Τάσος Μπουλμέτης: «1968», η χρονιά του οργισμένου πλανήτη

«Κλέψε μου λίγο το κορμί σου προς τα δεξιά, Αλκιβιάδη!.. Θα φύγει πρώτα η κάμερα προς τα δεξιά!.. Πάμε, Αλκιβιάδη! Πιο αργά… Πιο αργά! Ετσι… Λίγο γρήγορα! Από ‘δώ και πέρα νυχτώνει, παιδιά!… Μοτέρ!.. 432 κίνηση μηχανής!.. Πάμε, Αλκιβιάδη!». Οπως κάθε σωστός σκηνοθέτης, o Τάσος Μπουλμέτης βρίσκεται πάντα σε έξαρση την ώρα της λήψης. Οχυρωμένος πίσω από μόνιτορ, κάμερες, καλώδια, εργαλεία, προβολείς, καρέκλες και φυσικά το τεχνικό επιτελείο του, ο Μπουλμέτης έδειχνε πλήρως σε ετοιμότητα εκείνο το απόγευμα της Παρασκευής όταν μας φιλοξένησε στα γυρίσματα της τελευταίας ταινίας του. Ενίοτε μιλούσε χαμηλόφωνα σε έναν από τους βοηθούς του, τον Αρσένη Πολυμενόπουλο, την ώρα που βρισκόταν σε διαρκή συνεννόηση με τον διευθυντή φωτογραφίας του, τον Γιάννη Δασκαλοθανάση. Ολα αυτά μέσα στον τεράστιο χώρο της Πειραιώς 260.

Ενώ γράφονται αυτές οι γραμμές, τα γυρίσματα της ταινίας έχουν πλέον ολοκληρωθεί και ο σκηνοθέτης-σεναριογράφος έχει περάσει στο τελικό στάδιο επεξεργασίας. Στην ουσία, μόνο ένα μέρος του χώρου, μικρό συγκριτικά με τον υπόλοιπο αχανή χώρο, ήταν εκείνο που την ημέρα της επίσκεψής μας τον ενδιέφερε. Μια γωνία για την ακρίβεια, η οποία είχε «μεταμορφωθεί» για την αναπαράσταση των αποδυτηρίων του Παναθηναϊκού Σταδίου στο Καλλιμάρμαρο, εκεί όπου κάποτε, σε εποχές πολύ χειρότερες (αλλά και πολύ πιο αθώες) συγκριτικά με τη σημερινή, ένα αθλητικό γεγονός επρόκειτο να συσφίξει τους Ελληνες και έστω για λίγο να τους κάνει κάτι σπάνιο: μια ενωμένη, δυνατή γροθιά.

Ο Τάσος Μπουλμέτης ήταν εκεί όταν το αθλητικό αυτό γεγονός συνέβη. Το έζησε από πρώτο χέρι, είδε τα πάντα με τα μάτια του. Ο μετέπειτα σκηνοθέτης της θριαμβευτικής επιτυχίας «ΠΟΛΙΤΙΚΗ Κουζίνα» και του προπέρσινου «Νοτιά», ήταν μόλις 10 χρονών όταν βίωσε σε απόσταση αναπνοής τη νίκη της ΑΕΚ επί της Σλάβια Πράγας στον τελικό Κυπέλλου Κυπελλούχων καλαθοσφαίρισης τον Απρίλιο του 1968. Πρόκειται για ένα γεγονός το οποίο, όπως ο ίδιος ο Μπουλμέτης –δηλωμένος οπαδός της ΑΕΚ –λέει σήμερα, έμελλε να σημαδέψει όλη την υπόλοιπη ζωή του.

Σε ένα κατάμεστο Καλλιμάρμαρο όπου οι ελληνικές σημαίες κυμάτιζαν με υπερηφάνεια ανάμεσα σε συνθήματα όπως «ΑΕΚ οι Ολυμπιακοί μαζί σου! ΑΕΚ οι Παναθηναϊκοί μαζί σου!», η ομάδα του προπονητή Νίκου Μήλα όχι απλώς νίκησε με διαφορά την τσεχοσλοβάκικη αντίπαλό της. «Δεν ήταν απλώς μια νίκη, μια κατάκτηση της ΑΕΚ, ήταν ένα εθνικό γεγονός» λέει ο Μπουλμέτης. Με τον Γιώργο Αμερικάνο, τον Χρήστο Ζούπα, τον Γιώργο Τρόντζο, τον Λάκη Τσάβα, τον Αίαντα Λαρεντζάκη, τον Στέλιο Βασιλειάδη, τον Αντώνη Χρηστέα, τον Νίκο Νεσιάδη, τον Πέτρο Πετράκη και τον Ανδρέα Δημητριάδη στο ρόστερ της, η ΑΕΚ μπροστά σε 80.000 φιλάθλους κέρδισε 89-82 τη Σλάβια Πράγας των Zίντεκ, Pουζίτσκα, Mπάροχ, Mίφκα, Tόμασεκ, Kονοπάτσκο και Aμερ.

