Σαν ήρωας αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, ο Τζον Φορμπς Νας χτυπήθηκε σκληρά από τη μοίρα τη στιγμή του μεγαλύτερου θριάμβου του. Ηταν μόλις 20 ετών όταν έλαμψε στη μαθηματική σκηνή, το 1948, και μόλις 30 όταν το ιδιοφυές μυαλό του άρχισε να βυθίζεται στα σκοτάδια της σχιζοφρένειας.
Μέσα σε 14 μήνες από την άφιξή του στο Πρίνστον εφηύρε μια επαναστατική θεωρία για την ανθρώπινη σύγκρουση και συνεργασία που θα του χάριζε τελικά το βραβείο Νομπέλ. Και μέσα σε τρεις δεκαετίες ψυχικής ασθένειας και εγκλεισμού, πάλεψε μόνος του με τους δαίμονες που γεννούσε το μεγαλοφυές μυαλό του. Η πραγματική ιστορία του Nας είναι πολύ πιο περίπλοκη από την εκδοχή που παρουσίασε το φιλμ «Ενας υπέροχος άνθρωπος» (2001), που τον έκανε διάσημο στο ευρύ κοινό, αλλά η απεικόνιση της ψυχικής αρρώστιας και της επανεμφάνισής της, στην ταινία, είναι ουσιαστικά αληθινή.
Με πολλούς τρόπους, η ασθένεια του Νας ήταν μια κλασική περίπτωση παρανοειδούς σχιζοφρένειας. Τα συμπτώματα δεν ξέσπασαν πριν από την ηλικία των 30, ακριβώς όταν επρόκειτο να προαχθεί σε τακτικό καθηγητή στο MIT. Είπε στον πρόεδρο ενός ανταγωνιστικού τμήματος ότι δεν θα είναι σε θέση να δεχθεί την προσφορά επειδή: «Πρόκειται να γίνω αυτοκράτορας της Ανταρκτικής».
Οπως πολλοί άνθρωποι που πάσχουν από σχιζοφρένεια, ο Νας δεν πίστευε ότι ήταν άρρωστος. Καθώς τα επεισόδια γίνονται όλο και πιο σοβαρά, στις αρχές της δεκαετίας του 1960, κατηγόρησε τη σύζυγό του Αλίσια ότι ήθελε να τον κλείσει σε άσυλο και σχεδίαζε να φύγει για την Ευρώπη χωρίς αυτήν. Εξαντλημένη και σε κατάθλιψη, πασχίζοντας να μεγαλώσει μόνη τον γιο τους, η Αλίσια πήρε διαζύγιο το 1963. Παρ’ όλα αυτά, συνέχισε να τον βλέπει, να τον επισκέπτεται όταν νοσηλευόταν, και δεν σταμάτησε ποτέ να τον υποστηρίζει. (Ξαναπαντρεύτηκαν όταν είχε πια θεραπευθεί, το 2001.)

Ο αγώνας με το μυαλό του

Στα μαθηματικά ήταν αξεπέραστος. Εδωσε το όνομά του στην «ισορροπία Νας» –μια θέση σε μια κατάσταση ανταγωνισμού ή σύγκρουσης στην οποία και οι δύο πλευρές έχουν επιλέξει μια στρατηγική, αλλά όπου καμία πλευρά δεν μπορεί να αλλάξει ανεξάρτητα τη στρατηγική της χωρίς να καταλήξει σε μια λιγότερο επιθυμητή θέση.
Τέτοιες καταστάσεις είναι κοινές στην καθημερινή ζωή και στις σχέσεις των επιχειρηματιών, των πολιτικών και των εθνών. Ο Νας είχε φτάσει στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον το 1948 για να κάνει μεταπτυχιακό στα μαθηματικά, φέρνοντας μια λακωνική συστατική επιστολή μιας αράδας από τον προηγούμενο καθηγητή του: «Αυτός ο άνθρωπος είναι ιδιοφυΐα». Απέδειξε τη μεγαλοφυΐα του μέσα σε δύο χρόνια δημοσιεύοντας τη μικρότερη εργασία που κέρδισε ποτέ ένα βραβείο Νομπέλ. Περιείχε μόλις 317 λέξεις.
Με κάθε εργασία του άφηνε τους μαθηματικούς όλου του κόσμου με ανοιχτό το στόμα: «Οποτε παρουσίαζε κάποια εργασία», θυμάται ένας καθηγητής του MIT, «πάντα κάποιος από το ακροατήριο θα έλεγε «απίστευτο!»». Αλλά ξαφνικά οι εργασίες σταματούν, και οι διαλέξεις του αρχίζουν να γίνονται παραληρηματικές, χωρίς κανένα νόημα. Mπαίνει στην ψυχιατρική κλινική, όπου οι γιατροί σηκώνουν τα χέρια ψηλά: διαγιγνώσκουν σχιζοφρένεια, μια ασθένεια που κανείς δεν ξέρει από πού προέρχεται και δεν έχει θεραπεία. Παραιτείται από το MIT και ζει μεταξύ ψυχιατρικών κλινικών και του Πρίνστον, όπου τριγυρίζει σαν φάντασμα. Φοράει παράταιρα ρούχα, δεν μιλάει σε κανέναν, κλείνεται για ώρες διαβάζοντας στη βιβλιοθήκη, ή περπατάει άσκοπα ανάμεσα στα κτίρια.
O ίδιος περιέγραψε την ασθένειά του σε μια μελέτη που έκανε για την δέκατη παγκόσμια σύνοδο Ψυχιατρικής το 1996 ως εξής: «Αρχισα να αισθάνομαι πως το προσωπικό του MIT, και αργότερα ολόκληρη η Βοστώνη, συμπεριφερόταν περίεργα απέναντί μου. Αρχισα να βλέπω κρυπτοκομμουνιστές παντού. Αρχισα να πιστεύω πως είμαι σημαντική θρησκευτική προσωπικότητα, και άκουγα φωνές συνεχώς. Tο ντελίριο ήταν σαν ένα όνειρο από το οποίο έμοιαζε πως δεν θα ξυπνήσω ποτέ…».

