Το Νομπέλ Λογοτεχνίας για το έτος 2015 απονέμεται στην Λευκορωσίδα συγγραφέα Σβετλάνα Αλεξίεβιτς για «την πολυφωνική της γραφή, μνημείο του πόνου και του θάρρους στην εποχή μας». Την ανακοίνωση έκανε το μεσημέρι της Πέμπτης 8 Οκτωβρίου, στη Στοκχόλμη, η μόνιμη γραμματέας της Σουηδικής Ακαδημίας Σάρα Ντάνιους.
Ποια είναι η Σβετλάνα Αλεξίεβιτς
Η Σβετλάνα Αλεξίεβιτς γεννήθηκε το 1948 στο Ίβανο-Φρανκόφσκ της Ουκρανίας και μεγάλωσε στη Λευκορωσία, σύμφωνα με το βιογραφικό της στη Bιβλιονέτ. Εργάστηκε ως δημοσιογράφος, ενώ έγραψε διηγήματα, θεατρικά έργα, σενάρια για ντοκιμαντέρ. Το κύριο έργο της, όμως, είναι τα βιβλία μαρτυριών που συγγράφει, προσδίδοντας νέα διάσταση στο γραμματολογικό είδος της λεγόμενης τεκμηριωτικής πεζογραφίας.
Το πρώτο της βιβλίο, Ο πόλεμος δεν έχει πρόσωπο γυναίκας (1985), περιέχει μαρτυρίες γυναικών που πολέμησαν στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Την ίδια χρονιά κυκλοφόρησε το βιβλίο της Τελευταίοι μάρτυρες (1985), στο οποίο ενήλικοι ανακαλούν τις παιδικές τους αναμνήσεις από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Με το βιβλίο της Οι Μολυβένιοι Στρατιώτες (1989) αποκάλυψε τη σκληρή αλήθεια για τον δεκαετή «άγνωστο» πόλεμο των Σοβιετικών στο Αφγανιστάν. Η έκδοση, απαγορευμένη επί πολλά χρόνια, προκάλεσε οξύτατες αντιδράσεις τόσο από στρατιωτικούς κύκλους όσο και από εκπροσώπους του παλαιού καθεστώτος, οι οποίες μάλιστα κατέληξαν σε δικαστική δίωξη της συγγραφέως.
Το 1993 η Αλεξίεβιτς εξέδωσε το βιβλίο της Γοητευμένοι από τον θάνατο, με θέμα τις αυτοκτονίες που σημειώθηκαν στην πρώην ΕΣΣΔ μετά την πτώση του κομμουνισμού, ενώ το 1996 κυκλοφόρησε το βιβλίο της Τσερνόμπιλ – Ένα χρονικό του μέλλοντος, με μαρτυρίες για την πυρηνική καταστροφή του 1986, τις οποίες συνέλεξε η συγγραφεύς περιπλανώμενη επί δύο χρόνια στην Απαγορευμένη Ζώνη, με κίνδυνο της υγείας της και της ζωής της.
Τα βιβλία της κυκλοφορούν μεταφρασμένα σε δεκάδες χώρες, όχι όμως και στην πατρίδα της, όπου είναι στιγματισμένη ως αντικαθεστωτική. Από τον Οκτώβριο του 2000 ζει κάποιες περιόδους στην Ποντεντέρα, πόλη-άσυλο λογοτεχνών στην Τοσκάνη.
Τα περισσότερα από τα βιβλία της διασκευάστηκαν για το θέατρο, τον κινηματογράφο ή την τηλεόραση ενώ η ίδια τιμήθηκε για τα έργα της με πλήθος διεθνών διακρίσεων, μεταξύ των οποίων το βραβείο της Ένωσης Συγγραφέων Σουηδίας, το βραβείο Αντρέι Σινιάφσκι, το ρωσικό Βραβείο Θριάμβου, το Βραβείο Λειψίας «για αμοιβαία κατανόηση στην Ευρώπη» (1998), το γαλλικό Βραβείο «Μάρτυρας του Κόσμου» (1999), το Βραβείο Χέρντερ και το Βραβείο Καλύτερου Πολιτικού Βιβλίου της Γερμανίας.
Το 2013 τιμήθηκε με το Βραβείο Ειρήνης των Γερμανών Βιβλιοπωλών.
Σβετλάνα Αλεξίεβιτς: «Το βραβείο θα βοηθήσει στον αγώνα για την ελευθερία της έκφρασης στη Λευκορωσία και στη Ρωσία»
Φανερά συγκινημένη, η λευκορωσίδα συγγραφέας αφιέρωσε το Βραβείο Νομπέλ Λογοτεχνίας στους συμπατριώτες της στη Λευκορωσία. «Είναι ένα βραβείο όχι για μένα αλλά για τον πολιτισμό μας, για τη μικρή μας χώρα, που έχει πιαστεί στη δίνη της Ιστορίας», είπε σε συνέντευξη Τύπου που παραχώρησε στο Μινσκ.
Η Ιστορία έδειξε ότι δεν υπάρχει χώρος για δοσοληψίες με δυνάστες, πρόσθεσε, όπως μεταδίδει το ειδησεογραφικό πρακτορείο AFP, και συνέχισε: «Στην εποχή μας είναι δύσκολο να είναι κανείς έντιμος. Δεν πρέπει όμως να κάνουμε συμβιβασμούς, γιατί σ’ αυτούς βασίζονται πάντα τα ολοκληρωτικά καθεστώτα», απάντησε όταν τη ρώτησαν για τον ρώσο πρόεδρο Πούτιν και τον Λευκορώσο Λουκασένκο.
