Στις δέκα δημοφιλέστερες λέξεις της Αμερικής ο γύρος

Philosophy, democracy, metaphysics, anatomy, euphemism, geography, economy, mathematics, astronomy… Στο λεξιλόγιο της αγγλικής γλώσσας είναι πολλές οι λέξεις ελληνικής προέλευσης, πράγμα που επισημαίνουμε με περηφάνια σε κάθε ευκαιρία, είτε επειδή είναι μεγάλος ο αριθμός τους είτε επειδή είναι μεγάλο το σημασιολογικό βάρος τους. Λέξεις πολυσύλλαβες, εκφράζουν συνήθως αφηρημένες έννοιες που αποτελούν οικουμενικές αξίες, ονοματίζουν επιστημονικά πεδία, περιγράφουν όρους. Ανάμεσα στη φιλοσοφία, στη δημοκρατία και στη μεταφυσική, στην οικονομία και στα μαθηματικά βρήκε εφέτος τη θέση της μια λέξη μικρή και όχι τόσο περισπούδαστη: ο γύρος, ο οποίος συγκαταλέγεται στις «Λέξεις της Χρονιάς» για το 2017 του αμερικανικού λεξικού «Merriam-Webster».

Το λεξικό «Merriam-Webster», το οποίο κυκλοφορεί από το 1828, στην online εκδοχή του δίνει στους χρήστες του Διαδικτύου δωρεάν πρόσβαση στο περιεχόμενό του. Από τη στατιστική επεξεργασία των επισκέψεων στην ιστοσελίδα του καταλήγει στο τέλος κάθε χρονιάς σε έναν κατάλογο με τις «Λέξεις της Χρονιάς». Το 2017 ανάμεσα στις λέξεις complicit (συνεργός), dotard (γεροξεκούτης), empathy (κατανόηση, συμπόνια), federalism (φεντεραλισμός), feminism (φεμινισμός), gaffe (γκάφα), hurricane (τυφώνας), recuse (εξαιρούμαι) και syzygy (συζυγία) βρέθηκε και η λέξη gyros (γύρος).

Οι χρήστες αναζητούν τη σημασία μιας λέξης όταν αυτή αναφέρεται στον δημόσιο διάλογο και προβληματίζονται για το περιεχόμενό της. Οι «Λέξεις της Χρονιάς» είναι συνήθως μάρτυρες των πολιτικών και κοινωνικών εξελίξεων, αλλά όχι πάντα, λένε οι επιμελητές του λεξικού. Ο γύρος συζητήθηκε πολύ όταν ο Τζίμι Φάλον, παρουσιαστής της δημοφιλούς βραδινής εκπομπής «The Tonight Show with Jimmy Fallon», γύρισε ένα σχετικό κωμικό βίντεο με τον τραγουδοποιό της κάντρι μουσικής Λιουκ Μπράιαν. Οι δυο τους σταμάτησαν να αγοράσουν φαγητό σε μια καντίνα στη Νέα Υόρκη, αλλά ο Μπράιαν δεν ήξερε πώς να προφέρει τον γύρο που λαχταρούσε να παραγγείλει. Ο προβληματισμός του έδωσε αφορμή για τη σύνθεση ενός κάντρι τραγουδιού «Είμαι ένα καλό παιδί από την Τζόρτζια / ξέρω πολλά κι είμαι το καμάρι του πατέρα μου / αλλά δεν ξέρω πώς να προφέρω αυτό το φαγητό / εκείνο με την πίτα, το κρέας, την ντομάτα, το κρεμμύδι και το γιαούρτι / τζέι-ρο, γίι-ρο ή τζίι-ρο το λένε;». Το βίντεο με τους δυο τους και το τραγούδι, με τον τίτλο «I Don’t Know How to Pronounce Gyro», διαδόθηκε γρήγορα στο Διαδίκτυο κάνοντας τον γύρο να εκτιναχθεί στις αναζητήσεις του «Merriam-Webster» τον Μάρτιο.

Πώς προφέρεται τελικά στα αγγλικά ο γύρος; Εξαρτάται σε τι αναφέρεστε, εξηγούν οι επιμελητές του λεξικού. Αν αναφέρεστε στη συντομευμένη μορφή της λέξης gyroscope (γυροσκόπιο), τότε θα τον προφέρετε τζάι-ρο. Αν αναφέρεστε στο δημοφιλές έδεσμα της ελληνικής κουζίνας, τείνει πλέον να προφέρεται σύμφωνα με φωνητικούς κανόνες επηρεασμένους από την ελληνική προφορά, γίι-ρο (YEE-roh) ή τζίι-ρο (ZHIHR-oh). Μαζί με την προφορά το λεξικό δίνει την ετυμολογία της λέξης από το ελληνιστικό γύρος (κύκλος) και αναλυτικά το περιεχόμενο μιας πίτας με γύρο.

«Κορυφαία Λέξη της Χρονιάς» αναδείχθηκε η λέξη feminism (φεμινισμός), η οποία ήταν στο προσκήνιο σε όλη τη διάρκεια της χρονιάς, από τις διαδηλώσεις γυναικών ενάντια στον μισογυνισμό του Ντόναλντ Τραμπ στην Ουάσιγκτον και σε άλλες πόλεις τον Ιανουάριο του 2017 ως την εκστρατεία του #MeToo και τις καταγγελίες για τη σεξουαλική κακοποίηση στο Χόλιγουντ στα τέλη της χρονιάς.

