οι περικοπές επικεντρώθηκαν στους ίδιους υψηλοσυνταξιούχους μείωσαν σημαντικά τον αριθμό εκείνων άνω των 1.800 ευρώ, καθιστώντας πλέον τη θέσπιση πλαφόν μέτρο χαμηλής απόδοσης. Εκτιμάται πάντως ότι αν το πλαφόν εφαρμοστεί στο σύνολο των κυρίων συντάξεων που λαμβάνονται, η απόδοσή του θα είναι αισθητά μεγαλύτερη.
Επιπλέον εξοικονομήσεις είναι πιθανό να προέλθουν από τη μείωση κατά 5% των κύριων συντάξεων μεταξύ 1.000 και 1.400 ευρώ και κατά 10% των άνω των 1.400 ευρώ για όλο το ποσό της κύριας σύνταξης (πίνακας 16), ενώ περισσότερες επιλογές υπάρχουν αν αυτή η μείωση συνδυαστεί με επιβολή πλαφόν (πίνακας 17).
Σημείωση: Οποια περικοπή στις συντάξεις είναι διαρθρωτικό μέτρο και η εξοικονόμηση θα είναι διαρκής. Πίνακες 15-16-17
Εναλλακτικά προτείνεται να συνδυαστεί η θέσπιση πλαφόν για τις υψηλές κύριες συντάξεις με μια μικρότερη προοδευτική μείωση (πίνακας 18) ή με μια μικρότερη μείωση σε όλες τις κύριες συντάξεις άνω του κατώτατου μισθού (πίνακας 19). Με τον τρόπο αυτόν η εξοικονόμηση επιμερίζεται και σε αυτούς με κύριες συντάξεις κάτω των 1.200 ευρώ ανά μήνα, που μέχρι τώρα είχαν μόνο περικοπές στα επιδόματα εορτών και αδείας. Πίνακας 18Ολες οι παραπάνω εκτιμήσεις έγιναν με στοιχεία του υπουργείου Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Πρόνοιας πριν από όλες τις μειώσεις, αλλά αφού υπολογίστηκαν οι επιπτώσεις των μειώσεων. Επίσης, επειδή πρόκειται για στοιχεία συντάξεων, η όποια εξοικονόμηση υποεκτιμάται σε σχέση με το αν θα μπορούσε να υπολογιστεί ανά συνταξιούχο, που δεν είναι εφικτό λόγω ανυπαρξίας στοιχείων. Αν στο μέλλον η ΗΔΙΚΑ συγκεντρώσει τα στοιχεία αυτά, θα είναι χρήσιμο να υπολογιστούν οι εξοικονομήσεις ανά συνταξιούχο.
- Μη ποσοτικοποιημένες προτάσεις
Κοινωνικοί πόροι (κύριας και επικουρικής ασφάλισης). Προτείνονται δύο σενάρια:
– Κατάργηση κοινωνικών πόρων: στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να πραγματοποιηθούν νέες αναλογιστικές μελέτες και τα Ταμεία να δώσουν πλήρως ανταποδοτικές συντάξεις. Αυτό αποτελεί διαρθρωτική αλλαγή και θα οδηγήσει σε μείωση τιμών και κόστους παραγωγής, ενώ θα βελτιώσει την ανταγωνιστικότητα.
– Εναλλακτικά η είσπραξη των κοινωνικών πόρων να γίνεται από το κράτος ως έσοδο του Κ/Π και η διάθεσή τους να γίνεται προκειμένου να καλυφθούν τα ελλείμματα όλων των Ταμείων. Η πρόταση αυτή γίνεται επειδή οι τιμές μπορεί να μη μειωθούν μετά την κατάργηση των κοινωνικών πόρων.