Ενα γεγονός κομμένο και ραμμένο για να γίνει κάποτε ταινία.

Οχι πάλι «εποχή»!

Εχοντας μόλις τελειώσει τον «Νοτιά», πριν από περίπου δύο χρόνια, ο Τάσος Μπουλμέτης λέει ότι μέσα του ένιωθε «μπουχτισμένος» από τις ταινίες εποχής. Και κουρασμένος, διότι –κακά τα ψέματα –καμία ταινία εποχής δεν είναι εύκολη στη δημιουργία της. «Είχα στο μυαλό μου να κάνω μια σύγχρονη ταινία, μια ωραία, απλή ιστορία» είπε. Αλλά δεν πρόλαβε. Φαίνεται ότι η μοίρα του Τάσου Μπουλμέτη δεν του επιτρέπει να ξεφύγει από τις ταινίες «εποχής». Διότι ακριβώς τότε δέχθηκε ένα τηλεφώνημα από τον πρόεδρο της ομάδας καλαθοσφαίρισης της ΑΕΚ, τον κ. Μάκη Αγγελόπουλο, ο οποίος με αφορμή αυτή την 50ή επέτειο της κατάκτησης του πρωταθλήματος από την ΑΕΚ τού πρότεινε να γυρίσει μια ταινία για εκείνη τη χρονιά.

«Και μένα μού κόπηκαν τα πόδια» λέει ο Τ. Μπουλμέτης. «Η αμφιθυμία ήταν τρομερή! Από τη μια ένιωθα κουρασμένος με τις ταινίες εποχής, από την άλλη βρισκόμουν μπροστά σε μία ακόμα πρόκληση. Αλλο ένα βιωματικό γεγονός το οποίο είχα ζήσει πάρα πολύ έντονα και με περίμενε να το κινηματογραφήσω…».

Ακόμα και το πώς ο Αγγελόπουλος επέλεξε τον Μπουλμέτη έχει ενδιαφέρον. Σε μια συνέντευξή του ο μικρός ηθοποιός του «Νοτιά» Φοίβος Ταραμπίκος (που παίζει και στο «1968») είπε ότι αγαπά πολύ τον Μπουλμέτη επειδή έκανε την «ΠΟΛΙΤΙΚΗ κουζίνα» και επειδή υποστηρίζει την ΑΕΚ. Κάποιοι αθλητικοί συντάκτες που καλύπτουν την ομάδα διάβασαν τη συνέντευξή του και στράφηκαν στον Μπουλμέτη για μια δική τους συνέντευξη. Η τελευταία έπεσε στα μάτια του προέδρου της ΑΕΚ, οπότε και η επιλογή του Μπουλμέτη…

Με τη συνδρομή των οπαδών

Αρχικώς ο Μπουλμέτης ήταν αρκετά συγκρατημένος με την ιδέα της ταινίας μυθοπλασίας. Για εκείνον το θέμα της ΑΕΚ είναι τεράστιο και απαιτούσε έρευνα. Πρότεινε λοιπόν κατ’ αρχάς τη δημιουργία ενός αρχείου του γεγονότος, το οποίο θα περιελάμβανε κυρίως μαρτυρίες των ανθρώπων που το έζησαν. Πήρε το πράσινο φως και ακολούθησαν συνεντεύξεις από όλους τους επιζώντες παράγοντες που είχαν άμεση γνώση του γεγονότος. Ανάμεσα σε αυτούς που έδωσαν συνεντεύξεις ήταν και ο Βασίλης Γεωργίου, ο σπορτσκάστερ του αγώνα, του οποίου η χαρακτηριστική φωνή έχει χαραχθεί στη μνήμη όσων τον παρακολούθησαν (ο σκηνοθέτης αποκαλεί την αφήγηση «μυθική»). Σύμφωνα με τον σκηνοθέτη ενδιαφέρον έχουν και οι σκηνές μαρτυρίας των τσέχων παικτών «που βλέπουν τον αγώνα από τον δικό τους κόσμο».

