Αποτέλεσμα υπόγειας και σκοτεινής συνωμοσίας, πολιτικός δάκτυλος, μόδα ή απλώς μια τυχαία συγκυρία; Μπορεί να είναι το ένα ή το άλλο, τίποτε από όλα αυτά ή και όλα μαζί. Σε κάθε περίπτωση όμως, όταν οι συμπτώσεις είναι πολλές, πολλά είναι και τα ερωτήματα που γεννιούνται…
Ερώτημα 1ο: Ποια είναι η «υπόθεση Μπλάνα»;
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Εφέτος, στο Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου από τις παραστάσεις αρχαίου δράματος που περιλαμβάνονται στο πρόγραμμά του οι τέσσερις έχουν την υπογραφή του Γιώργου Μπλάνα στη μετάφραση.
Συγκεκριμένα, τρεις θα παιχτούν στη Επίδαυρο και μία στο Ηρώδειο. Πρόκειται για τα έργα «Αγαμέμνων» του Αισχύλου σε σκηνοθεσία Τσέζαρις Γκραουζίνις, «Ορέστης» του Ευριπίδη από τον Γιάννη Αναστασάκη (ΚΘΒΕ) και «Βάτραχοι» του Αριστοφάνη με σκηνοθέτη τον Κώστα Φιλίππογλου, ενώ στο Ηρώδειο θα παρουσιαστεί η «Αντιγόνη» του Σοφοκλή σε σκηνοθεσία των Αιμίλιου Χειλάκη και Μανώλη Δούνια.
Ερώτημα 2ο: Ποιος είναι ο Γιώργος Μπλάνας;
Στο θέατρο τον σύστησε ο Μιχαήλ Μαρμαρινός το 2011 με τη μετάφρασή του στον «Ηρακλή Μαινόμενο» του Ευριπίδη (Εθνικό Θέατρο – Επίδαυρος). «Ο Μιχαήλ Μαρμαρινός είχε διαβάσει τον «Φιλοκτήτη» που είχα ήδη μεταφράσει. Του άρεσε και μου τηλεφώνησε να συνεργαστούμε» λέει ο Γιώργος Μπλάνας στο «Βήμα». «Από τον Μιχαήλ με γνώρισε ένας ευρύς κύκλος ανθρώπων. Είχα μεταφράσει ήδη Αρχίλοχο, δύο ραψωδίες της Ιλιάδας από το 1997 και τον «Φιλοκτήτη»».
Γεννημένος στο Αιγάλεω το 1959, με σπουδές ηλεκτροτεχνίας και βιβλιοθηκονομίας, δημοσίευσε ποίηση για πρώτη φορά το 1987 («Η ζωή κολυμπά σαν φάλαινα ανύποπτη πριν τη σφαγή», εκδόσεις Υάκινθος). Εκανε διάφορες δουλειές, όπως κειμενογράφος στη διαφήμιση, ενώ κατά καιρούς συνεργάστηκε με πολιτικά και λογοτεχνικά περιοδικά. Ως σήμερα μετρά πάνω από δέκα ποιητικές συλλογές ενώ έχει μεταφράσει, εκτός από αρχαία τραγωδία, έργα ξένων συγγραφέων.
Ερώτημα 3ο: Ποιοι τον αμφισβητούν;
Με το άρθρο του στο «Books’ Journal» Απριλίου (τεύχος 86) «Φεστιβάλ Επιδαύρου ή Φεστιβάλ Γιώργου Μπλάνα;» ο καθηγητής Αρχαίου Θεάτρου στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πατρών και μεταφραστής αρχαίων ελληνικών κειμένων Θεόδωρος Κ. Στεφανόπουλος επεσήμανε το γεγονός –ποσοτικά και ποιοτικά. Παραθέτοντας πρωτότυπα και μεταφρασμένα αποσπάσματα έγραψε ότι «Το αρχαίο κείμενο χρησιμοποιείται απλώς ως αφορμή, αν όχι ως πρόσχημα, για το κείμενο του κ. Μπλάνα, που πλειστάκις παράγεται ερήμην του πρωτοτύπου και διαλαλεί σε κάθε σελίδα του την άγνοια της αρχαίας γλώσσας».