- Κατώτατα όρια συντάξεων να ισχύουν από τα 65
Τα κατώτατα όρια θέλουν έναν συνολικό επανασχεδιασμό, ο οποίος όμως δεν μπορεί να γίνει από αυτή τη μελέτη. Πολλές φορές τα κατώτατα όρια δημιουργούν αντικίνητρα για παραμονή στην αγορά εργασίας, που συνεπάγεται μείωση των εισφορών και αύξηση των συνταξιοδοτικών δαπανών. Για παράδειγμα, ένας ασφαλισμένος με χαμηλές αποδοχές θα εισπράξει ακριβώς την ίδια σύνταξη, την κατώτατη, είτε με 15 έτη ασφάλισης είτε με αρκετά περισσότερα.
Αν λαμβάνονται πολλαπλές συντάξεις με τα κατώτατα όρια, αυτά να ισχύουν στην πρώτη και στις άλλες να λαμβάνεται το οργανικό κομμάτι.
Η όποια μείωση να γίνει στο κομμάτι πέρα από την οργανική/ανταποδοτική προκειμένου να μη θιγεί πολύ η αρχή της ανταποδοτικότητας. Σε πρόσφατη μελέτη προκύπτει ότι σχεδόν πάντοτε από τη σύνταξη που εισπράττεται το μη ανταποδοτικό κομμάτι είναι θετικό, δηλαδή υπάρχει μια μεταβίβαση υπέρ του συνταξιούχου. Συνεπώς θα πρέπει να γίνει σαφές ότι η όποια μείωση θα γίνει στο επιδοτούμενο κομμάτι της σύνταξης.
Αναστολή συντάξεων κορασίδων άνω των 24 ετών από εισόδημα 950 ευρώ ανά μήνα. Σήμερα η σύνταξη αναστέλλεται από εισόδημα 1.900 ευρώ ανά μήνα και περικόπτεται από 950 ευρώ ανά μήνα (δηλαδή σε 6.982 κορασίδες που έχουν δηλώσει εισοδήματα από τις περίπου 22.000 που συνταξιοδοτούνται). Η μέχρι τώρα εξοικονόμηση υπολογίζεται σε 20 εκατ. ευρώ από τα 220 εκατ. ευρώ που ήταν η συνολική δαπάνη. Τα όρια περικοπής μπορούν να κατέβουν ακόμα χαμηλότερα. Σε περιόδους που ο βασικός μισθός και το επίδομα ανεργίας έχουν κατέβει σε τόσο χαμηλά επίπεδα το ελληνικό Δημόσιο δεν μπορεί να πληρώνει νέες, υγιείς και ακμαίες συνταξιούχους για να κάθονται. Η σύνταξη αυτή αν δεν καταργηθεί, για άτομα άνω των 24, θα πρέπει να μειωθεί αισθητά ώστε να μη δημιουργεί κίνητρο να μένει κάποιος εκτός αγοράς εργασίας.
- Βουλευτικές συντάξεις
– Νέοι βουλευτές να μη λαμβάνουν βουλευτική σύνταξη αλλά να ασφαλίζονται στον ασφαλιστικό φορέα τους. Αν δεν έχουν, να ασφαλίζονται στο γενικό σύστημα της χώρας (ΙΚΑ).
– Για όσους δεν έχουν θεμελιώσει δικαίωμα να ισχύσει η προηγούμενη πρόταση.
– Σε περίπτωση πολλαπλής σύνταξης να εφαρμοστούν οι αντίστοιχοι προτεινόμενοι περιορισμοί.
Το Ελληνικό Δημόσιο να μην αναλάβει το συνταξιοδοτικό κόστος για τους εργαζομένους των οργανισμών/ΔΕΚΟ που πρόκειται να αποκρατικοποιηθούν, όπως έχει γίνει με τη ΔΕΗ.
Να γίνει εξορθολογισμός του θεσμού των εφάπαξ.
Το υπουργείο Εργασίας έχει ήδη έτοιμη έκθεση σε ποια Ταμεία τα εφάπαξ είναι ανταποδοτικά, σε ποια όχι, καθώς επίσης σε ποια είναι υπερανταποδοτικά.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