Η έρευνα υπήρξε τρομερά αποκαλυπτική, διότι, όπως ο Μπουλμέτης θεωρεί, ακριβώς λόγω του ιστορικού παρελθόντος που κουβαλά η ΑΕΚ, το οποίο συγχρόνως αφορά την Ιστορία και τον πολιτισμό της Ελλάδας, έχει οπαδούς που διαθέτουν «τρομερό υλικό». Μεγάλο μέρος του υλικού αυτού διατέθηκε στην παραγωγή και «βρέθηκαν πάρα πολλά μαργαριτάρια». Συνολικά το φιλμικό υλικό του Μπουλμέτη σε σχέση με τη δημιουργία του αρχείου ξεπερνά τις 24 ώρες.

Οταν ο Τάσος Μπουλμέτης είχε στα χέρια του όλο αυτό το υλικό, ένιωσε έτοιμος, ασφαλής. Ηξερε ότι από τα σωθικά αυτού του αρχείου μπορούσε να «γεννήσει» μια ταινία μυθοπλασίας βασισμένη σε αυθεντικά γεγονότα. Συνεπώς το σενάριο (που γράφτηκε πέρυσι σε ένα διάστημα τριών-τεσσάρων μηνών από τον Μπουλμέτη) περιλαμβάνει μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν ή πρωταγωνίστησαν στο γεγονός, όπως ο Χρήστος Ζούπας, και μιλούν μέσα στη μυθοπλασία (οι μαρτυρίες αυτές πολύ πιθανόν να παρεμβάλλονται ηχητικά). Ο Μπουλμέτης είναι κάθετος: «Το «1968» ξεκίνησε ως docu-fiction, ντοκιμαντέρ μυθοπλασίας, αλλά τελικά είναι μυθοπλασία. Στα 90 λεπτά διάρκειας, τα 70-75 είναι μυθοπλασία. Τα υπόλοιπα θα είναι καμιά δεκαριά λεπτά πραγματικού αγώνα και φωτογραφίες. Ολα συνδέονται. Ηθελα κάποια στιγμή στη ζωή μου να κάνω ένα τέτοιο πείραμα και μου έλαχε με τον καλύτερο τρόπο. Ο Αγγελόπουλος μου έκανε δώρο».

Με στόχο την κατάργηση του οπαδισμού

Πειραματιστής από την εποχή της πρώτης (και πολύ παρεξηγημένης) μεγάλου μήκους ταινίας του, της «Βιοτεχνίας ονείρων», ο σκηνοθέτης λέει ότι στο «1968» παίζει και με τη δομή της αφήγησης παρότι το στίγμα της ταινίας είναι απολύτως «μπουλμετικό», όπως το αποκαλεί ο ίδιος. «Βρισκόμαστε στη βραδιά του αγώνα και παρακολουθούμε κάποιες ιστορίες που εκτυλίσσονται παράλληλα, διαπλέκονται μεταξύ τους και σχετίζονται μαζί του». Με αυτόν τον τρόπο αναδύεται η Ελλάδα του ’68 αλλά και ο υπόλοιπος κόσμος, λέει ο σκηνοθέτης και σεναριογράφος, ο οποίος ήθελε να γίνει σαφής η αντίληψη της εποχής γύρω από το γεγονός.

Αλλά δεν σταματά εκεί. «Με την ταινία αυτή αποπειρώμαι μια κατάργηση του οπαδισμού» δηλώνει. «Ή, αν θέλετε, να πάρει μια θετική στάση απέναντι στον κακώς εννοούμενο οπαδισμό. Θέλω το αποτέλεσμα να είναι σαν μια κατάκτηση που θα μπορούσε να είχε κάνει μια οποιαδήποτε ομάδα». Ενα άλλο πολύ ενδιαφέρον στοιχείο προέρχεται από το ότι ο Μπουλμέτης πιστεύει πως μία από τις ιδιομορφίες της ΑΕΚ (και που φυσικά δεν χαρακτηρίζει μόνο αυτήν) είναι ότι πρόκειται για μια ομάδα που φτιάχτηκε από πρόσφυγες το 1924 και έγινε Ευρωπαία. Αυτή είναι και η γενικότερη σύλληψη της ταινίας, το μοτίβο της. «Το από «πρόσφυγας Ευρωπαίος» τη διαπερνά εξ ολοκλήρου».

