ΠΡΟΤΟΥ ακόμη ο ήλιος φωτίσει τον μόχθο τους, δεκάδες και εκατοντάδες καλλιεργητές βιομηχανικής τομάτας παίρνουν θέσεις με τα οχήματά τους και φορτηγά έξω από εργοστάσια, μεταφέροντας τόνους κατακόκκινης τομάτας που θα γίνει τοματοπολτός, κέτσαπ ή άλλα προϊόντα και θα καταλήξουν, με τη σφραγίδα πολυεθνικών εταιρειών, στα πέρατα της οικουμένης.
Δεν υπάρχει ούτε μία από τις μεγάλες και πασίγνωστες πολυεθνικές εταιρείες τροφίμων που να μην αγοράζει επεξεργασμένη και μεταποιημένη τομάτα από την Ελλάδα! Αλίαρτος Βοιωτίας: εδώ έχουν μεγάλες μονάδες οι δύο εταιρείες που απορροφούν κάθε χρόνο τις μεγαλύτερες ποσότητες βιομηχανικής τομάτας και παράγουν τις μεγαλύτερες ποσότητες τοματοπολτού.
Στα εργοστάσια Κωπαΐς της κολοσσιαίας αμερικανικής πολυεθνικής Heinz και Νομικός της ομώνυμης οικογένειας, που ξεκίνησε την επιχειρηματική της σταδιοδρομία από τη Σαντορίνη το 1915 και αποτελεί βασικό προμηθευτή της γιγαντιαίας ευρωπαϊκής πολυεθνικής Unilever, εργάτες και μηχανές δεν παίρνουν ανάσα. Παραγωγοί πάνε κι έρχονται στα εργοστάσια. Ιδιες οι εικόνες αυτές τις ημέρες και στον Ορχομενό, στη Φθιώτιδα, στην Ηλεία, στην Αργολίδα, στη Μαγνησία, στην Ημαθία, στις Σέρρες. Σε όλες τις περιοχές όπου οι κάμποι κοκκινίζουν από την τομάτα θα έλεγε κανείς ότι ο Αύγουστος είναι «ο μήνας που θρέφει τους έντεκα».
Η μεταποιητική περίοδος ξεκινά τον Ιούλιο και διαρκεί ως τον Οκτώβριο. Αλλά ο πληθωρικός Αύγουστος είναι «ο καλός ο μήνας». Πάνω από 15.000 καλλιεργητές-αγρότες με τις οικογένειές τους κάνουν διακοπές στα χωράφια και έξω από τα 35 ανά τη χώρα εργοστάσια τομάτας, όπου χιλιάδες γυναίκες και άνδρες αυτόν τον μήνα και τον επόμενο εξασφαλίζουν ένα εισόδημα για τον χειμώνα. Τεράστια εργοστάσια που μοιάζουν με φαντάσματα τον χειμώνα «παίρνουν φωτιά» το καλοκαίρι. Ούτε οι ιδιοκτήτες και διευθυντές των εργοστασίων κάνουν διακοπές ποτέ τον Αύγουστο.
Τα χαμόγελα δεν περισσεύουν, αντίθετα από τον ιδρώτα. «Δεν βοήθησε ο καιρός» παραπονιούνται οι παραγωγοί.
Η πρώιμη παραγωγή ήταν πολύ μειωμένη, καθώς «κάηκε» από πρόωρες ζέστες. Οι καύσωνες του ώριμου καλοκαιριού έκαναν φτωχότερους τους καλλιεργητές. Η παραγωγή τελικά θα είναι μειωμένη, σύμφωνα με συντηρητικούς υπολογισμούς, γύρω στο 8%.
Λίγοι και κυρίως όσοι έχουν μεγάλο κλήρο και μπόρεσαν να αυξήσουν την παραγωγή νιώθουν τυχεροί και είναι ευχαριστημένοι.
* Σταθερή τιμή
Η τιμή που προσφέρουν τα εργοστάσια έχει… ημερομηνία 1999. «Είκοσι εννιά δραχμές το κιλό, όσες και πέρυσι». Η ένταξη στην ΟΝΕ δεν έφερε δώρα, οι Βρυξέλλες κάθε άλλο παρά αύξησαν τις ενισχύσεις για τη μεταποίηση τομάτας.
Ούτε οι βιομήχανοι μοιάζουν ευχαριστημένοι, αν και αυτοί μπορούν να ελπίζουν ότι η μειωμένη παραγωγή θα οδηγήσει αργά ή γρήγορα σε αύξηση τιμών για όσες ποσότητες δεν έχουν προπωληθεί με μακροχρόνια συμβόλαια στις μεγάλες πολυεθνικές. Από την περασμένη χρονιά έχουν ακόμη στις αποθήκες τους μεγάλα αποθέματα!
Οι μεταβολές που έγιναν εφέτος στο κοινοτικό καθεστώς ενισχύσεων για την παραγωγή και βιομηχανοποίηση τομάτας στην Ευρώπη ευτυχώς δεν έπληξαν, άμεσα, τους αγρότες-παραγωγούς. «Αύξησαν όμως τα κοστολόγια των εργοστασίων» παραπονιούνται οι εργοστασιάρχες.
Μια ολόκληρη εποχή φαίνεται να φθάνει στο τέλος της. «Από το 2001» εξηγεί ο πρόεδρος της Κωπαΐδος και στέλεχος της Heinz κ. Μ. Καλδέλλης «η ΕΕ θα χορηγεί τις επιδοτήσεις μέσω των τοπικών οργανώσεων παραγωγών κατευθείαν στους παραγωγούς…» οι οποίοι στη συνέχεια θα πρέπει να διαπραγματεύονται με τις βιομηχανίες την τιμή πώλησης. Η εγγυημένη όμως από την ΕΕ τιμή για τον αγρότη δεν θα ξεπερνά, ίσως, τις 11 δρχ. ανά κιλό.