Σε σχόλιά της στην εφημερίδα Svenska Dagbladet, είπε ότι το βραβείο θα βοηθήσει στον αγώνα για την ελευθερία της έκφρασης στη Λευκορωσία και στη Ρωσία: «Πιστεύω ότι η φωνή μου θα αποκτήσει τώρα μεγαλύτερη βαρύτητα. Δεν θα είναι εύκολο στους ιθύνοντες να με ξεφορτωθούν με ένα νεύμα. Θα πρέπει πλέον να με ακούσουν».
«Από τη μια αισθάνομαι υπέροχα για τη βράβευση, κι από την άλλη νιώθω επίσης κάποια ανησυχία …», δήλωσε η Αλεξίεβιτς, η οποία εξέφρασε τη λύπη της «που δεν ζουν οι χαρακτήρες του βιβλίου “Τσέρνομπιλ, ένα χρονικό του μέλλοντος” για να ακούσουν την είδηση αυτής της βράβευσης».
Όπως είπε, ο υπουργός Ενημέρωσης της Ρωσίας της τηλεφώνησε για τη συγχαρεί αλλά ο Λουκασένκο και η παρέα του δεν έδωσαν σημεία ζωής. «Θα προσποιηθώ ότι δεν υπάρχουν», είπε.
«Θεωρώ τον εαυτό μου κομμάτι του κόσμου της Λευκορωσίας, μέτοχο της ρωσικής κουλτούρας και πολίτη του κόσμου» δήλωσε η νομπελίστρια.
Το σκεπτικό της Σουηδικής Ακαδημίας
«Η Σβετλάνα Αλεξίεβιτς, που ζει στο Μινσκ στη Λευκορωσία είναι μια καταπληκτική συγγραφέας που τα τελευταία τριάντα χρόνια χαρτογραφεί επίμονα τον άνθρωπο της σοβιετικής και μετασοβιετικής εποχής», σχολίασε η μόνιμη γραμματέας της Σουηδικής Ακαδημίας Σάρα Ντάνιους, απαντώντας σε ερωτήσεις δημοσιογράφου. «Δεν γράφει όμως μια Ιστορία γεγονότων, γράφει μια ιστορία συναισθημάτων. Αυτό που μας προσφέρει είναι ένας συναισθηματικός κόσμος. Τα ιστορικά γεγονότα που την απασχολούν στα βιβλία της, η καταστροφή στο Τσερνομπίλ ή η εισβολή στο Αφγανιστάν είναι το πρελούδιο της εξερεύνησης του σοβιετικού ανθρώπου. Έχει κάνει εκατοντάδες συνεντεύξεις με άνδρες, γυναίκες και παιδιά και, υπό αυτό το πρίσμα, μας προσφέρει μια Ιστορία για τη ζωή ανθρώπων που δεν γνωρίζαμε, τουλάχιστον όχι με τόσο μεθοδικό και συστηματικό τρόπο».
«Η Αλεξίεβιτς δεν έχει γράψει ποίηση ή πεζογραφία, δεν έχει γράψει μυθοπλασία, είναι στην ουσία μια δημοσιογράφος» αντέτεινε στην Ντάνιους ο δημοσιογράφος και ρώτησε: «Μήπως η Σουηδική Ακαδημία διευρύνει με αυτή τη βράβευση την έννοια της λογοτεχνίας;»
«Νομίζω», απάντησε η Ντάνιους, «διότι επίτευγμα της Αλεξίεβιτς δεν είναι μόνο το περιεχόμενο των βιβλίων της αλλά και η μορφή που δίνει στο περιεχόμενο αυτό. Επινόησε ένα νέο λογοτεχνικό είδος».
Χρόνος από δεύτερο χέρι
Στο πιο πρόσφατο βιβλίο της που κυκλοφόρησε στη Μόσχα το 2013 με τον τίτλο Vremia sekond hend (Χρόνος από δεύτερο χέρι). Μεταφράστηκε στα γαλλικά ως La Fin de l’homme rouge ou le temps du désenchantement (Το τέλος του Κόκκινου Ανθρώπου, ή ο καιρός της απομάγευσης) και κέρδισε το 2013 το Prix Médicis για το δοκίμιο. Το γαλλικό λογοτεχνικό περιοδικό Lire το ανακήρυξε μάλιστα καλύτερο βιβλίο της χρονιάς. Στο βιβλίο, που ανήκει επίσης στο είδος της τεκμηριωτικής λογοτεχνίας, η Αλεξίεβιτς έχει συγκεντρώσει μαρτυρίες πολιτών της πρώην Σοβιετικής Ένωσης για τις βάρβαρες κοινωνικές μεταρρυθμίσεις τις οποίες υπέστησαν με την κατάρρευση της ΕΣΣΔ.
Μέσα από τις μαρτυρίες κατάδηλη είναι η μεγάλη απογοήτευση των ανθρώπων. Αλλά το βιβλίο δεν στέκεται μόνο στα γεγονότα και σε συγκεκριμένες μεταβολές που υπέστη ο πρώην σοβιετικός πληθυσμός στη δεκαετία του 1990 αλλά και στη ρήξη με το κομμουνιστικό παράδειγμα (περιφρόνηση για τα χρήματα και τον καπιταλισμό, τέλος του πνευματικού πολιτισμού κτλ.). Το βιβλίο αναφέρεται επίσης στη νοσταλγία για την ΕΣΣΔ, μια αμφίθυμη νοσταλγία που αιωρείται μεταξύ της μάλλον θετικής εικόνας του Στάλιν και της πολύ αρνητικής του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ και όλης της παρέας του, που συμπορεύτηκαν ή προκάλεσαν την κατάρρευση του κομμουνιστικού καθεστώτος.
Δείτε εδώ τα βιβλία της που κυκλοφορούν στα ελληνικά.