Ρωγμή στον χρόνο σε μια γη που βράζει

Ενας από τους τίτλους εργασίας που επέλεξε ο Τ. Μπουλμέτης προτού καταλήξει στο «1968» ήταν «Crack in time». Η ιδέα τού ήρθε μιλώντας με παλιούς συμμαθητές του στην Αμερική οι οποίοι σήμερα ασχολούνται με το ντοκιμαντέρ. Ο τίτλος «Crack in time» θα μπορούσε να αποδοθεί ως «Ρωγμή στον χρόνο».

Γιατί πράγματι, το 1968 υπήρξε μια αιματοβαμμένη ρωγμή στον χρόνο και στην ιστορία του 20ού αιώνα, μια χρονιά καθοριστική, «μια χρονιά που άλλαξε τον πλανήτη», όπως είπε ο σκηνοθέτης μιλώντας ασταμάτητα για τα γεγονότα που τη σημάδεψαν. «Ο αγώνας γίνεται στις 4 Απριλίου 1968. Οι νικητές πάνε στα μπουζούκια.

Την ίδια ώρα που διασκεδάζουν, δολοφονείταιστην Αμερικήο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ. Δύο περίπου μήνες πριν είχε ξεκινήσει η Ανοιξη της Πράγας. Τότε παίξαμε με τους Τσεχοσλοβάκους που προέρχονται από ένα καθεστώς που κάπως πήγαινε να αναπνεύσει. Σε έναν μήνα από τον αγώνα έρχεται ο Μάης του ’68. Σε δύο μήνες από τον αγώνα δολοφονείται ο Ρόμπερτ Κένεντι. Σε τρεις μήνες από τον αγώνα οι Μαύροι Πάνθηρες δίνουν το παρών στους Ολυμπιακούς του ’68. Εναν μήνα πριν από τον αγώνα δημοσιεύονται οι θρυλικές φωτογραφίες από τον πόλεμο του Βιετνάμ με τον Βιετκόνγκ να σκοτώνει εν ψυχρώ τον Νοτιοβιετναμέζο και το κοριτσάκι που τρέχει γυμνό ενώ πίσω του σκάνε βόμβες Ναπάλμ. Σ’ εμάς, τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου ο Αλέκος Παναγούλης κάνει βομβιστική απόπειρα δολοφονίας του Γεωργίου Παπαδόπουλου. Και τον Νοέμβριο πεθαίνει ο Γεώργιος Παπανδρέου. Στην Πολωνία εξεγέρσεις, στο Μεξικό επίσης, αλλά και στη Γερμανία. Ηταν ένας πλανήτης θυμωμένος, ένας πλανήτης που έβραζε». Και το στοίχημα του Μπουλμέτη είναι να δει τον θρίαμβο της ΑΕΚ επί της Σλάβια Πράγας μέσα σε αυτό το θυμωμένο πλαίσιο. «Γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στην Ελλάδα είχαμε χούντα, η οποία καρπώθηκε τη νίκη της ΑΕΚ ώστε να προβληθεί στο εξωτερικό και να δείξει ότι παράγει έργο».

Οι βασικοί συντελεστές

Για την υλοποίηση του «1968» ο Τάσος Μπουλμέτης συνεργάστηκε με τον Λάμπη Χαραλαμπίδη στο μοντάζ και την Ευανθία Ρεμπούτσικα στη μουσική, ενώ το καστ περιλαμβάνει τους Αντώνη Καφετζόπουλο, Ιεροκλή Μιχαηλίδη, Ορφέα Αυγουστίδη, Στέλιο Μάινα, Βασιλική Τρουφάκου, Θέμη Πάνου, Ταξιάρχη Χάνο, Αντώνη Αντωνίου, Ερρίκο Λίτση και τον Γιώργο Μητσικώστα σε μοιρασμένους ρόλους. Εμφανίζονται επίσης οι Θοδωρής Κατσαφάδος, Γιώργος Σουξές, Δημήτρης Μαυρόπουλος, Αλέξανδρος Αμερικάνος, Αλέξανδρος Μούκανος, Μαρία Αντουλινάκη, Γιώργος Βουρδαμής, Αλέξανδρος Αγραφιάδης, Ελπιδοφόρος Γκότσης, Μάγδα Λέκκα, Κώστας Νικούλης, Αλέξανδρος Ζουριδάκης, Αχιλλέας Σκευής, Νάνσυ Μπούκλη, Ηλίας Κωνσταντάτος, Δημήτρης Παχής και ο σκηνοθέτης Χρήστος Δήμας.