Από τις υπόλοιπες λέξεις, η λέξη complicit αναφέρθηκε σε ζητήματα που αφορούν την κυβέρνηση Τραμπ, την αποπομπή τού επικεφαλής του FBI Τζέιμς Κόμι, τη ρωσική ανάμειξη στην προεκλογική εκστρατεία στις ΗΠΑ και τον ρόλο που έπαιξε στις επαφές με τους Ρώσους ο γαμπρός τού Τραμπ, Τζάρεντ Κούσνερ. «Είστε συνεργός;» ρώτησαν τη σύζυγό του Ιβάνκα Τραμπ σε τηλεοπτική εκπομπή. «Δεν γνωρίζω τι σημαίνει συνεργός» απάντησε εκείνη και η λέξη γνώρισε έξαρση αναζητήσεων στο λεξικό.

Με τη σκληρότητα και τον ρατσισμό της πολιτικής Τραμπ σχετίζεται και η δεύτερη ελληνικής καταγωγής λέξη της λίστας. Οταν ο ιρανός σκηνοθέτης Ασγκάρ Φαραντί, ο οποίος τιμήθηκε με το Οσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας για την ταινία του «Ο εμποράκος», αρνήθηκε να ταξιδέψει στις ΗΠΑ για να παραλάβει το Οσκαρ διαμαρτυρόμενος για το διάταγμα απαγόρευσης εισόδου στις ΗΠΑ μεταναστών από επτά μουσουλμανικές χώρες, έκανε λόγο για «κατανόηση και συμπόνια μεταξύ μας, γιατί αυτό είναι που χρειαζόμαστε σήμερα».

Το ρήμα recuse συζητήθηκε σε σχέση με την αντίπαλο του Τραμπ, Χίλαρι Κλίντον, όταν ο γενικός εισαγγελέας Τζεφ Σέσιονς ανακοίνωσε ότι θα ζητήσει να εξαιρεθεί από τη δικαστική έρευνα για τη Χίλαρι Κλίντον διότι είχε κάνει έντονα επικριτικά σχόλια γι’ αυτή στη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας της, πράγμα που μπορεί να δημιουργούσε ενδοιασμούς για την αμεροληψία του.

«Σε ό,τι αφορά την ιατρική περίθαλψη, οι ΗΠΑ έχουν να επιλέξουν ανάμεσα σε δύο πολιτικές: σοσιαλισμός ή φεντεραλισμός» αναφέρθηκε στη συζήτηση για την υγεία στο Κογκρέσο, στέλνοντας τους Αμερικανούς να αναζητήσουν του περιεχόμενο του όρου του φεντεραλισμός.

Η λέξη hurricane (τυφώνας) αναζητείται συχνά κάθε φορά που κάποιος τυφώνας, η «Ιρμα», ο «Χάρβεϊ» ή η «Μαρία», πλήττει τα νησιά και τις ακτές των ΗΠΑ, ενώ τον αστρονομικό όρο syzygy (συζυγία), ακόμη μία ελληνικής καταγωγής λέξη, αναζήτησαν οι χρήστες με αφορμή την έκλειψη Ηλίου στις 21 Αυγούστου 2017, ενώ τη λέξη dotard, μια παλιομοδίτικη λέξη, σημειώνουν οι επιμελητές του λεξικού, τη θυμήθηκαν όταν τον Σεπτέμβριο ο βορειοκορεάτης πρόεδρος Κιμ Γιονγκ Ουν αποκάλεσε τον Ντόναλντ Τραμπ «διανοητικά διαταραγμένο γεροξεκούτη».

Μετά την γκάφα στην τελετή απονομής των βραβείων Οσκαρ τον Φεβρουάριο του 2017, όταν ανακοινώθηκε ότι το βραβείο καλύτερης ταινίας απονέμεται στην ταινία «La La Land» για να ανακοινωθεί λίγα λεπτά αργότερα ότι είχε γίνει λάθος, ενώ οι συντελεστές της ταινίας βρίσκονταν ήδη στη σκηνή για να παραλάβουν το βραβείο, η λέξη gaffe (γκάφα) πύκνωσε στις αναζητήσεις στο «Merriam-Webster».

Οι λέξεις δείχνουν τι σκεφτόμαστε, υπογραμμίζουν οι συντάκτες και οι επιμελητές του λεξικού, και η λίστα με τις «Λέξεις της Χρονιάς» για το 2017 είναι μια επισκόπηση της πολιτικής ζωής στις ΗΠΑ σε μια δεδομένη χρονική στιγμή, των κοινωνικών προβληματισμών, των επιστημονικών αναζητήσεων και των πολιτιστικών γεγονότων. Δεν μπορεί να μην αναρωτηθεί κανείς, διαβάζοντάς την, ποια θα μπορούσε να είναι η αντίστοιχη ακτινογραφία της ελληνικής ζωής του 2017 αν είχαμε τα αντίστοιχα λεξικογραφικά εργαλεία να καταγράψουμε τι απασχόλησε τους Ελληνες τη χρονιά που πέρασε, μια σφυγμομέτρηση ίσως πιο αντιπροσωπευτική από τις επικεντρωμένες δημοσκοπήσεις.