Από την πλευρά του, ο ομότιμος καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης Μιχαήλ Πασχάλης μιλώντας στο «Βήμα» υπενθυμίζει το «βεβαρημένο μεταφραστικό παρελθόν» του Γιώργου Μπλάνα όταν το 2015 έλαβε το Κρατικό Βραβείο (2014) για τη μετάφραση «από τα ρωσικά» του μυθιστορήματος του Βασίλι Γκρόσμαν «Ζωή και Πεπρωμένο» (εκδόσεις Γκοβόστη), η οποία όμως «αποδείχτηκε» ότι έγινε από τα αγγλικά.
Ορμώμενος κυρίως από τη μετάφραση της Ιλιάδας (ραψωδία Α) σχολιάζει ότι «ο τρόπος που μεταφράζει δεν έχει προηγούμενο ανάμεσα στις έγκυρες νεοελληνικές και ξένες μεταφράσεις της Ιλιάδας –ίσως παρόμοιες μεταφράσεις να απαντούν σε κάποια εξωτική χώρα».
Ερώτημα 4ο: Τι συνέβη με το βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης 2015;
Ο Γιώργος Μπλάνας έλαβε το Βραβείο Μετάφρασης Εργου Ξένης Λογοτεχνίας το 2015 για το έργο «Ζωή και Πεπρωμένο» του Βασίλι Γκρόσμαν. Μετά τη βράβευσή του φούντωσε η συζήτηση για το αν η μετάφραση έγινε από τα ρωσικά (όπως αναγράφεται στο εξώφυλλο της έκδοσης) ή από μεταφράσεις στα αγγλικά ή και τα γαλλικά.
Αυτό υποστήριξαν με άρθρα τους στο περιοδικό «Athens Book Review» η Αλεξάνδρα Ιωαννίδου, σλαβολόγος, αναπληρώτρια καθηγήτρια του ΠΑ και μεταφράστρια από τα ρωσικά, και η Μαρία Παπαδήμα, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Γαλλικής Φιλολογίας του ΠΑ και βραβευμένη μεταφράστρια του Πεσόα.
Ο ίδιος ο μεταφραστής είχε υποστηρίξει ότι είναι προϊόν «συνωμοσίας».
Ερώτημα 5ο: Πώς τον αντιμετωπίζει το σινάφι;
«Κακός μεταφραστής» που «δεν μεταφράζει από το αρχαίο κείμενο» είναι ορισμένοι από τους χαρακτηρισμούς που αφορούν τον Γιώργο Μπλάνα, ενώ κατά άλλους εκφράζει «μια εναλλακτική, λιγότερο αυστηρή μετάφραση, που όμως λειτουργεί θεατρικά».
Παράλληλα, θεωρείται απολύτως θεμιτό να μην παρεμβαίνει η διεύθυνση του Φεστιβάλ στην επιλογή των συντελεστών μιας παραγωγής. Ωστόσο, πρέπει να έχει επίγνωση της ταυτότητας κάθε παράστασης.
Το σινάφι αναρωτιέται και «με ποια κριτήρια επιλέγουν οι σκηνοθέτες τους μεταφραστές τους».
Ερώτημα 6ο: Πόσα λεφτά βγάζει ένας μεταφραστής στο θέατρο;
Σύμφωνα με τα ισχύοντα, ο μεταφραστής παίρνει το 10% των εισπράξεων από τα εισιτήρια. Τρία διήμερα στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου και μία βραδιά στο Ηρώδειο, ακόμη κι αν οι χώροι δεν γεμίσουν, μεταφράζεται σε ένα μη ευκαταφρόνητο ποσό. Βέβαια το ποσοστό αυτό δεν δίνεται πάντα –ίσως μόνον στις κρατικές σκηνές, και έτσι οι συμφωνίες είναι είτε μειωμένου ποσοστού είτε fix ποσού για τον μεταφραστή.