Ο Χρήστος Ζούπας θυμάται

Την ημέρα επίσκεψης στο σετ του «1968», οι προγραμματισμένες σκηνές γυρισμάτων ήταν τρεις. Η σκηνή των αποδυτηρίων στο Καλλιμάρμαρο την ώρα που οι παίκτες της ΑΕΚ ετοιμάζονται να παίξουν στον αγώνα, μια σκηνή «κόντρας» ανάμεσα στον Γιώργο Αμερικάνο και στον Γιώργο Μόσχο η οποία έγινε δύο χρόνια πριν από τον αγώνα (ο Μόσχος δεν πρόλαβε τελικά τον αγώνα γιατί πέθανε από καρκίνο στο Μιλάνο) και η σκηνή της γνωριμίας του Γιώργου Τρόντζου με τον Χρήστο Ζούπα το 1962.

«Οταν έχεις ζήσει από κοντά ένα τέτοιο μοναδικό για την ελληνική πραγματικότητα γεγονός, αναπόφευκτο είναι να μείνει για πάντα χαραγμένο στο μυαλό και στη σκέψη σου» μας απάντησε ο Χρήστος Ζούπας που ήταν παρών στα γυρίσματα της επίσκεψής μας. Τον ρωτήσαμε πώς βλέπει σήμερα το τότε. «Από την πρώτη στιγμή που μπήκαμε στο γήπεδο μέχρι την τελευταία που πανηγυρίζαμε, θυμάμαι στιγμή στιγμή, δευτερόλεπτο προς δευτερόλεπτο τα πάντα. Αλλά αυτό που σήμερα βλέπεις σαν χθες, δεν έχει καμία σχέση. Το μπάσκετ που παίζαμε τότε δεν μοιάζει σε τίποτε με το μπάσκετ που παίζεται σήμερα». Για τον κ. Ζούπα, ο οποίος μετά την καριέρα του στην ΑΕΚ έγινε διακεκριμένος διαβητολόγος, η διαφορά βρίσκεται στο ότι τότε «οι πρωταγωνιστές ήταν οι παικταράδες. Σήμερα ο πρωταγωνιστής δεν είναι ο παίκτης. Δεν είναι το ταλέντο. Σήμερα είναι ο προπονητής και το σύστημα. Και αυτό το εντυπωσιακό πράγμα που ζήσαμε τότε βρίσκεται έξω από την ανθρώπινη λογική. Διότι έτσι δεσμεύεις την προσωπικότητα του μεγάλου αθλητή. Δεν μπορείς να τον αντιμετωπίσεις εύκολα».

Και συνεχίζει με πάθος: «Από πού νομίζετε ότι βγήκαν ο Αμερικάνος, ο Βασιλειάδης, ο Λαρεντζάκης; Από τον Υμηττό, από τη Νίκαια, από τον Κολωνό, από την Καλαμαριά. Δεν ήταν άνθρωποι που ξαφνικά έγιναν παικταράδες μέσα από μια Ελλάδα ανθηρά και πλούσια. Ηταν κάτι φτωχόπαιδα που έκτισαν τα όνειρά τους πάνω σε αυτή την προσπάθεια. Από το 1962 μέχρι το 1974, όταν διαλυθήκαμε, ήμασταν 10 με 15 μαντραχαλάδες που σκοτωνόμασταν μέσα στο γήπεδο. Με όλες τις απίστευτες καιρικές συνθήκες που επικρατούσαν τότε. Αλλά τότε δεν είχαμε όλη αυτή τη μεγάλη πίεση του συστήματος και του κτισίματος της ομάδας πάνω σε διάφορα τερτίπια που βρίσκουν οι προπονητές σήμερα. Δουλειά του προπονητή τότε ήταν να βγάλει την προσωπικότητα και το ταλέντο του μεγάλου παίκτη».

Πού και πότε

Η ταινία «1968» θα προβληθεί στις αίθουσες κατά τη διάρκεια της ερχόμενης κινηματογραφικής σεζόν σε διανομή Feelgood Entertainment.