Πολλοί φοβούνται ότι η προσαρμογή στο νέο καθεστώς θα είναι επώδυνη και θα κάνει αρκετούς παραγωγούς να στραφούν σε άλλες καλλιέργειες με μεγαλύτερο εγγυημένο εισόδημα.
«Τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα πέρασε στην τρίτη θέση στην παραγωγή τομάτας στην Ευρώπη οι Ισπανοί μας πέρασαν» πληροφορεί η κυρία Μαρία Νομικού που διευθύνει την ομώνυμη βιομηχανία στην Αλίαρτο. Οι Ιταλοί παραμένουν πρώτοι με διαφορά. Γίνεται λόγος για έναν «πόλεμο τιμών» που διεξάγεται σε ευρωπαϊκή κλίμακα και διεθνώς γύρω από τον τοματοπολτό και άλλα τοματικά προϊόντα, με τελικό αποτέλεσμα την επικράτηση ολοένα και πιο λιγοστών εταιρειών.
Πριν από λίγα χρόνια ξεπερνούσαν τις 50 οι ελληνικές βιομηχανίες που μεταποιούσαν τομάτα, τώρα έχουν μείνει 35 και αν επαληθευτούν οι προβλέψεις ειδήμονα του κλάδου των αγροτικών προϊόντων που θέλει να διατηρήσει την ανωνυμία του «ύστερα από τρία χρόνια θα έχουν απομείνει περί τις 15, από τις οποίες πέντε με έξι είναι αυτές που θα στέκονται με αξιώσεις».
* Προς την οδό Σοφοκλέους
Τόσο η Κωπαΐς όσο και η υποψήφια για το Χρηματιστήριο Νομικός, την οποία οι άλλοι «τοματάδες» αποκαλούν «το χαϊδεμένο παιδί της Unilever» φαίνεται να ενισχύουν τη θέση τους, κυριαρχώντας ιδιαίτερα στην παραγωγή και στις εξαγωγές τοματοπολτού, δηλαδή στην πρώτη μεταποίηση τομάτας. «Θέλουμε και μπορούμε να γίνουμε ισχυρότεροι σε πανευρωπαϊκό επίπεδο» είναι ο στόχος της Νομικός, η οποία πριν από χρόνια έγινε η πρώτη ελληνική βιομηχανία ειδών διατροφής που πιστοποιήθηκε κατά ISO 9002.
Στην ιστορική Κωπαΐδα εξάλλου, που ως το 1990 ανήκε στην οικογένεια Φραγκίστα, οι επενδύσεις διαδέχονται η μία την άλλη.
Ο τοματοπολτός, από τον οποίο παράγεται ποικιλία τελικών προϊόντων, συσκευάζεται σε ασηπτική σακούλα και στη συνέχεια τοποθετείται συνήθως σε βαρέλια 200 – 220 κιλών ή σε μεταλλικά κουτιά τριών ως πέντε κιλών. «Αποτελεί το κυριότερο εξαγόμενο προϊόν του κλάδου των προϊόντων τομάτας, αυτού του σημαντικού τομέα της οικονομίας ο οποίος στηρίζει την εγχώρια αγροτική παραγωγή και έχει έντονα εξαγωγικό προσανατολισμό» όπως αναφέρει συντάκτης κλαδικής μελέτης για τα προϊόντα τομάτας του Τμήματος Μελετών της Icap.
* Επώνυμα προϊόντα
Η ίδια η Unilever αποτελεί, εδώ και μερικούς μήνες, σημαντικό μέλος της οικογένειας των ελλήνων βιομηχάνων τομάτας. Η θυγατρική της, Ελαΐς, έχει αγοράσει το εργοστάσιο Πελαργός στην Ηλεία και ασχολείται κυρίως με τη δεύτερη μεταποίηση, με την παραγωγή και διάθεση τελικών επώνυμων προϊόντων στην εγχώρια αγορά, κυριαρχώντας στα προϊόντα ψιλοκομμένης τομάτας και του ελαφρά συμπυκνωμένου χυμού, καθώς και στις έτοιμες σάλτσες τομάτας.
Ο κυριότερος ανταγωνιστής της στην εγχώρια αγορά δεν είναι άλλος από τον ιστορικό και κραταιό Κύκνο της οικογένειας Μανουσάκη, που ξεκίνησε από το Ναύπλιο. Εκεί, τη δεκαετία του 1910, «άνοιξε φτερά» το πρώτο κονσερβοποιείο φρούτων της Ελλάδας.
Ο Κύκνος, ο οποίος πριν από μερικά χρόνια τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών για την ευρύτερη συμβολή του στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη της χώρας, κυριαρχεί στην εγχώρια αγορά τοματοπολτού, ολόκληρης αποφλοιωμένης τομάτας και κέτσαπ. Αποτελεί μάλιστα διακεκριμένο προμηθευτή πολυεθνικών.
Ιδιαίτερα ανερχόμενη θεωρείται η εταιρεία Προντάκτα της οικογένειας της κυρίας Μαρίας Βαγενά, ενώ η τρίτη θέση, ανάμεσα σε όλες τις εταιρείες με κριτήριο τον όγκο επεξεργασίας τομάτας, ανήκει σε μια εταιρεία κεφαλαίων της χώρας του συνταγματάρχη Μουαμάρ Καντάφι. Η βιομηχανία Αστερίς στην Ηλεία είναι 100% θυγατρική του Λιβυκού Οργανισμού Εξωτερικού Εμπορίου και εξάγει ολόκληρη την παραγωγή της στη Λιβύη.