Ερώτημα 7ο: Τι απαντά το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου;
Ο καλλιτεχνικός διευθυντής του, Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος, δηλώνει στο «Βήμα» σχετικά: «Το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου όταν καταρτίζει το πρόγραμμά του επιλέγει, όπως είναι φυσικό, έργα και σκηνοθέτες, και όχι τους επιμέρους συντελεστές τής κάθε παράστασης. Ετσι συνέβη εφέτος να υπογράφει το ίδιο πρόσωπο τέσσερις μεταφράσεις αρχαίου δράματος (τρεις στην Επίδαυρο και μία στο Ηρώδειο, και όχι όλες καινούργιες). Δεν θα μπορούσε το φεστιβάλ να παρεμβαίνει στην κεντρική σύλληψη ενός σκηνοθέτη –κάτι τέτοιο θα οδηγούσε σε επικίνδυνες ατραπούς. Ωστόσο, το πρόβλημα δεν παύει να υπάρχει, και θα ευχόμουν να ρυθμίζεται από τους άμεσα ενδιαφερομένους, με βάση κάποια στοιχειώδη δεοντολογία».
Ερώτημα 8ο: Γιατί ο Γιώργος Μπλάνας δέχτηκε να αναλάβει τέσσερις μεταφράσεις;
Ο μεταφραστής απαντάει σχετικά στο Βήμα: «Θέλω να πιστεύω ότι όλο αυτό, οι τέσσερις δικές μου μεταφράσεις, εκφράζει κάτι κολακευτικό για εμένα. Ετσι το εξέλαβα. Το Φεστιβάλ κάνει την επιλογή των παραστάσεων και στη συνέχεια ο σκηνοθέτης, των συνεργατών-συντελεστών. Τονίζω όμως ότι μεταφράζω από το πρωτότυπο, από τα αρχαία.
Οι «Βάτραχοι» ήταν δουλειά που έπρεπε να είχε γίνει πέρυσι, τον «Αγαμέμνονα» τον είχαμε συζητήσει με τον σκηνοθέτη από την εποχή που κάναμε μαζί τον «Φιλοκτήτη» (2014). Οσο για την «Αντιγόνη», είναι μια παραγωγή που κυρίως θα περιοδεύσει. Ο «Ορέστης» είναι η πρόσφατη δουλειά μου, μια παραγγελία του ΚΘΒΕ. Εκτός από τον Γιάννη Αναστασάκη, με τους υπόλοιπους τρεις έχω ξαναδουλέψει. Είναι άνθρωποι με τους οποίους έχω μια πνευματική επαφή».
Ερώτημα 9ο: Μόδα είναι, θα περάσει;
Το θέατρο κατά εποχές κυριαρχείται από μόδες. Εργα, συγγραφείς, αναλόγια, μονόλογοι, αποδομημένο θέατρο (devised), παραστάσεις δίχως κείμενο, δίχως ηθοποιούς, έργα χωρίς λόγια και άλλα πολλά. Οπότε, ένας μεταφραστής λιγότερο ακαδημαϊκός και περισσότερο «ελεύθερος» μπορεί να είναι τώρα της μόδας περισσότερο από πριν.
Ερώτημα 10ο: Είναι ο Γιώργος Μπλάνας ο «δικός μας άνθρωπος»;
Την απάντηση στο ερώτημα έχει ήδη δώσει η «Αυγή» στην ιστοσελίδα της με ημερομηνία 7 Μαΐου 2015. Τότε που δημοσίευσε τη βράβευση του μεταφραστή. «Στον δικό μας άνθρωπο Γιώργο Μπλάνα, συνεργάτη της «Αυγής», και την Birgit Hildebrand απονεμήθηκαν τα Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνικής Μετάφρασης 2014».
Από το 2007 ο Γιώργος Μπλάνας μαζί με 1.399 ακόμη ανήκει στους «1.400 ενεργούς πολίτες, των γραμμάτων, των τεχνών, των επιστημών, της εκπαίδευσης κ.λπ.» του καταλόγου εκλογικής υποστήριξης του ΣΥΡΙΖΑ (www.syriza.gr, 06/09/2007) και στη μακρά λίστα τού «ΟΧΙ» τον Ιούλιο του 2015.
«Κάθε καλλιτέχνης διεκδικεί την πολιτική του ελευθερία» καταλήγει ο Γιώργος Μπλάνας. Ουδείς διαφωνεί.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