Μαθηματικά και σχιζοφρένεια

Eνώ εκείνος ζούσε στον κόσμο των παραισθήσεών του, ο κόσμος των μαθηματικών και των οικονομικών περιστρεφόταν γύρω από τις θεωρίες του. Σε κάθε πανεπιστημιακό αμφιθέατρο αναφερόταν «η ισορροπία Nας», «η διαπραγματευτική λύση Νας», «το πρόγραμμα Nας». Πολλοί πίστευαν ότι είναι νεκρός. Οσοι ήξεραν το δράμα του προσπαθούσαν να τον βοηθήσουν. H γυναίκα του στεκόταν πάντα στο πλευρό του. Tο Πρίνστον του είχε δώσει την άδεια να χρησιμοποιεί τη βιβλιοθήκη και τους υπολογιστές. Συνάδελφοί του τον καλούσαν σε σεμινάρια. Αλλά ο Νας εμφανιζόταν κάθε πρωί στο πανεπιστήμιο, χωρίς να μιλάει σε κανέναν. Tις λίγες φορές που άνοιγε το στόμα του ήταν για να ζητιανέψει κανένα τσιγάρο ή μερικά ψιλά.
Πολλά χρόνια αργότερα, μετά τη βράβευσή του με το Νομπέλ, τον ρώτησαν σε μια συνέντευξη πόσο κοντά είναι η ιδιοφυΐα με την τρέλα. «Δεν θα τολμούσα να πω πως υπάρχει ευθεία σχέση μεταξύ μαθηματικών και τρέλας, αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι μεγάλοι μαθηματικοί υπέφεραν από μανιακά χαρακτηριστικά, ντελίρια και συμπτώματα σχιζοφρένειας» απάντησε ο Νας.

ΟΙ ΣΤΑΘΜΟΙ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΟΥ

1928 Γεννιέται, στις 13 Ιουνίου, στο Μπλούφιλντ, μικρή πόλη της Δυτικής Bιρτζίνια, από μια μεσοαστική οικογένεια. Ηταν ένα ξεχωριστό παιδί, αλλά όχι μαθητής τού άριστα: διάβαζε ακατάπαυστα, έπαιζε σκάκι, μπορούσε να σφυρίζει ολόκληρες συμφωνίες του Μπαχ.

1947 Στα 19 του λύνει το θεώρημα του Μπράουερ, μια απόδειξη που όλες οι μαθηματικές ιδιοφυΐες της εποχής θεωρούσαν αδύνατη.

1948 Με πτυχίο και μεταπτυχιακό Μαθηματικών, παίρνει υποτροφία στο Πανεπιστήμιο Πρίνστον όπου αρχίζει ακαδημαϊκή καριέρα. Η συστατική επιστολή του πρώην καθηγητή του ήταν μόνο μία πρόταση: «Αυτός ο άνθρωπος είναι ιδιοφυΐα».

1950 Ελαβε το διδακτορικό του με μία διατριβή 28 σελίδων σχετικά με τα μη συνεργατικά παίγνια.

1951 Αρχίζει να διδάσκει μαθηματικά στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο Μασαχουσέτης (ΜΙΤ). Γνωρίζει την Αλίσια Λόπες-Χάρισον ντε Λαρντέ, φοιτήτρια Φυσικής από το Ελ Σαλβαδόρ και παντρεύονται το 1957 σε μία καθολική τελετή, αν και ήταν άθεος.

1959 Η σύζυγός του τον εισάγει σε ψυχιατρική κλινική μετά από διάγνωση σχιζοφρένειας. Τα επόμενα τριάντα χρόνια θα παλέψει με την ψυχική ασθένεια.

1970 Παίρνει οριστικά εξιτήριο από το ψυχιατρείο, αλλά συνεχίζει να υποφέρει από ψυχωτικά επεισόδια για πολλά χρόνια ακόμη.

1994 Κερδίζει το Νομπέλ Οικονομικών με τους Ρ. Ζέλτεν και Τζ. Χαρσάνυι για τη συμβολή του στη θεωρία των παιγνίων.

2001 Παντρεύεται πάλι την Αλίσια, με την οποία είχαν πάρει διαζύγιο το 1963.

2002 Η ταινία «Ενας υπέροχος άνθρωπος», που βασίζεται στη ζωή του και στον αγώνα του με τη σχιζοφρένεια, κερδίζει τέσσερα Οσκαρ.

2015 Στις 23 Μαΐου ο Τζον Νας και η σύζυγός του Αλίσια σκοτώνονται σε τροχαίο δυστύχημα, όταν το ταξί στο οποίο επέβαιναν προσέκρουσε σε προστατευτικό κιγκλίδωμα, στο Νιου Τζέρσεϊ.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