Μια θέση για τον Μίνωα Καλοκαιρινό

Hταν το 1878 όταν ο Ηρακλειώτης Μίνως Καλοκαιρινός, ένας λόγιος αστός, μελετώντας Ομηρο, Στράβωνα και Ηρόδοτο, πίστεψε στην ύπαρξη των μυθικών ανακτόρων της αρχαίας Κνωσού. Και παρασυρμένος ίσως κι από το ίδιο του το όνομα, προσπάθησε να φέρει στο φως τον βασιλιά Μίνωα. Συγχρόνως ήλπιζε πως με την ανακάλυψη αυτού του αρχαίου πολιτισμού, στη σκλαβωμένη τότε ακόμη Κρήτη, οι Μεγάλες Δυνάμεις και ολόκληρη η Ευρώπη θα έστρεφαν το ενδιαφέρον τους και θα ζητούσαν την ανεξαρτησία της.

Αποφασίζει και οργανώνει με δικά του έξοδα τις ανασκαφές. Η σκαπάνη του χτυπά στις πέτρες των ανακτόρων της Κνωσού, συγκεκριμένα στον χώρο των αποθηκών όπου φύλαγαν τα πιθάρια με το λάδι και το κρασί. Ενα σωρό αξιόλογα ευρήματα αποκαλύπτουν αμέσως την ύπαρξη ενός σημαντικού πολιτισμού, όπως δείγματα της πρώτης γραφής. Ο τούρκος διοικητής πασάς όμως, φοβούμενος όσα εκείνος ελπίζει, διατάζει αμέσως τη διακοπή των ανασκαφών. Ο Μίνως Καλοκαιρινός τότε, για να μπορέσει να συνεχίσει τις ανασκαφές ζητάει τη βοήθεια ξένων αρχαιολόγων στέλνοντας δείγματα των ευρημάτων του στα κυριότερα ευρωπαϊκά μουσεία.

Ο Εβανς, διευθυντής τότε του Οξφορδιανού Μουσείου, δείχνει μεγάλο ενδιαφέρον και έρχεται στην Κρήτη για να δει από κοντά όλα τα ευρήματα. Τον ξεναγεί στον χώρο των ανασκαφών ο ίδιος ο Μίνως Καλοκαιρινός και ξεκινούν μαζί έναν αγώνα για την άρση της απαγόρευσης και τη συνέχιση της ανασκαφής. Δεν το πετυχαίνουν όμως.

Στο Ηράκλειο ξεσπούν για ακόμη μία φορά ταραχές. Στη μεγάλη σφαγή της 25ης Αυγούστου του 1898 οι Τούρκοι σκοτώνουν τον γιο και τον αδελφό του Μ. Καλοκαιρινού, καίνε το σπίτι του και καταστρέφουν όλα του τα ευρήματα.

Λίγο αργότερα η Κρήτη απελευθερώνεται. Ο Εβανς τότε επανέρχεται και παίρνει έγκριση από την Κρητική Εθνοσυνέλευση για συνέχιση των ανασκαφών, παρακάμπτοντας όμως τον κατεστραμμένο οικονομικά Μίνωα Καλοκαιρινό. Αγοράζει ολόκληρη την περιοχή της αρχαίας Κνωσού και ολοκληρώνει την αποκάλυψη των ανακτόρων, μη αναφέροντας ούτε καν το όνομα του πρωτεργάτη αυτής της σκαφής, ωσάν διά μαγείας να οδηγήθηκε ο ίδιος σε εκείνο τον χώρο.

Ο Μίνως Καλοκαιρινός ήταν προπάππους μου και σχεδόν μετά από έναν αιώνα βρέθηκαν στα χέρια μου οι χειρόγραφοι χάρτες των αρχαίων ανακτόρων της Κνωσού, όπως τους είχε σχεδιάσει τότε ο ίδιος, με σινική μελάνη εποχής. Μαζί με τους χάρτες υπήρχαν και χειρόγραφά του στη γαλλική γλώσσα όπου περιέγραφε όλο το χρονικό της πρώτης του ανασκαφής. Πληροφορίες πολύτιμες, οι οποίες μεταφρασμένες πλέον από την αρχαιολόγο Κατερίνα Κόπακα γίνονται υλικό για τη συγγραφή ενός βιβλίου και για τη σύνθεση μιας όπερας. Το βιβλίο είναι το μυθιστόρημα της Ρέας Γαλανάκη «Ο αιώνας των λαβυρίνθων», όσο για την όπερα είναι γραμμένη από εμένα, μια όπερα-ντοκουμέντο, με τίτλο «Μίνως». Τίτλος-κλειδί, αφού ένας Μίνως πασχίζει να φέρει στο φως τον συνονόματό του Μίνωα βασιλιά.

Τους χάρτες παρέδωσα το 1987 στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Ηρακλείου, λαμβάνοντας την υπόσχεση ότι θα εκτεθούν στο μουσείο μαζί με φωτογραφία του Μ. Καλοκαιρινού και αναφορά σε δύο γλώσσες της πρώτης του ανασκαφής. Σε λίγους μήνες θα έχουν περάσει τριάντα χρόνια από τότε, κι όμως ακόμη δεν έχει διατεθεί ούτε μισό μέτρο σ’ έναν τοίχο κάποιας αίθουσας του μουσείου που να δηλώνει τη συμμετοχή του Μ. Καλοκαιρινού στην αποκάλυψη του Μινωικού Πολιτισμού.

Αν δεν ήταν Ηρακλειώτης και ήταν Γερμανός, Αγγλος ή Γάλλος, θα του είχαν στήσει ανδριάντα στην είσοδο του μουσείου. Αλλά η Ελλάδα καθώς λέγουν, θάβει τα παιδιά της. Απόδειξη αυτού, ότι ενώ ένα από τα πιθάρια, εύρημα της πρώτης ανασκαφής από τον Μ. Καλοκαιρινό, εκτίθεται σε περίοπτη θέση στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου, τα άλλα πιθάρια, ευρήματά του, βρίσκονται καταχωνιασμένα στις αποθήκες του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου.

Πίσω από τον επιφανή Αγγλο Αρθούρο Εβανς πρέπει να βρει τη δικαίωσή του και ο Ελληνας, Κρητικός Μίνως Καλοκαιρινός.